Średniowiecze. Ramy czasowe Za początek tego okresu przyjmuje się rok 476 czyli upadek Cesarstwa Zachodnio-Rzymskiego. W Polsce Średniowiecze rozpoczyna.

Prezentacja na temat: "Średniowiecze. Ramy czasowe Za początek tego okresu przyjmuje się rok 476 czyli upadek Cesarstwa Zachodnio-Rzymskiego. W Polsce Średniowiecze rozpoczyna."— Zapis prezentacji:

1 Średniowiecze

2 Ramy czasowe Za początek tego okresu przyjmuje się rok 476 czyli upadek Cesarstwa Zachodnio-Rzymskiego. W Polsce Średniowiecze rozpoczyna się w roku 966, w którym odbył się chrzest Polski. Koniec średniowiecza określa się za pomocą trzech niezwykle ważnych w dziejach świata wydarzeń: odkrycie druku przez Gutenberga – 1450 r. upadek Konstantynopola – 1453 r. odkrycie Ameryki przez Kolumba – 1492 r. Poszczególne fazy rozwoju tego okresu : Wczesne Średniowiecze (V-X w.) Jest to okres pograniczny. W sztuce łączono tradycje sztuki rzymskiej ze sztuką plemion germańskich oraz ze sztuką Wschodu – Bizancjum. Główną rolę odgrywało piśmiennictwo łacińskie. Kształtowały się idee, tematy i motywy, które były wykorzystywane w późniejszych etapach rozwoju epoki. Dojrzałe Średniowiecze (XI-XII w.) W sztuce dominuje styl romański. W literaturze zaczyna się kształtować, obok piśmiennictwa łacińskiego, również twórczość w językach narodowych. Schyłkowe Średniowiecze - tzw. jesień Średniowiecza (XIV-XV w.) W sztuce dominuje styl gotycki, powstaje Akademia Krakowska, pojawiają się pierwsze zwiastuny kolejnej epoki.

3 Kultura JĘZYK Wspólnym językiem średniowiecza była łacina, dopiero po jakimś czasie zaczęła wykształcać się twórczość piśmienna językach narodowych. Dlatego mówimy o dwujęzyczności literatury średniowiecza. W Polsce pierwsze utwory napisane w całości po polsku zaczęły powstawać w XIV wieku. Język średniowiecznych zabytków literatury polskiej ujawnia proces kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów. ROLA KSIĄŻKI Książki nie były dostępne szerszemu gronu. Początkowo wszystkie były pisane ręcznie – na pergaminie lub papierze. Do książki odnoszono się w średniowieczu z ogromną czcią, a kopiowanie tekstów rękopiśmiennych traktowano jak zaszczyt. Książki były pięknie zdobione. Pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury, strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami zwierzęcymi lub małymi kompozycjami. Przełomem w rozwoju średniowiecznej książki było wynalezienie druku. Dokonał tego Johann Gutenberg, który w 1455 roku wydrukował pierwszą książkę, Biblię. NAUKA W tym okresie dostrzegamy rozwój szkół i uniwersytetów. Edukacja początkowa obejmowała czytanie i pisanie po łacinie, liczenie, katechezę i śpiew i była prowadzona w szkołach parafialnych. W XIII wieku nastąpił wielki rozkwit kultury Średniowiecznej. W tym czasie odkryte zostają pisma Arystotelesa oraz dzieła filozofów arabskich oraz żydowskich. Uniwersytety powstają ze szkół przykatedralnych. Pierwszy uniwersytet powstał ok. 1200 roku w Bolonii – wykładano na nim tylko prawo. Najstarszą polską uczelnią wyższą jest Uniwersytet Jagielloński mieszczący się w Krakowie, powstał w 1364 r.

4 Filozofia TEOCENTRYZM Postawa intelektualna polegająca na uznaniu Boga za najwyższą wartość. Zgodnie z nią, punktem odniesienia dla wszystkich innych wartości w każdym z aspektów życia publicznego i osobistego jest Bóg. Religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam są teocentryczne, jednak ze względu na odmienne podejście doktrynalne i ewolucję myśli filozoficznej na przestrzeni dziejów różnie interpretują stosunek idei teocentrycznych do praktyki życia społecznego i indywidualnego. Często teocentryzm przeciwstawia się antropocentryzmowi, który ludzkie istnienie, doświadczenie i wartości uważa za swój kierunek i przewodnika. SCHOLASTYKA Główny kierunek średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, którego podstawowym założeniem była próba uzgodnienia prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym, opierał się na autorytetach m.in. Pisma Św. i Arystotelesa.

5 Sztuka romańska Sztuka romańska rozwinęła się między X a XIII wiekiem, a w Polsce ukształtowała się w XIV wieku. Swoje początki ma we Francji, Włoszech, Niemczech.

6 1. Malarstwo Malarstwo było związane z budowlami, głównie kościelnymi. Tworzono freski - malowidła wykonywane na ścianach kościołów, mozaiki – dekoracje wykonane z drobnych kamyczków, kawałków szkła lub ceramik, witraże - ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego szkła oraz miniatury – malowidła małych rozmiarów. Malowano w charakterystyczny sposób: najpierw obrysowywano kontur postaci, później zaś kolorowano. Postacie zazwyczaj występowały na złotym i srebrnym tle. Tematyka była głównie biblijna, często malowano także motywy roślinne.

7 2. Rzeźba.Rzeźba romańska wykonywana była najczęściej z kamienia, rzadziej z drewna i brązu. Charakterystyczną jej cechą było to, że była nierozerwalnie związana z architekturą. Najczęściej wypełniała miejsca na portalach, w tympanonach i zagłębieniach muru. Umieszczano ją również na kapitelach i trzonach kolumn. Tematyką rzeźby romańskiej była przede wszystkim hagiografia oraz sceny ze Starego Testamentu przeplatane motywami roślinnymi i zwierzęcymi. W rzeźbie romańskiej stosowano tzw. prawo ram które kazało komponować postacie ludzkie tak aby mieściły się one w polu przedstawienia. Efektem tego prawa były nierealistyczne proporcje przedstawianych sylwetek.

8 3. Architektura Cechy charakterystyczne : grube mury, sklepienie kolebkowe (o kształcie walca, ciężkie, masywne) lub krzyżowe (dwie skrzyżowane kolebki, tworzące krzyż), prostota forma, mało zdobień, w kościołach jedynie rzeźby bądź płaskorzeźby, budowle z zasady są obronne, okna małe, wąskie jak strzelnice, położone wysoko, zakończone półkolistym łukiem, jedna lub trzy nawy, z których środkowa jest największa, mroczne wnętrza, ołtarz zorientowany na wschód (w stronę grobu Chrystusa).

9 Gotyk Powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji Styl ten dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw: gotyk wczesny, gotyk dojrzały, gotyk późny.

10 1. Malarstwo Malarstwo rozwija się wówczas o ostrym, wyrazistym rysunku. Artyści śmiało wydłużają postacie, dbając przede wszystkim o ich siłę wyrazu - ekspresję. Wyobraźnia późnogotyckich artystów jest często okrutna. Z upodobaniem prezentują oni sceny męki i tortur, okaleczone i zdeformowane cierpieniem ciała Zbawiciela i świętych. Człowiek epoki Średniowiecza traktował śmierć jako naturalny etap w życiu każdego stworzenia, również człowieka. Był oswojony z umieraniem, bowiem śmierć towarzyszyła każdemu od najmłodszych lat - na oczach wszystkich umierali członkowie rodzin, na ulicach umierali biedacy i żebracy.

11 2. Rzeźba Rzeźba gotycka narodziła się w połowie XII wieku we Francji. Stamtąd nowy styl promieniował na Europę. Największy zespół rzeźby gotyckiej XIII w znajduje się w Niemczech - wystrój rzeźbiarski katedry w Bambergu. Styl rzeźby gotyckiej ewoluował. Początkowo postacie były sztywne i wydłużone, częściowo jeszcze pod wpływem tradycji romańskiej, w końcu XII i początku XIII w. zyskały na przestrzenności i realizmie. Wpływy rzeźby antycznej Grecji i Rzymu były widoczne w traktowaniu szat, ekspresji twarzy i pozie.

12 3. Architektura W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Lekkości dodawały sterczyny - wieńczące wieżyczki. Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj na planie wydłużonym, o przekroju bazylikowym lub hali.

13 Literatura Charakterystyczne cechy literatury : Anonimowość Dwujęzyczność Dydaktyzm Podstawowym celem literatury średniowiecznej było wychowywanie, budowanie ładu moralnego, potępianie zła i pokazywanie ideałów dobrego postępowania. Dydaktyzm literatury średniowiecznej polegał także na tym, że często dostarczała konkretnych wskazówek określających, jak powinno wyglądać życie codzienne. Alegoryczność Ważną rolę w Średniowieczu odgrywało alegoryczne interpretowanie Pisma świętego, dzieł klasycznej literatury greckiej i rzymskiej oraz sztuki. Rzeczy widzialne, zmysłowe, traktowano wówczas jako znaki tego, co niewidzialne. Cały świat uważano za Bożą księgę, napisaną przez Stwórcę w jakimś tajemniczym alfabecie, wymagającym odczytania go. Pewne przedmioty, zwierzęta czy kolory miały konkretne znaczenia alegoryczne, raczej stałe, zakorzenione w kulturze. I tak np. biel oznaczała dziewictwo, czerwień – miłość, żółć – zdradę, drabina – drogę do nieba, lilia – czystość, lew, pychę, las – grzech pokusy świata. Nawiązanie do antyku Warto zaznaczyć, że literatura Średniowiecza brała tematy i motywy z jednej strony z Antyku pogańskiego i chrześcijańskiego, a z drugiej – z własnych, europejskich podań, mitów i legend.

14 Gatunki epickie : Epos rycerski – podgatunek eposu opowiadający o czynach walecznych rycerzy. Romans rycerski – rozbudowany utwór narracyjny, o fabule zwykle jednowątkowej, obfitujący w zawikłane sytuacje, intrygi, nieprawdopodobne zdarzenia i zbiegi okoliczności, mające najczęściej charakter awanturniczo-erotyczny. Chanson de geste – pieśń o czynach. Gatunek ten należy do jednego z najstarszych w Średniowieczu, ukazywał bohaterskie czyny postaci legendarnych, bądź też historycznych. W utworach należących do tego gatunku wydarzenia historyczne mieszają się ze zmyślonymi, zaś postacie prawdziwe, jak na przykład Karol Wielki, z fikcyjnymi na przykład Roland. Apokryf – anonimowy tekst związany tematycznie z Biblią, nie należący jednak do kanonu ksiąg biblijnych. Uzupełnia historie biblijne licznymi szczegółami i epizodami o atrakcyjnej fabule, ale często sprzeczne z zawartością ksiąg kanonicznych.

15 Żywoty świętych – legendy o życiu i czynach świętych. Często były łączone w zbiory – historie o życiu wielu świętych. Legenda – opowieść o treści fantastycznej, nasycona cudownością i niezwykłością, zazwyczaj z życia świętych. Zawierała także elementy prawdziwe, takie, które faktycznie zdarzyły się w życiu danej osoby. Kazanie – rodzaj przemówienia o tematyce religijnej, wygłaszanego przez kapłana podczas liturgii, komentującego tekst z Pisma Świętego. Kazanie wykłada podstawy wiary, przekazuje nauki moralne. Kronika – gatunek prozy historiograficznej, opowieść o dziejach przeszłych lub współczesnych, utrzymana w porządku chronologicznym zdarzeń. Łączy elementy wiedzy historycznej z fikcją literacką i tendencjami moralizatorskimi, politycznymi. Roczniki (annały) – utwory przedstawiające wydarzenia w porządku chronologicznym. W odróżnieniu od kronik przekazywały jedynie suche fakty.

16 Gatunki liryczne : Pieśń – najstarszy gatunek liryczny, związany genetycznie z muzyką. W budowie pieśni zachowane zostały istotne cechy, łączące ją z muzyką: podział na strofy, powtarzający się układ wersów, wyrazista rytmizacja, regularne rymy, paralelizmy leksykalne i składniowe, powtórzenia. Pieśni w Średniowieczu obejmowały tematykę świecką, jak i religijną. Lament – utwór poetycki opisujący żałobę, ból, nieszczęście, wyrażający bezradność wobec wyroków losu. Wiersz zdaniowo-rymowy - najbardziej charakterystyczny dla epoki. Opiera się on na zgodności rozczłonkowania zdaniowego i wersowego – jednemu wersowi odpowiada jedno zdanie bądź jego część. Co za tym idzie, niedopuszczalne są w tej odmianie wiersza przerzutnie. W wierszu tym występują, choć nieregularnie, rymy. Przeważały rymy parzyste, występowały zarówno męskie, jak i żeńskie, pojawiały się też rymy wewnętrzne (wewnątrz wersu).

17 Gatunki dramatyczne Dramat liturgiczny – inscenizacja fragmentów Biblii, osadzona w obrządku liturgicznym Kościoła. Dramaty liturgiczne odprawiano w kościołach, były one ściśle podporządkowane obrzędowi religijnemu. Misterium – gatunek średniowiecznego dramatu o tematyce religijnej o tematyce biblijnej, apokryficznej lub hagiograficznej. W odróżnieniu od dramatu liturgicznego misteria nie były wystawiane w kościołach. Najczęściej można było je oglądać na placach przykościelnych bądź cmentarzach. Odłączenie od liturgii sprawiało, że misterium nie było ograniczone czasowo i nieraz rozciągało się w kilku dniowe cykle przedstawień. Moralitet – udramatyzowana przypowieść na temat ludzkiego życia, zawierająca jasne przesłanie dydaktyczne. Jej bohaterem był everyman – człowiek-każdy, który był stawiany wobec pokus, które na niego czyhają i miał dokonać słusznego wyboru. Bohatera nękały upersonifikowane wartości (np. Dobro, Zło, Pycha).

18 Intermedium – niewielki utwór sceniczny o charakterze komicznym, wystawiany w przerwach innego, większego widowiska. W misterium czy dramacie liturgicznym intermedium pełniło rolę przerywnika, wprowadzającego scenki dialogowe o świeckiej tematyce. Mirakle – obrazy sceniczne z życia Matki Boskiej i świętych. Ukazywały cudowne wydarzenia i interwencje Boga w życie człowieka. Dawały przykłady posłuszeństwa Bożej Opatrzności. Farsa – wywodzący się z intermediów utwór komediowy. Farsa często posługiwała się żartem, karykaturą, ostrą satyrą. Charakteryzowała się wartą akcją, która wywoływała śmiech publiczności. Komedia elegijna – gatunek dramatyczno-epicko-liryczny uprawiany w XII wieku, głównie we Francji, Anglii i we Włoszech. Pisany dystychem elegijnym (strofą dwuwierszową), po łacinie, jego tematyka była głównie erotyczna. Zawierał mniej lub bardziej rozbudowaną akcję oraz rozwinięte partie dialogowe.

19 ,, Bogurodzica” Bogurodzica jest najstarszą znaną polską pieśnią religijną jak również najstarszym zachowanym polskim tekstem poetyckim. Nie wiadomo dokładnie gdzie powstał ten utwór, nie znany jest nam również autor pieśni. Przypuszcza się, że została ona skomponowana jako pieśń rycerska. Bogurodzica stanowi świetny materiał do analizy, ponieważ z powodu zastosowania licznych archaizmów zawiera w sobie wiele miejsc, które wymagają objaśnienia. Utwór ten pełnił rolę hymnu państwowego.

20 Kronika Galla Anonima Jest to kronika historii Polski, spisana po łacinie przez nieznanego nam autora zwanego Gallem. Przyjmuje się, że powstała ona w latach 1112-1116, ponieważ Anonim nie wymienia dat, z wyjątkiem kilkunastu konkretnych dni, określonych świętami kościelnymi. Uważana jest za pierwsze narodowe dzieło literackie. Kronika podzielona jest na trzy części, każda z nich rozpoczyna się listem, następnie jest skrót, czyli wiersz, w którym autor przedstawia najważniejsze wydarzenia, po czym następuje właściwa treść księgi, podzielona na zatytułowane podrozdziały. I księga obejmuje 125 lat historii za czasów przodków Bolesława Krzywoustego. Druga księga opisuje szczegółowo 23 lata (1086–1109), natomiast III część Kroniki skupia się na latach 1109– 1113. Dzieło odpowiada w pełni założeniom epoki Średniowiecza, w której panowały uniwersalne wzorce osobowe, jak idealny asceta czy władca. Gall przedstawia króla Bolesława jako sprawiedliwego, miłosiernego, pokornego, troszczącego się o poddanych, sławnego i będącego wzorem dla wszystkich pozostałych władców. Kronikarz chwali przede wszystkim zasługi Bolesława dla zjednoczenia mieszkańców państwa i powiększania jego granic.

21 Pieśń o Rolandzie Najstarszy i najbardziej znany francuski epos rycerski, należący do tzw. chansons de geste. Utwór datowany jest na XI wiek. Autor jest nieznany, jedyną wzmianką o nim jest adnotacja na końcu rękopisu wspominająca osobę o imieniu Turold. Utwór opisuje starcie dwóch cywilizacji: chrześcijańskiej i muzułmańskiej, przedstawiając dzieje wyprawy wojennej Karola Wielkiego do Hiszpanii przeciwko Saracenom. Wydarzenia przedstawione są w sposób poważnie odbiegający od prawdy historycznej, a znaczenie bitwy zostało wyolbrzymione (środek typowy dla chanson de geste). Roland prezentuje wzorzec idealnego rycerza. Pochodził on, według założeń modelu wzorowego rycerza, z hrabiowskiego rodu. Posiadał wiele cech, którymi były m. in. odwaga, waleczność, oddanie władcy i szacunek dla niego, honor, troska o dobro kraju i współtowarzyszy, gotowość do poświęceń za wiarę. Jest on pobożnym patriotą, który miłuje Boga i swój kraj. Gotowy jest do walki w ich obronie a nawet do poniesienia śmierci. Myśl o szerzeniu chrześcijaństwa i nawracaniu pogan towarzyszyła mu w czasie wypraw. Nawet będąc świadomym, że zbliża się śmierć, ciągle myślał o swojej ojczyźnie i o umiłowanym królu. Był im wierny, w zamian za co król darzył go swą miłością i otaczał troską.

22 Legenda o św. Aleksym Legenda o świętym Aleksym jest to wierszowany utwór polskiego anonimowego autora, będący przekładem łacińskich tekstów. Najstarsza zapisana wersja pochodzi z XV wieku. Należy do nurtu średniowiecznej literatury hagiograficznej. Legenda o św. Aleksym posiada cechy łączące epicki poemat i kazanie. Świadczy o tym budowa utworu: propositio jest to część zapowiadająca treść utworu, invocatio – wezwanie do Bożej pomocy oraz narratio, czyli właściwe opowiadanie. Święty Aleksy jest ideałem ascety, ponieważ jako syn z książęcego rodu wyrzeka się wszelkich dóbr doczesnych dla służby Bożej. Rzymski panicz opuszcza dobra rodzinne, oddaje wszystko, co posiada, ubogim, udaje się w podróż ku jednemu celowi: osiągnięciu szczęścia wiecznego. Swoją postawą Aleksy udowadnia, że rzeczy doczesne, takie jak przedmioty, zasługi, są nietrwałe. Co więcej, zgubne są często ludzkie uczucia, nie oparte na służbie Bogu – miłość ojca może go zaślepić do tego stopnia, że nie rozpozna on własnego syna. Święty jest bogobojny, pokorny, zdyscyplinowany. Zdaje sobie sprawę, że jego wytrwałość nie pochodzi od niego samego, lecz od Boga. Święty uczy swoim przykładem, jak znosić próby, na jakie wystawiane jest życie ascety.