Konkurencja doskonała i konkurencja niedoskonała.

Prezentacja na temat: "Konkurencja doskonała i konkurencja niedoskonała."— Zapis prezentacji:

1 Konkurencja doskonała i konkurencja niedoskonała

2 Charakterystyka doskonale konkurencyjnego rynku ❏ Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest "dana przez rynek" - kształtuje się w wyniku działania mechanizmu rynkowego, jako wypadkowa ofert kupujących i sprzedających. Oznacza to, że żaden z podmiotów nie jest w stanie indywidualną decyzją zmienić ceny.

3 Charakterystyka doskonale konkurencyjnego rynku ❏ Podmioty nie mają także bodźców do tego, by zmieniać swoją ofertę cenową, ponieważ każda jej zmiana będzie powodowała straty dla danego podmiotu. Jeżeli producent podniesie cenę swojego produktu, wówczas nie uda mu się go sprzedać, ponieważ nabywcy będą mieli dostępną wystarczającą ilość produktów konkurentów po niższej cenie. Obniżając natomiast cenę producent również traci, gdyż otrzymuje niższą zapłatę za produkty, które byłby w stanie sprzedać po wyższej cenie danej z rynku.

4 Charakterystyka doskonale konkurencyjnego rynku ❏ Warunkiem utrzymania się na rynku konkurencyjnym w krótkim okresie jest uzyskanie przeciętnych kosztów zmiennych poniżej ceny rynkowej, a w długim okresie przeciętnych kosztów całkowitych poniżej ceny rynkowej.

5 Czysty monopol (pełny) ❖ czysty monopol, to jedyny sprzedawca produktu nie posiadającego nawet zbliżonych substytutów (towarów zastępczych zaspokajających dany rodzaj potrzeby) ❖ czysty monopol jest cenodawcą posiadającym tzw. siłę monopolową czyli zdolność podnoszenia cen rynkowych wytwarzanych przez siebie dóbr lub usług drogą zmniejszania wielkości podaży ❖ czysty monopol zabezpieczony jest przed konkurencją przy pomocy barier uniemożliwiających innym producentom wejście na rynek

6 Czysty monopol Barierami tymi mogą być: ➔ prawa własności czystego monopolu do danego zasobu np boksytów ➔ posiadanie patentu lub praw autorskich uniemożliwiających powielanie produktu przez innych producentów Monopole mają charakter przejściowy, ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się innowacji technologicznych.

7 Czysty monopol ❖ prawo wyłączności sprzedaży danego produktu na danym obszarze geograficznym ❖ produkowanie na wielką skalę (duży kapitał, niemożliwa konkurencja ze strony małych firm Rodzaje monopoli: ● oligopol - występuje kilka podmiotów produkujących dany rodzaj dobra (np. przemysł samochodowy) ● duopol - dwa podmioty produkujące dany rodzaj dobra (np. do pewnego momentu rynek telefonii komórkowej)

8 Konkurencja monopolistyczna ★ Konkurencja monopolistyczna występuje w gałęzi, w której wielu producentów jest w stanie zróżnicować całkowicie lub częściowo swoją ofertę rynkową (np. restauracje lub salony kosmetyczne). Szereg konkurentów koncentruje się na wybranym segmencie rynku, na którym są wstanie najlepiej zaspokajać pragnienia klientów, za co naliczają też wyższą cenę.

9 Konkurencja monopolistyczna Teoria konkurencji monopolistycznej, łącząc ze sobą elementy modelu konkurencji doskonałej i modelu czystego monopolu, opiera się na pięciu podstawowych założeniach: 1) Produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty. Na rynku konkurencji monopolistycznej producenci sprzedają zróżnicowane produkty będące bliskimi substytutami (np. dwa proszki do prania występujące pod różnymi markami, lecz ich skład chemiczny może być identyczny).

10 Konkurencja monopolistyczna 2) Konkurencja niecenowa. Kolejną ważną konsekwencją zróżnicowania produktów jest to, że rywalizacja między producentami nie koncentruje się na cenie, ale na jakości wyrobów, ich reklamie i warunkach sprzedaży, a więc na konkurencji niecenowej.

11 Konkurencja monopolistyczna 3) Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania go. Wejście na rynek konkurencji monopolistycznej jest względnie łatwe. Dzieje się tak, ponieważ producentami na tym rynku są stosunkowo małe przedsiębiorstwa. W porównaniu z konkurencją doskonałą pojawiają się pewne bariery finansowe, powodowane chociażby koniecznością przeprowadzania kampanii reklamowych w celu zdobycia klientów.

12 Konkurencja monopolistyczna 4) Wielu sprzedawców i kupujących. W konkurencji monopolistycznej występuje wielu producentów i wielu kupujących. Wynika z tego kilka konsekwencji. Po pierwsze, każde przedsiębiorstwo ma względnie mały udział w rynku. Po drugie, w warunkach licznej konkurencji nie opłaca się nawiązywać współpracy z innymi przedsiębiorstwami w celu opanowania i wspólnego zmonopolizowania rynku. Po trzecie, przedsiębiorstwa są od siebie niezależne w prowadzeniu działalności gospodarczej.

13 Konkurencja monopolistyczna 5) Założenie doskonałej informacji o rynku. Podmioty działające na rynku konkurencji monopolistycznej posiadają pełną wiedzę o rynku oraz o produktach na nich występujących.

14 Konkurencja monopolistyczna ❖ Firmy na tym rynku posiadają częściową siłę monopolu, gdyż mogą podwyższać ceny bez groźby utraty klientów (decyduje o tym lojalność klientów i ich niewiedza o produktach konkurencji)

15 Przyczyny monopolizacji gospodarki ➢ monopolista posiada patenty i prawa autorskie na produkt, ➢ monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich substytutów, ➢ założenia czystego (pełnego) monopolu, ➢ monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze ➢ monopolista posiada odpowiednio duży kapitał ➢ bariery administracyjno-prawne - polityka protekcyjna państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem na rynek produktów zagranicznych

16 Monopol naturalny Monopol naturalny (inaczej: monopol rynkowy; ang. natural monopoly) – jeden z modeli monopolu, w którym jeden podmiot uzyskuje dominującą pozycję na rynku ze względu na wyłączny dostęp do surowców, wiedzy bądź infrastruktury, a nie dzięki wyeliminowaniu konkurencji i koncentracji produkcji (tzw. monopol sztuczny).

17 Monopol sztuczny Pewne monopole są prawie nieuniknione. Większość przedsiębiorstw użyteczności publicznej, np. dostawcy gazu to potencjalne monopole. Państwo może poddawać te przedsiębiorstwa regulacji, stosując kontrolę cen, lub może samodzielnie dostarczać odpowiednich produktów. Monopole mogą być sztuczne i powstawać w wyniku świadomych działań samych przedsiębiorców. W takich przypadkach państwo interweniuje za pomocą przepisów o ochronie konkurencji, których celem jest jej ożywienie oraz zapobieganie monopolizacji i innym praktykom służącym kontroli podaży.

18 Efektywność Pareto ● Efektywność w rozumieniu ekonomistów jest procesem, w którym społeczeństwo wydobywa z konsumentów ich maksymalne zadowolenie przy zastosowaniu dostępnych zasobów. Efektywność alokacyjna, nazywana też efektywnością Pareta (od nazwiska Vilfredo Pareto - włoskiego ekonomisty, który pierwszy zaproponował tę koncepcję) zachodzi wówczas, gdy da się tak zreorganizować proces produkcji lub konsumpcję, aby polepszyć sytuację kogokolwiek, nie pogarszając jednocześnie sytuacji kogoś innego. Jeśli jednak zdarzy się taka sytuacja, w której dobrobyt jednostki poprawi się bez pogorszenia dobrobytu kogoś innego to wtedy mówimy o poprawie w sensie Pareto.

19 Alokacja zasobów ● W gospodarce rynkowej przez alokację zasobów rozumiemy wykaz lub wyczerpujący opis tego, co kto robi oraz co kto dostaje. Zakres możliwości alokacyjnych zależy od stanu techniki i wielkości zasobów w gospodarce. Ostateczna wartość każdej alokacji zależy od gustów konsumenta, które decydują to co ludzie otrzymują. Tak, więc dla danego zbioru gustów konsumentów, zasobów produkcyjnych i techniki alokacja jest efektywna w sensie Pareta, jeśli niemożliwe jest przejście do innej alokacji, która polepszyłaby położenie niektórych ludzi bez szkody dla innych. Podsumowując o efektywności w sensie Pareta mówimy wtedy, gdy nie jest możliwe zreorganizowanie produkcji w taki sposób, by każdy znalazł się w lepszej sytuacji, bez pogarszania sytuacji kogokolwiek innego. Kiedy zatem spełnione są warunki efektywności alokacyjnej (w sensie Pareta), zadowolenie albo użyteczność jednej ze stron można zwiększyć jedynie przez zmniejszenie użyteczności innej strony.

20 Dyskryminacja cenowa ● Dyskryminacja cenowa/ różnicowanie cen – praktyka różnicowania ceny za jednostkę zasadniczo tego samego dobra. Stosowana jest w celu zmaksymalizowania zysku przez dopasowanie cennika do krzywych popytu nabywców, przejmując jak największą część nadwyżki konsumenta przez oferenta.

21 Dyskryminacja cenowa I stopnia ● Dyskryminacja cenowa pierwszego stopnia ma miejsce wówczas gdy cena dobra dla każdego kupującego jest różna, co wynika z faktu, że konsumenci mogą różnić się wyceną nabywanego dobra.

22 Dyskryminacja cenowa II stopnia ● Dyskryminacja drugiego stopnia, określana również jako dyskryminacja ilościowa, polega na tym, że cena jest zależna od ilości kupowanego produktu. W praktyce zazwyczaj wyższe ilości nabywanego produktu oferowane są po niższej cenie jednostkowej. Jednocześnie, dwie osoby nabywające taką samą ilość dobra płacą jednakową cenę.

23 Dyskryminacja cenowa III stopnia ● Dyskryminacja trzeciego stopnia polega na tym, że różnym grupom nabywców sprzedaje się ten sam produkt po różnej cenie. Przykładem tego rodzaju dyskryminacji mogą być ulgi studenckie lub emeryckie. Wszystkie osoby należące do jednej grupy płacą taką samą cenę, jednak ceny różnią się pomiędzy grupami.

24 Monopson ● Monopson to jeden z trzech skrajnych typów struktury rynku, dwa pozostałe rodzaje to konkurencja doskonała i monopol. Najprostszym sposobem pokazania czym jest monopson jest przedstawienie go jako lustrzanego odbicia monopolu. Na rynku mającym strukturę monopolu istnieje tylko jeden producent i wielu odbiorców. Natomiast w przypadku monopsonu sytuacja jest odwrotna i istnieje tylko jeden odbiorca dóbr lub usług i wielu producentów dostarczających te produkty.

25 Wpływ monopsonu na rynek ● Monopson, jak każdy inny podmiot gospodarczy, ma na celu maksymalizację wyników. Ma to często negatywny wpływ na rynek, gdyż najczęstszą formą, w jakiej monopson wykorzystuje swoją nienaturalną przewagę rynkową jest silna presja na obniżenie cen. W skrajnych przypadkach prowadzi do tego, że dostawcy nie są w stanie przeznaczać środków finansowych na badania i rozwój. Powoduje to stagnację rozwoju na danym rynku, de facto więc monopson w wielu przypadkach może działać na swoją niekorzyść w dłuższym terminie.

26 Monopson na rynku zatrudnienia Monopson może występować nie tylko na rynku business-to-business. W wielu przypadkach monopson może występować na rynku zatrudnienia, gdzie tylko jedna firma w danym regionie działa w określonej branży. Ma ona wtedy możliwość utrzymywania płac na poziomie niższym niż rynkowy. Takie sytuacje występują często w przypadku sektorów publicznych, utrzymywanych z budżetu oraz w przypadku mniejszych miejscowości, w których jeden zakład produkcyjny jest głównym pracodawcą dla całego miasta. Zjawiska związane z globalizacją oraz systematycznie wzrastająca mobilność społeczeństwa powodują, że częstość występowania monopsonów na rynku zatrudnienia jest coraz niższa.

27 Przykłady monopsonów ● w czasach PRL do skupowania zboża od rolników jako jedyna była uprawniona państwowa organizacja ● mleczarnie (biorąc pod uwagę mały obszar na danym terenie) skupujące od rolników mleko.

28 Monopol bilateralny ● Etymologicznie oznacza wyłączność osoby lub grupy osób w jakimś zakresie działalności. W ekonomii czysty monopol oznacza pojęcie rynku, na który inni uczestnicy nie mają w ogóle swobody wejścia na niego. Jeśli na rynku danego dobra znajduje się tylko jeden nabywca, to jest to monopol popytu, jeśli zaś sprzedawca (producent) to jest to monopol podaży. Jeśli po obu stronach rynku znajduje się tylko po jednym uczestniku, to monopol określamy jako dwustronny (bilateralny).

29 Konkurencja monopolistyczna Występuje w gałeziach, które charakteryzują się następującymi cechami: 1. Na rynku działą wielu producentów i wielu nabywców. 2. Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi. 3. Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są zróznicowane pod względem cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty. 4. Producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku

30 Przykłady firm działajacych w warunkach konkurencji monopolistycznej

31 Formy walki konkurencyjnej Konkurencja cenowa- przykładowo firmy mogą zaoferować niższą cenę od cen oferowanych przez konkurentów Konkurencja niecenowa- zmierza do zrożnicowania produktów przez wprowadzenie zmian jakościowych produktów, popularyzację marki firmowej, uatrakcyjnianie form sprzedaży. Ważnym elementem konkurencji niecenowej jest postęp techniczny stwarzający warunki dalszego różnicowania produktów oraz promocja sprzedaży umożliwiająca dotarcie do nowych klientów

32 Model Chamberlina Założenia modelu Chamberlina: 1) W danej gałęzi produkcji działa tak dużo firm, że każda z nich może uprawiać własną politykę bez obawy przed działaniem odwetowym ze strony pozostałych rywali. 2) Produkty tych firm są zróżnicowane a nie homogeniczne- jak to jest w przypadku konkurencji doskonałej- nabywcy zaś przejawiają preferencje w stosunku do wyrobów firmowych. Sprzedawcy starają się aby ich produkt różnił się od produktowych innych firm. 3) Dostęp do danej gałęzi produkcji jest swobodny, a nowi producenci są w stanie podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów. 4) Krzywe popytu i kosztów wszystkich działających w danej gałęzi firm są takie same.

33 Chamberlina przeprowadza analizę równowagi firmy w dwóch etapach: 1 etap: skupia uwagę wyłacznie na dostosowaniach w zakresie cen i ilości produktu, traktując sam produkt jako dany. krzywą pokazującą ilosć produktu, które dana firma może sprzedać i odzwierciadlającą obiektywne warunki runynku nazywamy: obiektywną krzywą popytu. W odróznieniu od konkurencji doskonałej, każda firma działająca w warunkach konkurencji monopolistycznej ma świadomość zależnosći ilości sprzedawanego produktu od jego ceny. Druga krzywa popytu: postrzegana przez firmę krzywa popytu( firma postrzega popyt na swój produkt, jako bardziej elastyczny niz jest on w istocie 2 etap: uwzględnia kwestię zróżnicowania produktu, przyjmując, że cena produktu jest stała.

34

35

36 Jeśli chodzi o powszechnie akceptowane główne wnioski wynikające z modelu Chamberlina, to najczęściej uważa się, że w porównaniu z gałęziami produkcji, w których istnieje doskonała konkurencja, w gałęziach produkcji, w których istnieje konkurencja monopolistyczna:  łączna produkcja będzie nieco mniejsza, a ceny będą nieco wyższe.  stopień niewykorzystywania mocy wytworczych będzie większy

37 Oligopol i jego cechy OLIGOPOL- forma struktury rynkowej zaliczająca się do konkurencji niedoskonałej i ze względu na siłę rynkową ulokowana między konkurencją monopolistyczną i monopolem. Cechy charakterystyczne oligoplu: rynkowej konkurencji niedoskonałej konkurencją monopolistyczną monopolem 1) Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących. 2) Swoboda wejścia na rynek ograniczona jest względami technologicznymi lub ekonomicznym 3) Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być jednorodne, jak także zróżnicowane. 4) Producenci i konsumenci mają doskonała informację o rynku. Na rynku oligopolistycznym istnieje niewielu producentów i każdy z nich ma znaczący udział w rynku, z tego faktu wynika silna współzależność między nimi.

38 Oligopol jest struktura rynku charakteryzującą się działaniem w danej gałęzi produkcji małej liczby firm o dużej sile rynkowej, mających znaczny wplyw na podaż i ceny, ale równocześnie konkurujących ze sobą. Wejście do tej gałęzi jest utrudnione, ale nie jest całkowicie zablokowane. Zachowania firm są współzależne. Jedną z najbardziej istotnych róznic między konkurencją doskonałą a oligopolem odnosi się do kształtowania się cen. w konkurencji doskonałej ceny zmieniają się często, a firmy reagują elastycznymi zmianami cen na wszelkie zmiany w popycie i kosztach produkcji. W oligopolu ceny zmieniają sie rzadko, a firmy reagują tylko na stosunkowo duże i zarazem względnie trwałe zmainy w popycie i kosztach.

39 Strategie oligopolu 1. Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produkcji nie porozumiewając się z rywalami. 2. Firmy uznają swoją współzależność, dochodzą do porozumienia i jedna z nich staje się liderem ustalającym ceny, a inne ją naśladują. Wyróżnia się dwa rodzaje przywódctwa cenowego: przywódctwo przedsiębiorstwa dominującego oraz przywódctwo przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji. 3. Wszystkie firmy usiłują działać jak liderzy sądząc, że uda im się osiągnąć wyższe zyski, w efekcie jednak osiągają zyski niższe niż w przypadku podporządkowania się i przyjęcia porozumienia monopolowego.

40 4. Firmy oligopolistyczne częściej naśladują swoich rywali, gdy Ci obniżaja ceny niż wtedy, gdy je podnoszą. W efekcie ceny w warunkach oligopolu są względnie stabilne pomimo dużych zmian kosztów produkcji. 5. Firmy porozumiewają się w sprawie wielkośći sprzedaży i osiągają korzyści wynikające z tytułu ich monopolistycznej sytuacji. Zawsze jednak istnieje pokusa nieprzestrzegania umowy i sprzedawnia większej ilości produktów, zwłaszcza w sytuacji, gdy śledzenie zachowania się róznych firm jest utrudnione.

41 Konkurencja oligopolistyczna Składa się z kilku przedsiębiorstw produkujących ten sam lub częściowo zróżnicowany produkt. To zróżnicowanie może dotyczyć poziomu jakości, szczególnych cech, stylu lub serwisu. Gdy przedsiębiorstwo produkuje ten sam produkt to nie może ustalić ceny swoich wyrobów na poziomie wyższym od rynkowego, chyba że jest w stanie zróżnicować poziom swoich usług.

42 DUOPOL Jest to szczególny przypadek oligopolu, przedsatwia rynek na którym działają tylko dwaj producenci, oferujący taki sam produkt. Do najbardziej znanych modeli duopolu należą modele A.Cournota, F.Edgewortha oraz E. Chamberlina

43 Równowaga Nasha Profil strategii teorii gier, w którym strategia każdego z graczy jest optymalna, przyjmując wybór jego oponentów za ustalony. W równowadze żaden z graczy nie ma powodów jednostronnie odstępować od strategii równowagi. W tym sensie równowaga jest stabilna. teorii gier strategia Każda skończona gra ma przynajmniej jedną równowagę Nasha, niekoniecznie w strategiach czystych. gra strategiach czystych Równowaga Nasha nie musi być efektywna w sensie Pareto. Klasycznym przykładem tej nieefektywności jest paradoks znany jako dylemat więźnia. efektywna w sensie Pareto dylemat więźnia Rozważmy grę dwuosobową. Równowagą Nasha jest następujący wybór. Wybór gracza A jest optymalny dla wyboru gracza B i wybór gracza B jest optymalny przy danym wyborze A. Inaczej: wybieram to, co jest dla mnie najlepsze, gdy ty robisz to, co robisz. Ty robisz to, co jest dla ciebie najlepsze, gdy ja robię to, co robię.

44 Modele oligopolu a) Model Cournota b) Model Bertranda c) Model Edgewortha d) Model Chamberlina e) Model Sweezyego f) Model Stackleberga

45 Model Stackelberga W modelu, którego autorem jest H. Stackelberg, oligoplistyczna firma wybiera czy chce być przywódcą ( liderem ) cenowym ( price leader), czy firmą podążającą za nim (follower). Trwała równowaga oligopolu będzie niemożliwa- według Stackelberga- wtedy, gdy obie firmy zechcą być przywódcami(liderami). Przywódcą cenowym teoretycznie może być firma najwieksza w danej produkcji( mamy wtedy przywódctwo firmy dominującej), firma najbardziej efektywna, tzn. mająca najniższe koszty ( przywódctwo firmy efektywnej), a nawet firma, która po prostu ma najlepsze wyczucie sytuacji rynkowej i potrafi najlepiej przewidzieć życzenia większosći firm ( tzw. przywódctwo barometryczne).

46 Model Cournota Model duopolu Cournota oparty jest m.in. na nastepujących założeniach: 1) Nabywcy określają ceny, a sprzedawcy dostosowują swoją produkcję do danych cen. 2) kazdy z duopolistów szacuje popyt na swój produkt i ustala ilość, jaką sprzeda, przy założeniach, że produkcja jego rywala nie zmieni się. 3) produkcja odbywa się bez kosztów 4) Produkt obydwu duopolistów jest identyczny Każdy z duopolistów równocześnie dostosowuje rozmiary własnej produkcji do produkcji rywala, przyjmując w tym momencie. iż wielkosć jego produkcji jest stała( pojęcie tzw. krzywych reakcji). kazda z tych krzywych przedstawia punkt optimum jednego duopolisty jako funkcję reakcji drugiego przy założeniu, że każdy z nich mógłby dostarczyć całą podaż danego produktu przy zerowym koszcie produkcji.

47

48 Qa=½( Q całk-Qb) oraz Qb=½(Qcałk-Qa) Wzór na ilość, którą będzie sprzedawała firma A przy każdej ilości sprzedawanej przez firmę B ORAZ jest to równanie funkcji reakcji obu duopolistów, które pokazuje jak każda firma będzie reagować na poziom produkcji przyjęty przez drugą firmę. Ich graficznym wyrazem są krzywe reakcji Ra i Rb

49

50 Równowaga duopolu ustala się w punkcie Ec, zwanym punktem równowagi Cournota lub punktem Cournota, czyli w punkcie, w którym krzywa reakcji firmy A przecina krzywą reakcji firmy B. Według Cournota pełen monopol oznacza najmniejszą produkcję przy najwyższej cenie, doskonała konkurencja- największą produkcję przy najniższej cenie, a przypadek duopolu mieści się gdzieś między tymi skrajnościami.

51 Model Bertranda Jest to popularny model konkurencji niedoskonałej. Po raz pierwszy został zaproponowany w 1883 roku przez francuskiego ekonomistę Josepha Louisa François Bertranda. Zgodnie z założeniami modelu każde z przedsiębiorstw w oligopolu wybiera poziom swojej ceny, dążąc do maksymalizacji zysku i przyjmując ceny ustalone przez konkurentów za dane. Zakłada się również, że produkowane przez wszystkie firmy dobra są identyczne.

52 Model Bertranda  firmy konkurują cenowo  konsumenci kupują dany produkt, tam gdzie dostaną go taniej  firmy będą obniżały cenę aż do momentu, gdy dalsze obniżanie spowoduje straty

53 Złamana krzywa popytu W sytuacji, kiedy oligopoliści konkurują ze sobą, stabilność ceny wyjaśnia teoria załamanej krzywej popytu. Załamanie krzywej popytu spowodowane jest tym, że konkurenci różnie reagują na podniesienie ceny i na jej obniżenie przez jednego z nich.

54 ZŁAMANA KRZYWA POPYTU Jeśli obowiązującą ceną na rynku jest P1, wówczas oligopolista produkuje Q1 dóbr, znajdując się w pozycji A. Jeśli podniesie cenę, konkurenci najprawdopodobniej nie zrobią tego samego, a oligopolista doprowadzi do znacznego spadku popytu na swoje wyroby - powyżej punktu A krzywa popytu jest względnie elastyczna (wrażliwa na zmianę ceny). Jeśli natomiast oligopolista zmniejszy cenę, postąpią tak samo jego konkurenci - udziały w rynku nie zostaną zmienione, a cała gałąź przesunie się po krzywej popytu w dół. Na tym odcinku krzywa popytu jest już nieelastyczna.

55

56 KARTEL Zmowa (umowa) państw lub przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki, której celem jest całkowita kontrola nad rynkiem oraz jego regulacja cen, podaży i popytu. Kartel stanowi grupę przedsiębiorstw, które zmówiły się w celu kontrolowania ceny i wielkości podaży na rynku. Celem kartelu jest zapewnienie członkom zysku monopolowego. Istnienie kartelu pociąga za sobą także pośrednie korzyści dla tworzących go przedsiębiorstw. Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świat a.

57 Rodzaje karteli 1. cenowe - ustalanie bezpośrednio lub pośrednio cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów. To taka sytuacja, w której minimum dwa lub więcej przedsiębiorstw ograniczają działanie mechanizmów konkurencyjności poprzez ustalanie cen lub wielkości produkcji, dzielenie rynku lub wspólne podejmowanie decyzji handlowych. 2. podziałowe - podziały rynków zbytu lub zakupów 3. kontyngentowe - ograniczanie lub kontrolowanie produkcji lub zbytu 4. ograniczające dostęp do rynku - dążące do wyeliminowania przedsiębiorstw nieobjętych porozumieniem 5. zmowy przetargowe - wspólne uzgadnianie warunków składanych ofert, w szczególności z zakresu prac i ceny

58 Przykłady karteli W listopadzie 2006 roku Unia Europejska ukarała karą grzywny w wysokości 519 mln euro uczestników kartelowej zmowy cenowej na rynku produktów gumowych. Kartel sztucznie kontrolował ceny kauczuku syntetycznego, co wymiernie odbiło się na cenach opon. Obok największych europejskich koncernów – Eni i Shell, karę zapłaci też czeski Unipetrol oraz Trade-Stomil. Pod koniec lat 90. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych rozpoczął śledztwo w sprawie utworzenia kartelu producentów witamin. W jego trakcie udowodniono, że uczestnicy kartelu byli w zmowie dotyczącej regulacji podaży oraz cen witamin, dostarczanych do firm, takich jak Coca-Cola. Efektem zmowy były zawyżone ceny wielu produktów codziennej konsumpcji. Proces doprowadził do wysokich kar finansowych dla uczestników kartelu oraz kar pozbawienia wolności dla osób organizujących kartel.

59 Przykładem kartelu międzypaństwowego jest OPEC - Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową z siedzibą w Wiedniu. Celem organizacji jest kontrolowanie światowego wydobycia ropy naftowej, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych.

60 Przywództwo cenowe Sposób stanowienia cen w oligopolu. Polegający na dostosowywaniu cen przez wszystkich producentów w danej gałęzi do poziomu cen przyjętego przez przywódcę cenowego — przedsiębiorstwo mające największy udział w rynku ● Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa o niskich kosztach - cenę rynkową ustala przedsiębiorstwo, które posiada niższe koszty produkcji. ● Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa dominującego - jest najbardziej typowa forma przywództwa cenowego. Odnosi się do przemysłów w których występuje jedna duża firma i kilka małych. Firma dominująca ma duży udział w produkcji danego przemysłu czyli jest cenowym przywódcą ● Przywództwo barometryczne - firma która ma najlepsze wyczucie sytuacji rynkowej i życzeń innych firm, pierwsza ogłasza zmianę ceny.

61 OLIGOPSON ​ ● To taka sytuacja na rynku, w której nie ma dużej konkurencji po stronie popytu na dane dobro lub usługę. ​ ● Istnieje niewielu kupujących chcących to nabyć.

62 Przykłady:

63 DUOPSON ● Taka sytuacja na rynku, gdzie istnieją tylko dwaj duzi kupujący dla specyficznego produktu lub usługi. ​ ● Daje im to przewagę i wpływ na sprzedających.

64 OLIGOPOL BILATERALNY To taka sytuacja na rynku gdzie istnieje kilku sprzedających i kilku kupujących. ● Po obu stronach rynku znajduje się po kilku uczestników, oligopol określamy jako dwustronny (bilateralny).

65 FORMY MONOPOLIZACJI ● Pool (ring) ​ ● Kartel ​ ● Syndykat ​ ● Trust ​ ● Koncern ​ ● Konglomerat ​ ● Holding ​

66 Poole/ringi ● Przedsiębiorstwa tworzą je, by zrealizować konkretne przedsięwzięcie i osiągnąć korzyści ekonomiczne o charakterze monopolistycznym ​ ​ ● Wchodzące w skład poolu (ringu) firmy: ​ ● Ustalają wspólną politykę cenową ​ ● Dzielą zadania produkcyjne i rynki zbytu ​ ​ ● Porozumienia o luźnym charakterze, tymczasowe ​

67 Kartel (1) ● Umowy kartelowe dotyczą: ​ ● Wspólnej polityki ustalania cen ​ ● Podziału i rynków zbytu ​ ● Koordynacji planów inwestycyjnych przedsiębiorstw ​ ● W skład karteli mogą wchodzić przedsiębiorstwa krajowe, zagraniczne (niekiedy instytucje rządowe poszczególnych krajów) ​ ● Celem umowy jest: ​ ● Ograniczenie wzajemnej konkurencji ​ ● Podział osiąganych zysków monopolowych ​ Organizacja Krajów Eksportująca Ropę Naftową ​

68 Kartel (2) ● Producenci wchodzący w skład kartelu: ​ ● Określają produkcje ​ ● Określają ceny sprzedaży ​ ​ ● Producenci nieustannie walczą ze sobą o przydziały, wielkość udziałów rynkowych i podział wspólnie osiąganych zysków. ​ ​ ● Konflikty prowadzą do łamania ustaleń kartelowych ​ ​ ● Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata. ​

69 Syndykat ● Powstaje w wyniku umowy przedsiębiorstw, które ustalają wspólną politykę sprzedaży lub zakupu produktów ● Kontroluje rozmiary podaży wyznaczając poszczególnym przedsiębiorstwom odpowiednie limity produkcyjne ● Osiągnięte zyski i dochody zostają niepodzielone, przedsiębiorstwa są niezależne ● Porozumienie nietrwałe

70 Trust ● Nowe przedsiębiorstwo powstałe zamiast samodzielnie istniejących dotychczas firm ● Udziałowcy przekazują swoje fundusze zarządowi trustu ● Przedsiębiorstwa tracą swą niezależność ekonomiczną i prawną ● Zarządza rada wykonawcza ● Zyski płyną do centralnej kasy trustu i są proporcjonalnie dzielone do udziałów poszczególnych firm w truście ● Takie zjawiska koncentracji kapitału mają na celu głównie rozszerzenie wpływów na rynku i przez to zwiększenie zysków (ograniczenie produkcji i podnoszenie cen) przez umawiające się przedsiębiorstwa. Łączące się firmy bardzo często są uprzednio konkurentami na rynku. zysków

71 Koncern ● Zespół odrębnie działających przedsiębiorstw należących do wspólnego właściciela ● Koncern powstaje zazwyczaj na skutek koncentracji kapitału, w wyniku fuzji (łączenia) firm, dokonywanej zazwyczaj poprzez zakupu akcji lub udziałów innych firm oraz ale również przez zgodę na korzystanie przez przedsiębiorstwo dominujące z patentów, licencji itp. innych członków koncernu. fuzji akcji patentów licencji ● Firmy wchodzące w skład koncernu mają wspólny zarząd, lecz oddzielną osobowość prawną. Jego struktura opiera się na istnieniu przedsiębiorstwa dominującego oraz grupy przedsiębiorstw zależnych zarząd ● Głównymi celami koncernu może być: ● ograniczenie konkurencji, konkurencji ● zwiększenie zysków (wynikające z produkcji na większą skalę), zysków ● umocnienia pozycji finansowej, gospodarczej oraz poprawy efektywności gospodarowania, ● osiągnięcie wpływu na decyzje gospodarcze państwa.

72 Konglomerat ● forma organizacji przedsiębiorstw polegająca na połączeniu dwóch lub więcej firm o odrębnych profilach działalności, z różnych branż i świadczących różnego rodzaju usługi powstałe w wyniku fuzji lub przejęcia, ● cel: osiągnięcie wyższej rentowności, zdywersyfikowanie produkcji i źródeł dochodu właścicieli oraz ograniczenie ryzyka strat finansowych związanych z wahaniami koniunktury w poszczególnych branżach Indyjski koncern TATA, który skupia obecnie 98 przedsiębiorstw w 7 różnych sektorach: systemy informatyczne i komunikacja, inżynieria, materiały, usługi, energia, produkty konsumenckie i chemikalia. koncern komunikacja

73 Holding ● organizacja grupująca podmioty gospodarcze (np. spółki), samodzielne pod względem prawnym i organizacyjnym, ale pod względem finansowym uzależnione od jednego z nich (podmiotu dominującego) podmioty gospodarcze spółki ● Podmiot dominujący posiada udziały w podmiotach zależnych, dzięki czemu może kontrolować skład zarządów oraz działalność tych podmiotów ● jest zatem formą kumulacji kapitału. Kumulacja może następować przez przejmowanie słabszych przedsiębiorstw, najpierw w swoich branżach i pokrewnych, a później także w innych obszarach gospodarki. Innym sposobem jest celowe wyodrębnienie z przedsiębiorstwa „matki” samodzielnych pod względem prawa, lecz uzależnionych ekonomicznie przedsiębiorstw „córek” kapitału przedsiębiorstw

74 Rodzaje fuzji Fuzja - połączenie co najmniej dwóch przedsiębiorstw w jedno. Polega na wchłonięciu jednego przedsiębiorstwa przez inne lub utworzeniu z łączonych przedsiębiorstw zupełnie nowego przedsiębiorstwa przedsiębiorstw ● poziome ● pionowe ● konglomeratowe

75 Fuzje poziome ● To inaczej fuzje o charakterze horyzontalnym fuzje ● dotyczą sytuacji, kiedy łączą się dwa przedsiębiorstwa z tego samego sektora, których celem jest zwiększenie udziału w rynku, bądź z różnych sektorów, mających na celu sprostanie konkurencji i powiększenie swojej działalności. udziału rynku konkurencji

76 Fuzje pionowe ● wertykalne ● łączą się przedsiębiorstwa zajmujące się różnymi etapami powstawania tego samego produktu. ● Motywem łączenia się przedsiębiorstw w sposób wertykalny jest zazwyczaj chęć zwiększenia kontroli nad etapami składowymi prowadzonej działalności gospodarczej. działalności gospodarczej ● W tej grupie wyróżnia się fuzję pionową w górę i fuzję pionową w dół w zależności od tego, czy podmiot łączy się ze swoim dotychczasowym dostawcą (w dół), czy z dotychczasowym odbiorcą (w górę).

77 Fuzje konglomeratowe ● Prowadzą do powstania konglomeratów, kiedy działalność produkcyjna obu partnerów nie wiąże się ze sobą. konglomeratów ● Polegają na łączeniu kapitałowym i organizacyjnym partnerów strategicznych, działających w odrębnych sektorach, i często na różnych rynkach. kapitałowym ● Opierają się głównie na wykorzystaniu zasobów jednego z partnerów. Oznacza łączenie się przedsiębiorstw, które stanowią powiązanie wszystkich lub znacznej części branż i sektorów. ● Jest to działanie, w którym przenosi się siłę z jednej branży do drugiej, wchodzi do zupełnie innej branży, sektora.

78 Korzyści wynikające z tworzenia struktur monopolowych ● Stabilność finansowa ● możliwość wzajemnego finansowania działalności poszczególnych podmiotów bez pośrednictwa banków (holding) ● zmniejszenie konkurencji ● zwiększenie, usprawnienie i unowocześnienie produkcji

79 Polityka antymonopolowa ● ma za zadanie, w ogólnym znaczeniu, wprowadzanie restrykcji zapobiegających monopolizacji określonych rynków w gospodarce. monopolizacji ● ogół działań państwa, mających na celu eliminowanie tendencji monopolistycznych, ich skutków, a także ochronę wolnej konkurencji. państwa konkurencji

80 Formy polityki antymonopolowej ● Całkowity zakaz działań zmierzających do ograniczenia konkurencji – zakazane są m.in.: tajne umowy, kartele, wykupywanie akcji konkurentów, itp. W szczególności tego rodzaju czynności podejmowane są w stosunku do firm oferujących usługi telekomunikacyjne oraz finansowe i doradcze. umowy kartele akcji ● Ograniczenie w istnieniu monopoli – dopuszczalne jest istnienie monopoli w tych dziedzinach, w których możliwość rozwoju wolnej konkurencji jest nikła. ● Pomoc dla przedsiębiorstw wchodzących na rynki zmonopolizowane w celu utworzenia i podtrzymania konkurencji w obszarze wytwarzania danych dóbr i usług.

81 Bibliografia ● https://mfiles.pl/pl/index.php/Monopson ● https://mfiles.pl/pl/index.php/Efektywno%C5%9B%C4%87_w_sensie_Pareto ● https://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskryminacja_cenowa ● https://mfiles.pl/pl/index.php/Monopson ● https://www.findict.pl/slownik/monopson ● https://pl.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3wnowaga_Nasha https://pl.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3wnowaga_Nasha ● Podręcznik Podsatwy Ekonomii, Roman Milewski