TAJNY WIĘZIEŃ STANU NA „WYSPIE KATA”

Prezentacja na temat: "TAJNY WIĘZIEŃ STANU NA „WYSPIE KATA”"— Zapis prezentacji:

1 TAJNY WIĘZIEŃ STANU NA „WYSPIE KATA”
WALERIAN ŁUKASIŃSKI /1786 – 1867 /

2 Posłannictwo Waleriana Łukasińskiego
Walerian Łukasiński to postać, której zazwyczaj poświęca się niewiele uwagi. Trzeba jednak podkreślić jego rolę w walce o tożsamość narodową i dążenia w celu odzyskania niepodległości. Nie zdobył sławy Tadeusza Kościuszki czy innych bohaterów narodowych, jednak podobnie jak oni w pełni zasługuje na pamięć oraz szacunek współczesnych Polaków. Walerian Łukasiński był postacią wielką i tragiczną. Wielką przez swój żarliwy i profetyczny patriotyzm, tragiczną przez losy swego życia. Jest jednym z pierwszych spiskowców, ideowym ojcem belwederczyków szturmujących w listopadową noc Belweder. Wówczas od 10 lat był więziony w twierdzy zamojskiej. Gdy w Warszawie trwały polityczne waśnie i spory, wśród których nikt nie pamiętał o majorze Łukasińskim, żołnierzu spod Raszyna, Możajska, Borodina, który tymczasem trafił do twierdzy szlisselburskiej Tam spędził resztę swego długiego życia.

3 Kariera wojskowa Urodził się 14 IV 1786 r. w Warszawie, w rodzinie drobnego szlachcica. W 1807 r. jako młody, wykształcony człowiek zaciągnął się ochotniczo do batalionu strzelców pieszych. Pod dowództwem gen. Zajączka brał udział w kampanii przeciwko Rosji i Prusom w roku 1807, uzyskując stopień podporucznika. Podczas wojny z Austrią w 1809 r. odznaczył się w bitwie pod Raszynem, i z rąk samego Księcia Józefa Poniatowskiego otrzymał awans na stopień porucznika. W czasie kampanii saskiej w roku 1813 dostał się do niewoli austriackiej. Po upadku Napoleona i utworzeniu Królestwa Polskiego zgłosił się do służby w wojsku polskim i otrzymał stanowisko kapitana 4 Pułku Piechoty Liniowej – tzw. czwartaków. W 1816 r. awansował na stopień majora.

4 Mundur żołnierza czwartaków z czasu powstania listopadowego.
4. Pułk Piechoty Liniowej Królestwa Kongresowego tzw. czwartacy, istniał w latach Koszary 4. PP zw. Sapieżyńskim przy ul. Zakroczymskiej. Mundur żołnierza czwartaków z czasu powstania listopadowego.

5 Od Wolnomularstwa do Towarzystwa Patriotycznego
Właśnie masoneria była punktem wyjścia dla założonego w 1819 r. przez Łukasińskiego Wolnomularstwa Narodowego. Ta licząca ok. 200 członków tajna organizacja stawiała sobie za cel doprowadzenie, pod berłem rosyjskiego cara, do odbudowy niepodległej Polski w granicach z 1772 r. W 1820 roku na skutek sprzeczności i kierownictwie i zagrożenia aresztowaniem Wolnomularstwo Narodowe zostało rozwiązane, lecz już w rok później część jego członków weszła w skład utworzonego przez Łukasińskiego Towarzystwa Patriotycznego, którego celem było odzyskanie niepodległości poprzez zjednoczenie z Królestwem Polskim byłych ziem Rzeczypospolitej.

6 Towarzystwo Patriotyczne
Organizacja ta nie dążyła do szybkiego wybuchu walki o niepodległość, stojąc na stanowisku, że walka taka może być podjęta dopiero w sprzyjających warunkach międzynarodowych, nie miała też sprecyzowanego programu reform społecznych. Działalność Towarzystwa Patriotycznego nie trwała długo. Wydany przez namiestnika Królestwa gen. Zajączka nakaz likwidacji wszelkich stowarzyszeń założonych bez wyraźnego zezwolenia ze strony rządu, śledzenie członków byłych lóż masońskich przez policję, oraz aktywna działalność carskiego komisarza przy Radzie Administracyjnej Królestwa, Senatora Nowosilcowa, doprowadziły w 1822 r. do aresztowania Łukasińskiego. Wczesnym rankiem 1 maja 1821 r. w lesie za wsią Potok (obecny Las Bielański), opodal klasztoru Kamedułów, odbyło się zebranie założycielskie nowej organizacji, pod nazwą Towarzystwo (później do nazwy dodano przymiotnik Patriotyczne). Prócz Łukasinskiego uczestniczyli w nim m. in. gen. Jan Nepomucen Umiński, ppłk Franciszek Kozakowski, adwokat Jakub Szreder, ppłk Ignacy Prądzyński, Adolf Cichowski. Zebrani złożyli uroczystą przysięgę.

7 Wyrok Walerian Łukasiński skazany został w 1824 r. na 9 lat twierdzy, który to wyrok car Aleksander I w swojej niezwykłej łaskawości zniżyć raczył o dwa lata. 2 października 1824 r. w obozie wojskowym na warszawskich Powązkach odbyła się uroczysta ceremonia degradacji majora Łukasińskiego. „Utworzono z wojska czworobok i do środka wprowadzono trzech więźniów, ubranych w mundury wojskowe, aczkolwiek zdymisjonowani, mieli prawo noszenia munduru. Odczytano wyrok, a kaci zerwali im szlify, połamali szpady nad ich głowami, zdarli mundury, ubrali w szare kitle więzienne i zgolili głowy. Następnie okuto ich nogi w kajdany wagi 22 funtów, dano im w ręce taczki i zmuszono przejść przed frontem wojska przy odgłosie bębnów" - tak opisywał tę scenę Bolesław Limanowski. Podczas tej egzekucji wielu żołnierzy, nie tylko Polaków, ale i Rosjan, płakało.

8 W twierdzy zamojskiej Po uroczystej degradacji przewieziono go do twierdzy w Zamościu. Tam, pod zarzutem organizacji buntu skazany został na karę śmierci przez rozstrzelanie, którą Wlk. Ks. Konstanty zamienił na (niewykonaną) publiczną chłostę i przedłużenie więzienia do lat 14. Następnie Łukasiński został poddany nowemu śledztwu w sprawie działalności tajnych towarzystw. W ich sprawie Książę Konstanty, a zwłaszcza Nowosilcow domagał się sądu wojennego, lecz nowy car, Mikołaj I postanowił, że proces ośmiu działaczy Towarzystwa Patriotycznego odbędzie się przed Sądem Sejmowym, jako właściwym w sprawach o zdradę stanu.

9 TWIERDZA W ZAMOŚCIU Tablica pamiątkowa z brązu obok Bramy Lwowskiej

10 Dekret cesarza Mikołaja I o urządzeniu Sądu Sejmowego wydany 18 czerwca 1827 r.

11 Sąd Wojskowy W czasie trwającego dwa lata śledztwa brał na siebie wszelkie zarzuty i przyjął taktykę umniejszania roli organizacji, którymi kierował. 14 VI 1824 r. specjalnie utworzony Najwyższy Sąd Wojskowy w składzie: minister wojny Hauke, generałowie Blumer i Kurnatowski oraz płk Skrzynecki i płk Bogusławski skazał Łukasińskiego na 9 lat ciężkiego więzienia za „usiłowanie zbrodni stanu”. Spośród wszystkich sędziów tylko płk Skrzynecki nie orzekł publicznie o winie oskarżonego. Zmienił po cichu zdanie, gdy Wielki Książę Konstanty zagroził mu odebraniem dowództwa pułku.

12 Tajny więzień stanu Wydarzenia Nocy Listopadowej nie przyniosły Łukasińskiemu wolności. Wraz z wycofującym się pułkiem gwardii wołyńskiej wyprowadzony został na rogatkę mokotowską, a stamtąd na rozkaz Konstantego, powleczony szlakiem odwrotu wojsk rosyjskich z Królestwa Polskiego. Władze powstańcze nie uczyniły praktycznie nic, by wydobyć Łukasińskiego z niewoli. W styczniu 1831 r. jego brat, porucznik Antoni w imieniu rodziny skierował petycję do Rządu Narodowego, sugerując możliwość wymiany Waleriana na któregoś z ważnych jeńców   (w tym czasie w niewoli polskiej było nawet kilku generałów rosyjskich). Rząd przekazał sprawę do załatwienia wodzowi naczelnemu. Ani Michał Radziwiłł, ani Jan Skrzynecki nie spełnili zaleceń rządu. Raz jeszcze, w maju 1831 r. kwestię tę poruszył w Sejmie poseł Walenty Zwierkowski. I tym razem Skrzynecki sprawę zaniechał. Po raz ostatni widziano Łukasińskiego we Włodawie. Krótko przetrzymywany był w Białymstoku i w twierdzy w Bobrujsku. Stąd na polecenie Mikołaja I, na poczatku stycznia 1831 r. został przewieziony do Szlisselburga i osadzony w podziemiu tzw. tajnego zamku. Instrukcja dla komendanta twierdzy nakazywała: „Łukasińskiego trzymać w twierdzy szlisselburskiej jako więźnia stanu w największej tajemnicy, tak aby poza panem nikt nie znał jego imienia ani miejsca skąd został przywieziony”.

13 W podziemiach tak zwanego Sekretnego Zamku w twierdzy szlisselburskiej Łukasiński osadzony został w styczniu 1831 r. Zamknięto go w ciemnicy, w celi pozbawionej podłogi. Podający mu jedzenie żołnierze nie mieli prawa zamienić z nim choćby jednego słowa.

14 Michał Bakunin o Walerianie Łukasińskim
W latach 1854–1857 więźniem Szlisselburga był też rosyjski rewolucjonista Michał Bakunin. W swoich wspomnieniach odnotowuje, że wkrótce po przywiezieniu do twierdzy, podczas spaceru, „dnia jednego uderzyła mnie postać starca z długą brodą, jakkolwiek zgięta, wojskowej postawy. Strzegł go osobny oficer dyżurny, tak aby nikt nie zbliżył się do niego [...] Pomiędzy oficerami dyżurnymi był jeden człowiek godny, współczujący; od niego dowiedziałem się w zaufaniu, iż ów więzień to major Łukasiński. [...] Pytałem się oficera, czy nie przemówić kiedy do nieszczęśliwego, pomóc mu w czym. Odpowiedział, że do jego celi wchodzi się tylko we trzech, nie wolno inaczej, więc nic uczynić nie można”.

15 Złagodzenie więziennych rygorów
Położenie więźnia uległo poprawie od 1862 r., kiedy komendantem twierdzy został generał major Józef Leparski, Polak z pochodzenia. Podjął starania o ulżenie doli więźnia. Łukasińskiego przeniesiono z lochu do widnej i stosunkowo wygodnej celi na piętrze, zezwolono też na poruszanie się pod strażą w obrębie twierdzy. Mógł mieć w celi stół, przybory do pisania oraz dostęp do książek i określonych czasopism. Dzięki córce komendanta Oldze, głęboko poruszonej dotychczasowym losem Łukasińskiego, był przyjmowany w ich prywatnym mieszkaniu, gdzie traktowano go serdecznie i z szacunkiem.

16 Prośby o ułaskawienie W 1836 r. upłynął termin podwojonego przez Konstantego wyroku. W roku 1850 komendant twierdzy zwrócił się z prośbą o ulżenie doli więźnia, dając pozytywną o nim opinię; szef korpusu żandarmów odpowiedział krótko: Niet! Po śmierci w 1856 r. Mikołaja I ogłoszona amnestia nie objęła Waleriana Łukasińskiego. Bez odpowiedzi pozostały dwie petycje siostry Waleriana, Tekli Łempickiej, w których prosiła o łaskę dla brata.

17 Pamiętnik Waleriana Łukasińskiego
We wrześniu 1863 r. przystąpił Łukasiński do pisania pamiętnika, który bardziej przypomina swoiste rozważania nad przeszłością, połączone z wyznaniem ideowym człowieka, którego życie upłynęło pod znakiem czynu i męki. Jest on wzruszającą lekturą. Trudno uwierzyć, że po ponad 40 latach straszliwego więzienia, samotności, odcięcia od świata, zdołał on zachować zdrowy umysł, zdolny do jasności myślenia, głębokich refleksji. Pamiętnik zadziwia niezwykłą pamięcią faktów, trafnością ocen.

18 Z „Pamiętnika” W. Łukasińskiego
„Ja nie jestem już z tego świata. Wolny od obawy i nadziei, i nawet od przesądów, uprzedzeń i namiętności, mało mając styczności z obecnością, ja żyję tylko w przeszłości. Przeszłość jest moje stanowisko, w którym gotuję się do dalekiej podróży w nieznane kraje przyszłości... Mój głos jest mniej jak głos w pustyni, on nie będzie słyszany przez żadne żyjące jestestwo... żyjąc około 40 lat samotnie, przyzwyczaiłem się rozmawiać z samym sobą... Z urodzenia i wychowania Polak, ja nienawidziłem Rosji i jej mieszkańców; to były skutki wrażeń, jakie na mój dziecinny umysł robiły krwawe sceny 1794r."

19 Walerian Łukasiński żył 82 lata,
„Ciało pochowano w Szlisselburgu, duch wrócił do Polski” /Szymon Askenazy/ 27 lutego 1868 r. nowy komendant Szlisselburga, generał Gruenbladt raportował carowi Aleksandrowi II: „Waszej Cesarskiej Mości najpoddaniej donoszę, że trzymany w powierzonej mi twierdzy sekretny aresztant Łukasiński dnia dzisiejszego z woli Bożej pomarł”. Oryginał raportu opatrzono notatką: „Jego Cesarska Mość raczył czytać”. Walerian Łukasiński żył 82 lata, z których 46 spędził w więzieniach , w tym 37 lat w kazamatach najstraszniejszego więzienia carskiej Rosji – twierdzy Szlisselburskiej.

20 Z testamentu Waleriana Łukasińskiego
Sto razy orężem Polaki mogą być zmuszeni do posłuszeństwa. I sto razy powstawszy walczyć będą z powiększonym zapałem za swoją niepodległość dopóki nie zostaną wolnymi.

21 Postać Łukasińskiego w literaturze
Dramat Łukasińskiego inspirował wielu twórców. Sprawa Łukasińskiego odbiła się pewnym echem w literaturze pięknej poczynając od wzmianki w „Dziadach" Adama Mickiewicza. Jego postać wprowadził Stanisław Wyspiański w „Nocy listopadowej", W. Gąsiorowski do powieści „Księżna Łowicka", a Tadeusz Hołuj do powieści „Królestwo bez ziemi". Powieść Władysława Terleckiego „Wyspa Kata” stanowi najnowszą biografię Waleriana Łukasińskiego.

22 Gwiazda Wytrwałości W 1981 r. Gwiazdą Wytrwałości odznaczony został mjr Walerian Łukasiński. Uchwałę ustanawiającą znak honorowy Gwiazdę Wytrwałości podjął sejm zakroczymski 18 IX 1831 r. Dotychczas medal otrzymało 33 najbardziej zasłużonych Polaków.

23 /Walerian Łukasiński/
Dlaczego? Czytając o Walerianie Łukasińskim nie sposób nie zadać sobie pytania, dlaczego spotkał go tak przerażający los? Ostatecznie rzecz biorąc, w tym samym czasie byli ludzie, co do których zdawałoby się, że w oczach cara powinni być większymi przestępcami – jak choćby organizatorzy powstania listopadowego. Przypuszcza się, że Łukasiński był posiadaczem ważnej tajemnicy państwowej (chodziło o deklarację cara Aleksandra I) albo car chciał się zemścić na człowieku, którego postrzegał jako pierwszego z inspiratorów powstania. Pozostaje to jednak tylko w sferze domysłów. „Może jednak byłem przestępcą. Nie mordowałem co prawda i nie kradłem, ale starałem się zburzyć panujący porządek. Sprzeciwiałem się cesarzowi .” /Walerian Łukasiński/

24 Bibliografia Askenazy Szymon, Walerian Łukasiński, t. I, II, Davies Norman, Boże igrzysko, s. 62, 86, 98, 396, Historia. Encyklopedia szkolna, WSiP, Warszawa Kowalczykowa Alina, Siedmiu bohaterów romantycznych, Warszawa Limanowski Bolesław, Historia demokracji porozbiorowej, Warszawa 1983, s. 238, 244, 246, 272, 318. Łukasiński Walerian, Pamiętnik, Warszawa Ruszczyc Marek, Walerian Łukasiński, Warszawa Skowronek Jerzy, Od Kongresu wiedeńskiego do Nocy Listopadowej, [w:] Dzieje narodu i państwa polskiego t. III - 44, Warszawa Szomański Andrzej, Walecznych tysiąc, Warszawa 1968, s Władysław Terlecki, Wyspa Kata, Warszawa 1999.