SSP-Ćw. -4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA

SSP-Ćw. -4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA
SSP-Ćw.-4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA. Złota Bulla cesarza Karola IV oraz Wielka Karta Swobód Jana Bez Ziemi, jako przykłady średniowiecznych przywilejów monarszych.

UWAGI OGÓLNE okres pomiędzy IX, a XII/XIII określany w dziejach Europy i prawa Europejczyków często określany jest jako wieki mroczne, wieki ciemne jest to przede wszystkim okres upadku, głębokiej anarchizacji stosunków wewnętrznych związany z ciągłymi wojnami, zniszczeniami, zanikiem autorytetu władz centralnych, upadkiem handlu, edukacji, kultury, znajomości pisma, etc. fatalne konsekwencje takiego stanu rzeczy, dotkliwość braku bezpieczeństwa, zastój w rozwoju handlu i rozwoju ekonomicznego zaczynają wreszcie stopniowo być przezwyciężane, zaś państwa europejskie coraz powszechniej wkraczają w epokę monarchii stanowych, nowej rzeczywistości społeczno-polityczno-ekonomicznej skutkuje to również poważnymi zmianami w systemie źródeł prawa prawo przestaje być prawem etnicznym, opartym na zasadzie osobowości prawa, staje się prawem terytorialnym, opartym na zasadzie terytorialności prawa i stopniowo pogłębiającym się partykularyzmie terytorialnym, czyli postępującemu rozbiciu, rozdrobnieniu prawa na szereg lokalnych, miejscowych systemów prawnych opartych na zwyczajach, jakie przez wieki ukształtowały się na niewielkich często terytoriach, często wzajemnie się izolujących

Kraje prawa zwyczajowego i pisanego
FRANCJA Kraje prawa zwyczajowego i pisanego UWAGI OGÓLNE: partykularyzm prawa francuskiego miał swój szczególny charakter w późnym średniowieczu na obszarach tych funkcjonowało ok. 700 lokalnych systemów prawnych, których zróżnicowanie miało charakter geograficzny w okresie średniowiecza na całym obszarze państwa francuskiego, na ziemiach francuskich, panowało prawo zwyczajowe, aż do XIII w. przekazywane niemalże wyłącznie drogą ustnej tradycji podstawy tego prawa i jego charakter różniły się od siebie w regionach północnej i południowej Francji, co skutkowało specyficznym podziałem, wyodrębniającym kraje prawa zwyczajowego i kraje prawa pisanego

k r a j e p r a w a z w y c z a j o w e g o (północna Francja, ok
k r a j e p r a w a z w y c z a j o w e g o (północna Francja, ok. 360 systemów) zwyczaje prawne we Francji północnej w większym wyraźnie stopniu wywodziły się z tradycji praw szczepowych, stąd określa się je czasami mianem „germańskich” k r a j e p r a w a p i s a n e g o (regiony południowej Francji, ok. 340 systemów) zwyczaje prawne w znacznie większym stopniu oparte tu były na prawie rzymskim, ściślej głównie na wizygockim „Brewiarzu Alaryka” z roku 506 prawo rzymskie określano jako „pisany rozum” (ratio scripta) podział ten utrzymał się we Francji do czasów rewolucji (1789 r.) nazwy są nieco mylące: tak we Francji północnej, jak i południowej prawo oparte było w średniowieczu na tradycji przekazywanej głównie ustnie w czasach nowożytnych wyraźniejsze początkowo różnice w prawie południa i północy Francji zaczęły się stopniowo zacierać m.in. na skutek działalności prawotwórczej monarchów, centralizacji państwa w dobie monarchii absolutnej i szeregu innych czynników

PÓŹNOŚREDNIOWIECZNE, FRANCUSKIE SPISYPRAWZWYCZAJOWYCH
od XIII stulecia zaczęły we Francji powstawać stosunkowo obszerne spisy terytorialnego prawa zwyczajowego, jakie na danych terenach kształtowało się przez wieki zaczęły powstawać tam, gdzie zwyczaje miały charakter zwarty, gdy obszar ich obowiązywania był znaczny były to prace prywatne, miały charakter w zasadzie orientacyjny, a nie zbiorów formalnie obowiązujących (jeszcze nie) za najstarszy tego rodzaju zbiór uznawany jest „Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii”, który powstał ok. roku 1200 (najpierw po łacinie, potem po francusku) pół wieku później zastąpił go udoskonalony zbiór pod nazwą „Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii” (ok. roku 1250) wkrótce spis uzyskał charakter wprawdzie nie formalnie, ale w praktyce obowiązującego zbioru prawa do dziś stosowany jest jako prawo posiłkowe na anglonormandzkich wyspach należących do Anglii (np. Jersey) Coutumes de Beauvaisis (spis prawa zwyczajowego okręgu Clermont) sporządzony ok. roku 1280, przez Filipa de Beaumanoir zbiór uważany za najdoskonalszą z prac tego rodzaju (spis ma charakter metodyczny, systematyczny i stosunkowo dokładny) autor wykazał znajomość prawa rzymskiego i kanonicznego

Niemcy (tendencje) PARTYKULARYZM TERYTORIALNY w Niemczech czynił (jako zjawisko) nie mniejsze postępy, niż we Francji początkowo istniała w tym względzie pewna dysproporcja wynikało to stąd, że bezpośrednio po upadku państwa frankońskiego we wschodniej jego części (tj. na obszarach niemieckich właśnie), odżyły początkowo dawne germańskie księstwa szczepowe początkowo więc partykularne prawo niemieckie kształtowało się w oparciu o stosunkowo rozległe obszary państw szczepowych dopiero z czasem (od XIII/XIV wieku) partykularyzm terytorialny w Niemczech zacznie się pogłębiać w związku z upadkiem księstw szczepowych, rozwojem zwierzchnictwa terytorialnego i postępującym upadkiem władzy centralnej (tj. władzy cesarskiej) z czasem więc partykularyzm terytorialny Niemiec poczynił postępy zbliżone, jak we Francji, lecz proces ten przypadł na obszarach niemieckich znacznie później, niż na obszarach francuskich TRWAŁOŚĆ ZJAWISKA – to, co w szczególny sposób cechowało partykularyzm terytorialny Niemiec, to przede wszystkim jego wyjątkowo trwały charakter – przetrwał on bowiem aż do wydania w Rzeszy wielkich ogólnoniemieckich kodyfikacji z okresu przełomu XIX i XX wieku

Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel)
podobnie jak we Francji – powstałe w XIII w. spisy zwyczajowego prawa niemieckiego nie miały charakteru spisów oficjalnych, lecz były to wszystko prace prywatne, którymi posługiwano się jednak w praktyce sądowej co więcej te prywatne, nieoficjalne spisy niemieckiego prawa zwyczajowego miały istotny niejednokrotnie, pośredni lub także czasami bezpośredni wpływ na treść prawa w krajach sąsiednich (w związku z ekspansją tzw. „prawa niemieckiego”) powstające w XIII i XIV wieku w Niemczech zbiory nosiły nazwę „Zwierciadeł” (Spiegel) spośród nich na szczególną uwagę, z racji na jego znaczenie dla dalszego rozwoju w Niemczech i poza granicami Rzeszy, zasługuje niewątpliwie „Zwierciadło Saskie”

Zwierciadło Saskie było to spisem prawa zwyczajowe wschodniej Saksonii powstał w latach (w hrabstwie Billingshöhe, w pobliżu Harzu) autorem Zbioru był niemiecki rycerz Eike von Repkom (saski szlachcic, przez wiele lat pełniący funkcję ławnika sądowego) praca napisana została pierwotnie po łacinie, potem dopiero przetłumaczona na niemiecki (starogermański) dzieliła się na 2 części prawo ziemskie i prawo lenne Zwierciadło uwzględniało w pewnej mierze tak prawo kanoniczne, jak i ustawy cesarskie

SPÓR POLITYCZNY – autor opowiedział się po stronie władzy świeckiej (cesarskiej) w sporze z papieżem spowodowało to w dalszej konsekwencji, że w roku artykułów Zwierciadła uznanych zostało przez papieża Grzegorza XI za heretyckie (articuli reprobati), co spowodowało, że w wielu późniejszych rękopisach Zwierciadła były one opuszczane wyrażało się to między innymi w przepisach o niedopuszczalności wyklęcia cesarza przez papieża (z wyjątkiem 3 przypadków: odstępstwa od wiary, porzucenia prawowitej małżonki i zburzenia kościoła) oraz o nieuznawaniu prawa papieża do stanowienia praw sprzecznych z prawem ziemskim lub lennym. pierwotny tekst, który później zaginął, spisany został co prawda w języku łacińskim, lecz jeszcze przed zaginięciem został on przez autora (na prośbę hrabiego Hoyera von Falkensteina) przetłumaczony na język dolnoniemiecki. Eike von Repkov powszechnie uznawany jest za „twórcą niemieckiego języka prawniczego” praca tłumaczona na kilka języków – przepisy prawne w niej zawarte stosowano później w prawie głównie miejskim w Czechach, na Litwie, w Polsce posiłkowo lub nawet jako prawo oficjalnie obowiązujące o zasięgu oddziaływania Zwierciadła Saskiego świadczy choćby to, że w XV wieku istniało kilkadziesiąt tysięcy jego odpisów na Sejmie Rzeszy w roku 1498 uznano, że zbiór ten stosowany jest na 1/3 obszaru całej Rzeszy

ŹRÓDŁA PRAWA MIEJSKIEGO W „SYSTEMIE FILIALNYM”
Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) ŹRÓDŁA PRAWA MIEJSKIEGO W „SYSTEMIE FILIALNYM” charakterystyczną cechą w rozwoju historycznym średniowiecznych Niemiec stał się tzw. system filialny miast, który rozwinął się w prawie niemieckim tego okresu w związku z praktyką czerpania przez miasta nowo lokowane (tzw. miasta córki, "Tochterstadt") wzorów organizacyjno-prawnych, od wcześniej istniejących miast (tzw. miast-matek, "Mutterstadt"), którymi były przede wszystkim Magdeburg i Lubeka (prawo lubeckie stosowano głównie w miastach nadmorskich, w zw. z handlem hanzeatyckim). ten specyficzny sposób rozwoju organizacyjno-prawnego, stworzył oryginalny system źródeł prawa miejskiego w miastach rozwijających się „na prawie niemieckim”

Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) ŹRÓDŁA PRAWA MIEJSKIEGO W „SYSTEMIE FILIALNYM” do źródeł tych należały przede wszystkim: akty i dokumenty lokacyjne, zawierające pierwotny zręb prawa lokowanego miasta, postanowienia nadane przez właściciela miasta, zazwyczaj po uprzednim porozumieniu z reprezentantami osadników dotychczasowe zwyczaje prawne mieszkańców wilkierze - (daw. niem willkür – „samowola”); uchwały (lub zbiory uchwał) rady miejskiej czasami zwane były również statutami miejskimi) wydawały je rady miejskie, samodzielnie lub przy udziale ławy sądowej, albo reprezentacji pospólstwa (złożonej ze starszych cechów) regulowały sprawy targowe, cechowe, bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także sprawy z zakresu prawa cywilnego i karnego

Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) ŹRÓDŁA PRAWA MIEJSKIEGO W „SYSTEMIE FILIALNYM” ortyle - (od dawnego niem. urteil „wyrok”), pouczenia prawne dotyczyły skomplikowanych spraw i były udzielane sądom miejskim przez sądy większych miast, głównie Magdeburga, stanowiły wzór do rozstrzygania podobnych spraw w przyszłości; prejudykaty (łac. praeiudicatum od praeiudicare) wyroki w konkretnej sprawie stanowiące podstawę do takiego orzekania w innych podobnych sprawach na zasadach precedensu weichbildy były to pomocnicze, prywatne spisy praw, dotyczące całokształtu życia prawnego w danym mieście zawierały normy dotyczące obywatelstwa miejskiego, organizacji sądów sądach w mieście, dot. ustroju rady miejskiej, administracji przestrzennej miasta, o długach i targach itp., (dotyczyło więc tylko specyficznych stosunków prawnych panujących w mieście). najbardziej znanym i rozpowszechnianym był tzw. Saxon, czyli weichbild saski, zw. także magdeburskim, był to prywatny (nie – urzędowy) zbiór różnorodnych norm prawnych, m. in. pouczeń Magdeburga dla Wrocławia z roku 1261 i 1295

WIELKA KARTA SWOBÓD UWAGI WSTĘPNE Magna Charta Libertatum uznawana jest po dziś dzień za jeden z najważniejszych elementów brytyjskiej tzw. konstytucji zbilansowanej w brytyjskiej historiografii wyrażono pogląd, że Wielka Karta Swobód (Magna Charta), Petycja o prawa (Petition of Rights z 1628 r.) oraz Bill o prawa (Bill of Rights z 1689 r.) stanowią „(…) the Bibie of the English Constitution" według innej opinii, jednego z najwyżej cenionych, XX-wiecznych znawców dziejów i praw Anglii historia brytyjskiego konstytucjonalizmu sprowadza się do komentowania Wielkiej Karty

WIELKA KARTA SWOBÓD PRZYCZYNY I OKOLICZNOŚCI wydania dokumentu Skrajny fiskalizm panującego po śmierci Ryszarda (od przypadkowej rany odniesionej w Akwitanii) tron objął jego młodszy brat Jan próbował on kontynuować bezprecedensową politykę zdzierania pieniędzy, skąd tylko się dało wywoływało to naturalny i narastający protest i opór poddanych w przeciwieństwie do swego poprzednika (Ryszarda), którego postać i rządy są często nadmiernie gloryfikowane w historiografii, popełnił on kilka kardynalnych błędów zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej, które ostatecznie doprowadziły do otwartej rebelii; buntu, który omal nie pozbawił go tronu w roku 1215

WIELKA KARTA SWOBÓD Konflikt z Francją i jego skutki w 1201 r. król Jan wdał się w wojnę prywatną z rodem hrabiego Hugona de Lusignan w konsekwencji król francuski Filip August ( ), jak o senior Jana z angielskich ziem we Francji, wezwał go do złożenia wyjaśnień przed sądem parów w Paryżu Jan zlekceważył jednak wezwanie seniora, wobec czego zwołany przez króla Francji sąd parów uznał go winnym felonii (krzywoprzysięstwa) i skazał na pozbawienie lenn Filip August zaczął sukcesywnie zajmować francuskie lenna Jana, aż w końcu na początku 1204 r. zajął Normandię (w latach zdobył wszystkie ziemie, z wyjątkiem położonych na południe od rzeki Garonny). dla Anglii strata Normandii oznaczała zmniejszenie dochodów o połowę, dla króla Jana hańbę, a dla baronów niewywiązanie się króla z umowy lennej

WIELKA KARTA SWOBÓD Konflikt z papiestwem i angielskim duchowieństwem zarzewiem konfliktu stał się spór króla Jana z Kościołem o obsadzenie arcybiskupstwa Canterbury monarcha nie akceptował kandydata papieskiego - Stefana Langtona w związku z tym w marcu 1208 r. papież Innocenty III ( ) obłożył Anglię interdyktem, a w listopadzie 1209 r. króla – klątwą wobec wzrostu niepokojów wewnętrznych oraz zagrożenia ze strony Francji oraz dodatkowo Walii, Jan postanowił porozumieć się z papieżem po trwających od maja do października 1213 r. negocjacjach zdjęto z kraju interdykt, a z króla klątwę Jan złożył papieżowi hołd lenny, obiecał płacić roczną daninę, przyjąć księży emigrantów oraz wypłacić odszkodowanie za rabunek dóbr kościelnych nie zapobiegło to jednak wybuchowi rebelii poddanych

WIELKA KARTA SWOBÓD Przebieg konfliktu otwarty spór króla z baronami wybuchł na początku w 1213 r. (baronowie z północnych hrabstw odmówili wówczas królowi udziału w wyprawie do Francji) w sierpniu 2013 r. miały miejsce dwa zjazdy baronów oraz duchowieństwa (w St. Albans i w Londynie) pod przewodnictwem Stefana Langtona oraz justycjariusza Goeffreya Fitz Petera pod nieobecność króla w kraju baronowie w Bury St. Edmunds zawiązali ostatecznie konfederację wypowiedzeniem posłuszeństwa oraz otwartą wojną żądania przedstawiono królowi (6 stycznia r. w Temple) monarcha podjął próbę rozstrzygnięcie konfliktu w drodze arbitrażu papieskiego, jednak baronowie nie wyrazili na to zgody i wypowiedzieli królowi posłuszeństwo o porażce króla Jana przesądziło ostatecznie przejście Londyńczyków na stronę opozycji (17 maja). król skapitulował i 15 czerwca 1215 r. na błoniach nad Tamizą przyjął listę żądań (tzw. Artykuły baronów). kilka dni trwały prace nad zredagowaniem ostatecznej treści dokumentu i wreszcie 19 czerwca kanclerz opieczętował, a król wraz z baronami zaprzysięgli dokument, który przeszedł do historii, jako The Great Charter czyli Wielka Karta Swobód/Wielka Karta Wolności

Dalsze losy Karty (1) Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel)
WIELKA KARTA SWOBÓD Dalsze losy Karty (1) Magna Charta obowiązywała przez niecałe dziewięć tygodni na prośbę Jana pod koniec sierpnia (na prośbę króla Jana) papież unieważnił dokument, jako zaprzysiężony przez króla pod presją groźby, ekskomunikował baronów, obłożył interdyktem Londyn i suspendował Langtona w roku 1216 zmarł król Jan, na tronie zasiadł król Henryk III w 1217 zatwierdzono Kartę, z której usunięto nieaktualne przepisy przejściowe w roku 1225 obejmujący rządy osobiste król Henryk III, po przeredagowaniu, ponownie zatwierdził Kartę w tej redakcji zmieniono w preambule dokumentu pierwotną frazę consilio (za radą) na spontanea et bona voluntate nostra (z własnej wolnej woli) w tej wersji zaprzysięgali przywilej kolejni angielscy królowie

Dalsze losy Karty (2) Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel)
WIELKA KARTA SWOBÓD Dalsze losy Karty (2) u schyłku 1297 r. powtórzyła się niemal sytuacja z początków XIII-tego stulecia, która doprowadziła do ogłoszenia Wielkiej Karty w roku 1215 król Edward I planując wyprawę do Flandrii nałożył na Kościół i baronów nowe podatki papież (Bonifacy VlII) bullą Clericis laicos (jeszcze w roku 1296) zakazał duchowichoweństwu płacenia podatków na rzecz władzy świeckiej baronowie zażądali przestrzegania prawa i sprzeciwiali się kampanii flandryjskiej (król mimo tego udał się do Flandrii) tymczasem regent-następca tronu Edwarda I został pokonany przez Szkotów pod Stirling Bridge w tej sytuacji młody regent ugiął sią pod ciężarem protestów baronów i zatwierdził na nowo przeredagowaną Kartę, którą następnie (jeszcze pod koniec 1297 r. w Gandawie) potwierdził król Edward I, wydając dokument znany, jako Confirmatio Cartarum

STRUKTURA DOKUMENTU (1)
Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) WIELKA KARTA SWOBÓD STRUKTURA DOKUMENTU (1) średniowieczne dokumenty tworzone były według dość ściśle określonej formuły dyplomatycznej (określonego schematu struktury) dokument tworzyły trzy podstawowe części składowe, tj. część wstępną (tj. PROTOKÓŁ) zawierający: inwokację (wezwanie do Boga) - brak intytulację – zawierającą imię i tytuł wystawcy; połączona jest często z formułą dewocyjną (dei gratia; z bożej łaski) wskazującą na boskie pochodzenie monarchy - „(…) Jan, z Bożej łaski król Anglii, pan Irlandii, książę Normandii i Akwitanii i hrabia andegaweński” inskrypcję – wskazującą odbiorcę dokumentu) - „(…) arcybiskupom, biskupom, opatom, hrabiom, baronom, sędziom, leśniczym, szeryfom, zarządcom, dworzanom oraz wszystkim urzędnikom i wiernym swoim poddanym pozdrowienie” z tą formułą często łączą się formuły: salutacyjna, będąca pozdrowieniem odbiorcy i perpetuacyjna, wyrażająca życzenie, aby postanowienia dokumentu były długowieczne (wiecznotrwałe)

Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) WIELKA KARTA SWOBÓD STRUKTURA DOKUMENTU (2) KONTEKST – stanowiący zasadniczą treść dokumentu i zawierający: arengę - motyw wystawienia dokumentu, często przyobleczony w formę sentencji filozoficznych, teologicznych, prawnych, czy cytatów biblijnych - „(…)z natchnienia Boga, oraz dla zbawienia duszy naszej i wszystkich poprzedników i następców naszych na chwałę Boga, i w celu wywyższenia świętego Kościoła, oraz dla lepszego urządzenia Królestwa naszego” promulgację – tj. ogłoszenie woli wystawcy - „(…) Niechaj będzie wam wiadomo” narrację – czyli opis okoliczności poprzedzających wystawienie dokumentu - „(…) za radą czcigodnych naszych ojców (tu: lista najmożniejszych duchownych i świeckich)… i innych wiernych naszych poddanych” dyspozycję – będącą zasadniczą częścią dokumentu zawierającą postanowienia prawne sankcję - zagrożenie karami dla osób, które naruszyłyby postanowienia prawne zawarte w dokumencie; brak (typowej), art. 61 („prawo oporu”)

Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) WIELKA KARTA SWOBÓD STRUKTURA DOKUMENTU (3) część końcową (tj. ESCHATOKÓŁ) zawierający: korroborację - zapowiedź środków uwierzytelniających dokument - brak testację - listę świadków lub ich podpisy, własnoręczne bądź wciągnięte przez pisarza spisującego dokument - brak datację – określającą datę i miejsce wystawienia dokumentu podane najczęściej w formule actum et datum, z których actum zazwyczaj odnosi się do czynności prawnej zaś datum do momentu dokumentacji - „Dano ręką naszą na polu zwanym Runnymede pomiędzy Windsorem a Staines, dnia piętnastego czerwca, siedemnastego roku panowania naszego” aprekację - końcowe życzenie spełnienia zawartych w dokumencie postanowień prawnych, często połączone z ponownym wezwaniem Boga - brak

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA brak przemyślanej, konsekwentnej systematyki wewnętrznej jest typową cechą średniowiecznych aktów normatywnych Konfirmacja przywilejów kościoła angielskiego art. 1 deklaruje przestrzeganie przez wystawcę dokumentu i jego następców wszelkich dotychczasowych praw i swobód Kościoła, expressis verbis – w art. tym mowa jest o uznaniu i respektowaniu pełnej swobody Kościoła w zakresie obsadzania urzędów i stanowisk kościelnych kwestia ta była głównym zarzewiem sporu, jak wybuchł w 1206 r. pomiędzy królem Janem, a papieżem Innocentym III, gdy papież mianował arcybiskupem Canterbury Stefana Langtona, zaś król wyboru tego nie uznał ostatecznie monarcha ustąpił, czego wyrazem są postanowienia art. 1 Karty

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Przepisy prawa feudalnego (1) stanowią liczną grupę postanowień przywileju, co naturalne wobec charakteru epoki oraz okoliczności, w jakich został on wydany art. 2 i 3 – gwarantują spadkobiercom wasali prawo do dziedziczenia lenna, nakazując z tego tytułu pełnoletniemu dziedzicowi uiszczenie na rzecz seniora stosownej opłaty (relevium) w określonej wysokości i zwalniając z konieczności takiej opłaty dziedzica, który w momencie dziedziczenia jest niepełnoletni art. 4 i 5 - zobowiązują prawnych opiekunów małoletnich dziedziców lenn do przestrzegania zasad „należytej i starannej opieki” art. 6 i 8 – dot. małżeńskiego prawa osobowego, nakazując dziedzicom lenn zawierać zw. małżeńskie jedynie z „równymi sobie”, zaś wdowie gwarantując, że nie będzie zmuszana do ponownego zamążpójścia (gdyby jednak zechciała zawrzeć zw. małżeński – musi uprzednio uzyskać zgodę seniora)

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Przepisy prawa feudalnego (2) art. 7 dot. małżeńskiego prawa majątkowego, gwarantując wdowie uprawnienia majątkowe, jakie nabywa ona po śmierci małżonka art STRÓŻA – „Żaden konstabl nie może zmusić rycerza do dania pieniędzy zamiast stróży zamku…” obow. stróży polegał na pełnieniu przez wasala służby pieszej na zamku seniora; art. ten zabrania nadużyć finansowych ze strony seniora z tyt. tego obowiązku art. 32 „My nie będziemy zatrzymywali w naszych rękach ziem tych, którym udowodniono felonię dłużej, niż przez jeden rok i jeden dzień, po czym ziemie mają być zwrócone właściwym seniorom” stanowi uznanie zasady „CO RAZ STAŁO SIĘ LENNEM, LENNEM MA POZOSTAĆ” (różnie w różnych krajach; mogło to mieć poważne konsekwencje ustrojowe)

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Postanowienia dot. zasad ustrojowych (art. 12 i 14) - (1) art. 12 formułuje zasadę NO TAXATION WITHOUT REPRESENTATION - “Żadne pobory tarczowe, ani żaden zasiłek, pieniężny nie ma być nakładany w naszym królestwie inaczej, jak tylko za zgodą ogólnej rady królestwa naszego, za wyjątkiem… „ (tu: trzy przypadki wynikające z zasad prawa lennego: pasowanie najstarszego syna na rycerza, zamążpójście najstarszej córki, i wykupienie naszej własnej osoby z niewoli), Jakiekolwiek inne opłaty mogły będą zostać ustanowione jedynie za zgodą rady krolestwa (per commune consilium regni) uzupełnieniem tych postanowień są art. 15 – 16, które dotyczyły ciężarów nakładanych przez baronów na swych wasali, odsyłając do treści artykułów 12 i 14 i wraz z nimi zostały one derogowane

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Postanowienia dot. zasad ustrojowych (art. 12 i 14) - (2) w XVII wieku antykrólewska opozycja powoływała się na powyższe przepisy protestując przeciwko pobieraniu przez Stuartów nie uchwalonych przez parlament podatków na analogicznej podstawie w Ameryce - reprezentacja Massachusetts protestowała przeciw brytyjskiej ustawie stemplowej (Stamp Act z 1765 r.), uznając, że ustawa ta „sprzeczna jest z Wielką Kartą i prawami naturalnymi Anglika” i w związku z tym - nieważna PARLAMENT - art. 14 dot. Wielkiej Rady Królestwa, zasadniczego celu jej zwoływania (nałożenie nowych podatków), jej składu oraz sposobu powoływania wielu historyków upatruje w tych postanowieniach zapowiedź powstania (wkrótce) parlamentu angielskiego oba te art. były usuwane w następnych wydaniach Karty

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Nietykalność osobista (art. 39) – (1) art. ten deklarował respektowanie zasady nietykalności osobistej wg formuły neminem captivabimus nisi iure victum (nikogo nie uwięzimy nie pokonanego prawem/nikt nie może być pozbawiony wolności osobistej inaczej, jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku sądowego): „Żaden wolny człowiek nie może być aresztowany, ani uwięziony, albo pozbawiony mienia, wyjęty spod prawa, wygnany, lub w jakikolwiek sposób ciemiężony, i nie wyprawimy się przeciwko niemu, ani nikogo przeciwko niemu nie wyślemy inaczej, jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego”

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Nietykalność osobista (art. 39) – (2) wątpliwości interpretacyjne budził zakres podmiotowy tego przepisu: „Żaden wolny człowiek” – czy dot. miał on wszystkich poddanych monarchy, czy jedynie rycerstwa-szlachty. Z jednej strony formuła „prawomocnego wyroku sądowego równych mu” (udicium parium) sugeruje wyłącznie wasali, z drugiej uzupełnienie: „(…) lub z mocy prawa krajowego” sugerować może, że ten zakres podmiotowy jest jednak szerszy – kto jest więc adresatem Kary? spory wśród historyków budziła interpretacja terminu freeman jeden z najwybitniejszych w dziejach i cenionych znawców praw Anglii, sir Edward Coke rozciągał ten termin również na chłopów poddanych, jednak powszehnie uważa się, że słowo freeman - wedle standardów wieku XIII należy rozumieć jako freeholder, czyli wolny dzierżawca ziem (posiadacz ziemski)

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Prawo oporu (ius resistendi, art. 61) – (1) w art. przewidywano (i zapowiadano) utworzenie organu orzekającego o łamaniu postanowień Karty oraz określono, jak w przypadku naruszenia prawa należy postępować baronowie mieli wybrać spośród siebie 24, którzy wraz z przedstawicielem Londynu (łącznie więc – 25) mieli tworzyć radę kontrolującą przestrzeganie Karty w razie zaobserwowania (przez kogokolwiek) naruszeń, skargi z tego tytułu winny być kierowane do węższego, 4-osobowego grona wyłonionego uprzednio spośród 25 osobowej Rady tych czterech z miało następnie przedstawić królowi (lub w jego zastępstwie wielkiemu justycjariuszowi) zgłoszone zarzuty żądając przywrócenie pierwotnego stanu zgodnego z prawem w ciągu 40 dni

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Prawo oporu (ius resistendi, art. 61) – (2) w razie bezskuteczności – CI właśnie czterej baronowie mieli przedstawić sytuację całej Radzie, która w takiej sytuacji miała prawo nakazać wszystkim, by nękali króla, zajmując jego zamki i inne dobra granicą prawa oporu była nietykalność osoby monarchy, jego żony i dzieci w razie naprawienia przez króla szkody wywołanej łamaniem przez niego lub jego urzędników prawa, należało przywrócić stan posłuszeństwa wobec monarchy podobnie, jak artykuły 12 i 14, przepis wyrażający prawo oporu (ius resistendi) nie znalazł się w późniejszych Wielkich Kartach Swobód autorzy amerykańskiej Deklaracji Niepodległości (4 lipca 1776 r.) uzasadniali prawo kolonii do oderwania się od Korony, odwołując się właśnie do ius resistendi, wyrażone w artykule 61 Wielkiej Karty

Organizacja administracji i sądownictwa (1)
Zwierciadło Saskie (Sachsenspiegel) WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Organizacja administracji i sądownictwa (1) art. 17 postanawia, że królewski sądzący w sprawach cywilnych Sąd Spraw Pospolitych (Court of Common Pleas) będzie odbywał swoje sesje na ustalonym miejscu, czyli w opactwie Westminsterskim (wraz z dwoma innymi: – Sądem Skarbowym/The Court of the Exchequer oraz Sądem Ławy Królewskiej/The King’s Bench Court) wcześniej sąd ten podążał za wędrującym po kraju królem, dla szukającego sprawiedliwości powoda było to o tyle kłopotliwe, że aby złożyć pozew, musiał szukać króla na terenie całego królestwa od tej pory powód wiedział, dokąd ma się udać

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Organizacja administracji i sądownictwa (2) art. 18 i art. 19 – dot. postępowania w sprawach ochronę posiadania (wszczętych rytami posesoryjnymi, tj. pismami procesowymi) rozpatrywane miały być na miejscu, tzn. właściwym miał być sąd hrabstwa, w którym znajdował się przedmiot sporu (forum rei sitae) król, a w razie jego nieobecności, wielki justycjariusz, miał wysyłać w objazd cztery razy w ciągu roku sędziów, którzy wizytowali hrabstwa sędziowie wraz z czterema miejscowymi rycerzami wybierać mieli ławę przysięgłych złożoną z okolicznych mieszkańców art formułuje zasadę incompatibilitas - niełączenia określonych funkcji publicznych (tu: administracyjnych i sędziowskich) „Żaden szeryf, konstabl, koroner, lub inny nasz urzędnik nie może sądzić spraw, które podlegają sądowi królewskiemu”

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA Organizacja administracji i sądownictwa (3) art. 34 – dot. pisma procesowego (preacipe in capite) w sprawach w których senior odmawiał wasalowi prawa do sądu król zobowiązywał się, że ryt Praecipe in capite nie będzie nikomu wydawany, jeżeli druga strona miałaby ponieść przez to stratę ryt ten umożliwiał przeniesienie sporu z sądu lennego do sądu królewskiego, co powodowało zmniejszenie wpływów seniora art. 9 regulował POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO egzekucji miały w pierwszej kolejności podlegać ruchomości, wówczas gdy nie wystarczały do zaspokojenia wierzyciela -również nieruchomości. w dalszej części artykułu zakazywano wierzycielowi żądania zapłaty długu przez poręczycieli, jeżeli mógł żądać spełnienia świadczenia przez dłużnika głównego poręczycielom w razie wykonania przez nich zobowiązania przysługiwało prawo regresu do dłużnika głównego

WIELKA KARTA SWOBÓD POSTANOWIENIA PRZEPISY O MIASTACH I O HANDLU art. 13 zawierał ogólne potwierdzenie posiadanych zwyczajowo praw Londynu oraz innych miast art. 41 proklamował wolność poruszania się (wolny wjazd i wyjazd) kupców angielskich oraz cudzoziemskich wolność ta była ograniczona zasadą wzajemności WIELE POSTANOWIEŃ KOŃCOWYCH Karty (zwłaszcza te o uwolnieniu jeńców) miało przejściowy i utraciły ważność po ich zrealizowaniu

ZŁOTA BULLA Karola IV z 1356 r.
GENEZA ZŁOTEJ BULLI Złota Bulla cesarza Karola IV była późnośredniowiecznym przywilejem królewskim, którego podstawowym celem miało być formalne uregulowanie i sprecyzowanie zasad sukcesji tronu cesarskiego w Rzeszy Niemieckiej w trybie elekcji, który zwyczajowo praktykowany był w Niemczech od czasu rozpadu monarchii frankońskiej bezpośrednią przyczyną jej wydania było dążenie do ustabilizowania sytuacji politycznej, przede wszystkim zaś zapobieżenie walkom o tron oraz okresom bezkrólewia destabilizującym kraj, których boleśnie doświadczyły Niemcy w XIII i XIV stuleciu konsekwencja jej wydania stało się jednak: utworzenie Niemczech stanu wyższej szlachty (książąt-elektorów) a poprzez przyznanie im szczególnych przywilejów przesądzenie o federacyjnej formie niemieckiej państwowości, która z czasem, po pokojach westfalskich przekształciła się w konfederację, jaką pozostała I Rzesza aż do swego swego upadku w I dekadzie XIX w.

ZŁOTA BULLA Karola IV z 1356 r. ZŁOTA BULLA, JAKO NAZWA DOKUMENTU
ZŁOTA BULLA, JAKO NAZWA DOKUMENTU w średniowieczu i jeszcze w czasach nowożytnych „złotą bullą” określano złotą pieczęć z wizerunkiem i legendą monarchy, którą opatrywano ważne dokumenty wystawiane przez danego władcę, najczęściej przywileje lub akty łaski najwcześniej pieczęci takich używać mieli cesarze bizantyńscy, po nich papieże i cesarze rzymsko-niemieccy, a wreszcie i inni monarchowie z upływem czasu „złotymi bullami” zaczęto nazywać także dokumenty opatrzone tego rodzaju pieczęcią (np. złota bulla gnieźnieńska Innocentego II [1136], Złota bulla króla Andrzeja II [1222])

ZŁOTA BULLA Karola IV z 1356 r. POSTANOWIENIA
POSTANOWIENIA Określenie kręgu elektorów (rozdz.. I – „Jak powinno odbywać się odprowadzanie elektorów i kto jest do niego zobowiązany”) król Czech (arcycześnik Świętego Cesarstwa) arcybiskup koloński (arcykanclerz Świętego Cesarstwa na Italię) arcybiskup trewirski (arcykanclerz Świętego Cesarstwa na Galię i Królestwo Arelateńskie [Burgundię]) arcybiskup moguncki (arcykanclerz Niemiec) komes palatyn reński (arcystolnik Świętego Cesarstwa) książę saski (arcmarszałek Świętego Cesarstwa) margrabia brandenburski (arcykomornik Świętego Cesarstwa)

POSTANOWIENIA Określenie kręgu elektorów (rozdz.. I – „Jak powinno odbywać się odprowadzanie elektorów i kto jest do niego zobowiązany”) przyznanie uprawnień elektorskich tym właśnie (a nie innym) książętom Rzeszy było (poza królem Czech) usankcjonowanie wielosetletniej, zwyczajowej praktyki w przypadku popełnienia przez jakiegoś elektora zbrodni felonii (zdrady), cesarz mógł przenieść jego godność na inny ród pierwszy taki przypadek miał miejsce w połowie XVI w., później jeszcze kilkakrotnie w XVII i XVIII w., dzięki czemu godność elektorską uzyskali władcy Bawarii i księstwa Hanoweru ostatnie nominacje miały miejsce już w dobie napoleońskiej, na rok przed likwidacją Rzeszy (1805)

POSTANOWIENIA Ustalenie dziedziczenie godności elektorskiej – rozdz. VII – „O dziedziczeniu książąt” dziedziczenie następować ma w porządku primogenitury (pieworództwa) i dot. może jedynie męskich potomków: „(…) zarządzamy, by na wypadek, gdy ci właśnie świeccy książęta elektorowie i którykolwiek z nich umarli, prawo, głos i uprawnienie do powyższej elekcji przeszło bez przeszkody i czyjegokolwiek sprzeciwu na świeckiego syna pierworodnego z prawego łoża, a gdyby ten nie był już przy życiu, na pierworodnego i również świeckiego syna tegoż pierworodnego gdyby zaś ów pierworodny zeszedł z tego świata bez męskich świeckich dziedziców prawego łoża, wówczas prawo, głos i uprawnienie do wspomnianej elekcji winno przejść na najstarszego brata świeckiego z prostej linii ojcowskiej i od niego na jego świeckiego syna pierworodnego”

POSTANOWIENIA Powierzenie obowiązku przeprowadzenia ceremonii wyborczej arcybiskupowi Moguncji (rozdz. II – „O elekcji króla rzymskiego oraz rozdz. IV „O książętach elektorach razem zebranych”) zawiadamia on (w terminie 30 dni) indywidualnie każdego elektora o śmierci cesarza i rozpoczęciu procedury elekcji w przypadku zaniedbania przez arcybiskupa tego obowiązku, elektorzy winni (w ciągu 3 miesięcy z własnej inicjatywy) przybyć do Franfurtu dla dokonania wyboru aktu wyborczego mogą oni dokonać samodzielnie lub za pomocą uprawomocnionego pełnomocnika nazajutrz po przybyciu elektorów arcybiskup przeprowadza ceremonię: odprawia okolicznościową mszę, odbiera głosy elektorów (wg określonej kolejności, samemu głosując, jako ostatni); wybór dokonywany jest większością głosów ogłasza wynik wyborów oraz osobę nowego króla rzymskiego

POSTANOWIENIA Wyznaczenie Interrexów na czas bezkrólewia – w rozdz. V – „O uprawnieniach komesa palatyna i księcia saskiego” PALATYN REŃSKI – „(…) jako arcystolnik świętego cesarstwa, w zastępstwie przyszłego króla rzymskiego na podstawie przywileju i z tytułu pierwszeństwa oraz godności palatyńskiej ma zarządzać tym cesarstwem w krajach nadreńskich i w Szwabii oraz tam, gdzie obowiązuje prawo frankońskie, z mocą wykonywania: sądownictwa, prezenty do beneficjów kościelnych, ściągania danin i dochodów, inwestytury w lenna i przyjmowania przysiąg w zastępstwie i w imieniu świętego cesarstwa KSIĄŻĘ SASKI (analogicznie) – „(…)w ziemiach, w których ludzie posługują się prawem saskim”

POSTANOWIENIA Przywileje książąt elektorów wyłączne prawo dokonywania wyboru króla rzymskiego (rozdz. I) rezygnacja z cesarskiego regale (monopolu) górniczego na rzecz elektorów – rozdz. IX „O minerałach złota, srebra i innego rodzaju” przyznanie książętom regale menniczego - rozdz. X „O pieniądzach” nadanie elektorom immunitetu sądowego – rozdz. XI – „O immunitecie książąt elektorów”: privilegium de non evocando (nieewokowania, czyli niewywoływania spraw zapadłych w księstwach elektorów przed sąd cesarski privilegium de non evocando (nieapelowania od wyroków sądów elektorskich do sądu cesarskiego) przyznanie elektorom prawa majestatu (ius maiestatis), czyli ochrony prawnej równej cesarzowi – art. XXIV

SSP-Ćw. -4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw. -4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

SSP-Ćw. -4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw. -4 (2018) PRAWO FEUDALNE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres