Komisja Kodyfikacyjna:

Prezentacja na temat: "Komisja Kodyfikacyjna:"— Zapis prezentacji:

0 Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce po odzyskaniu niepodległości 1918-1939
Tomasz Resler

1 Komisja Kodyfikacyjna:
po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku na obszarze II RP, funkcjonowało 5 systemów prawa prywatnego (cywilnego): na terenach byłego KP obowiązywał Kodeks Napoleona (z późniejszymi zmianami), na obszarze dawnych zachodnich guberni rosyjskich obowiązywało rosyjskie prawo cywilne zawarte w części I tomu X Zwodu Praw, na ziemiach byłego zaboru pruskiego obowiązywał niemiecki kodeks cywilny BGB, na ternach byłego zaboru rosyjskiego obowiązywał AGBG, na terenach Spiszu i Orawy obowiązywało prawo węgierskie, obok którego stosowano AGBG, stosownie w ramach jednego państwa różnych systemów prawnych powodowało ich częstą kolizję, zwłaszcza w obszarze zobowiązań w obrocie gospodarczym, w obszarze prawa cywilnego procesowego funkcjonowały trzy systemy: rosyjska procedura cywilna z 1864 r., austriacka procedura z 1895 i austriacka ustawa o postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym z 1896 oraz niemiecka ustawa o postępowaniu cywilnym z 1877 r., Wielość systemów prawnych i procedury cywilnych powodowała pilną konieczność uregulowania przepisów prawa cywilnego w jednakowy sposób dla całego terytorium państwa,

2 Komisja Kodyfikacyjna:
miała za zadanie przygotowanie nowego porządku prawnego państwa polskiego, została powołana jednomyślnie ustawą Sejmu Ustawodawczego z 3 czerwca 1919 r., działa praktycznie do wybuchu II w. ś. w skład Komisji wchodzili wybitni prawnicy, profesorowie i praktycy, do roku 1928 prezydentem Komisji był profesor UJ Franciszek Ksawery Fierich, a od 1932 sędzia SN Bolesław Pohorecki, Komisja składała się z 40 członków a jej pracami kierowało 4-osobowe prezydium mianowane przez naczelnika państwa, a potem prezydenta, Komisja posiadała samodzielność i własny budżet, w obradach Komisji brał udział minister sprawiedliwości, który przedstawiał wypracowane projekty sejmowi, KK powoływała zespoły, które pracowały nad regulacjami poszczególnych gałęzi prawa, pierwotnie KK podzielona została na dwa wydziały (cywilny i karny) i sekcje, projekty przygotowane przez sekcje były przyjmowane przez wydziały a potem przez całą KK,

3 Komisja Kodyfikacyjna:
po roku 1921 tryb pracy uległ pewnej modyfikacji, projekt przyjęty przez wydział był rozsyłany do wszystkich członków z prośbą o uwagi, potem drukowany i rozsyłany do urzędów w celu konsultacji, potem wydział przedstawiał projekt całej KK, która mogła nanieść zmiany i dopiero wtedy był przekazywany do ministerstwa sprawiedliwości, 1924 r. zniesiono wydziały i powołano 5 sekcji: prawa cywilnego, postępowania cywilnego, prawa karnego, postępowania karnego, prawa handlowego, w 1932 roku stworzono 11 podkomisji, składających się z co najmniej 26 członków w celu intensyfikacji prac, wszystkie zmiany w trybie pracy komisji były spowodowane koniecznością przyspieszenia prac na nowymi przepisami, w toku działania KK opracowano i wprowadzono nowe przepisy prawa, jednolite dla całego państwa: kodeks karny (na czele sekcji stał Julian Makarewicz, 1932 r.), prawo o wykroczeniach (na czele sekcji stał Julian Makarewicz, 1932 r.), kodeks postępowania karnego (podkomisja na czele z E. Rappaportem, przyjęty w 1928 r.),

4 Komisja Kodyfikacyjna:
szczególne trudności KK natrafiła w obszarze prawa cywilnego, którego nieudało się uregulować całościowo, przyjęto i wprowadzono w życie poszczególne obszary zwłaszcza z zakresu obrotu gospodarczego: prawo zobowiązań (1933), kodeks handlowy (1933), prawo wekslowe i czekowe (1924), prawo spółdzielcze (1920), prawo bankowe (1928), prawo patentowe (1924), ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (1926), kodeks postępowania cywilnego (1930), postępowanie egzekucyjne (1932) i in.

5 Wybrane regulacje: Kodeks zobowiązań:
prace nad prawem zobowiązań toczyły się w KK od 1923 r., przyjęty rozporządzeniem Prezydenta RP z 27 października 1933 r., z mocą obowiązującą od 1 lipca 1934 r., wzorowany przede wszystkim na rozwiązaniach szwajcarskich, składał się z 645 artykułów, podzielonych na 17 tytułów, składał się z części ogólnej (źródła, rodzaje i istota zobowiązań, powstanie zobowiązań, przejście praw i obowiązków, wygaśnięcie zobowiązań) i części szczególnej (sprzedaż, zamiana, umowy najmu, dzierżawy, użyczenia, pożyczki, umowy o pracę, o dzieło, zlecenie, spółki, rentę i dożywocie, umowy przekazu, ugody i poręczenia), stanowił przykład wybitnej legislacji, wolny od kazuistyki, zawierał elastyczne sformułowania, odpowiadające nowoczesnym rozwiązaniom prawnym, podstawowe zasady kodeksu: formalna równość stron i wolność umów.

6 Wybrane regulacje: Kodeks handlowy:
był obok KZ drugim wzorcowym kodeksem w okresie międzywojennym, obowiązywał od 1 lipca 1934 r., w swej istocie był adresowany do przedstawicieli zawodu kupieckiego, odnosił się do czynności dokonywanych przez kupca w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, określał i precyzował wiele instytucji związanych z handlem: rejestr handlowy, firmę, sposoby zbycia przedsiębiorstwa, rachunkowość kupiecką, pełnomocnictwa handlowe, osobę prawną, kupca jednoosobowego, zgodnie z definicją kodeksową kupcem był ten, kto prowadził przedsiębiorstwo zarobkowe, wprowadzono podział na kupców rejestrowych (większe przedsiębiorstwa) i nie ujawnionych w rejestrze, kupcy rejestrowi mogli prowadzić działalność w formie kilku rodzajów spółek (s. a., sp. z o.o., sp. j., sp. kom.,), do kupców rejestrowych zaliczano także przedsiębiorstwa państwowe, ubezpieczycieli i spółdzielnie,

7 Wybrane regulacje: Kodeks handlowy:
regulował zasady organizacji i funkcjonowania poszczególnych spółek, a także tryb zakończenia bytu prawnego przez upadłość, likwidację lub przekształcenie spółki, ważną pozycję zajmowały przepisy dotyczące czynności handlowych, wprowadzono surowe regulacje wobec dłużników np. możliwość ustanowienia prawa zastawu na majątku dłużnika bez udziału sądu, przepisy dotyczące prawa spółek i rejestru funkcjonowały w praktyce do 2000 roku.

8 Wybrane regulacje: proces cywilny oparty był na kliku zasadach:
Kodeks postępowania cywilnego: początki prac nad polską procedurą cywilną sięgają okresu I w. ś., kiedy to po Akcie 5 Listopada z 1916 r., od 1917 roku powstało polskie sądownictwo, i zaczęto prace na polską procedurą cywilną, od samego początki działalności KK nad procedurą cywilną pracowała osobna sekcja, która w roku 1926 przyjęła projekt kodeksu, który po długich dyskusjach ostateczny kształt uzyskał w roku 1929, kodeks postępowania cywilnego został przyjęty rozporządzeniem Prezydenta RP z 29 listopada 1930 r., z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1933 r., sporne postępowania procesowe zostało zawarte w pierwszej części kodeksu: proces cywilny oparty był na kliku zasadach: zasada dyspozycyjności: strony były wyłącznymi dysponentami sowich roszczeń dochodzonych przed sądem, wszczynanie procesu na wniosek strony, możliwość zrzeczenia roszczenia lub zawarcia ugody, zasada kontradyktoryjności: materiał dowodowy przygotowywały strony, rola sądu była ograniczona do ich zbadania i wydania wyroku,

9 Wybrane regulacje: Kodeks postępowania cywilnego:
zasada prawdy formalnej: ustawa uznawała pewne zdarzenia za prawdziwe bez potrzeby lub możliwości ich zgodności z rzeczywistością np. moc dokumentów publicznych, zasada równości: każda strona miała prawo przedstawienia swych twierdzeń w odpowiedzi na twierdzenia strony przeciwnej, wprowadzenie tzw. prawa ubogich – sąd mógł zwolnić z opłat w określonej sytuacji materialnej, zasada jawności: poddanie sądu kontroli stron oraz szerokiej opinii publicznej, zasada ustności i bezpośredniości: dostarczenie sądowi materiału procesowego w formie ustnej i konieczność bezpośredniego zetknięcia się sędziego z zebranym materiałem, zasada swobodnej oceny dowodów: sędzia swobodnie oceniał materiał dowodowy, zasada instancyjności: sąd grodzki, sąd apelacyjny, Sąd Najwyższy, dwie pierwsze instancje dokonywały rozstrzygnięć merytorycznych a SN sprawował nadzór nad stroną formalną, ale w określonych przypadkach mógł wydać rozstrzygnięcie merytoryczne, przy małej wartości sporu proces był jednoinstancyjny,

10 Wybrane regulacje: Kodeks postępowania cywilnego:
zasada formalizmu: wszystkie czynności procesowe powinny być dokonane w określonej przez prawo procesowe formie, w określonym miejscu i czasie, zasada rozporządzalności: wszczęcie postępowania w przypadku inicjatywy strony wyrażonej w postaci pozwu, odpowiadającym określonym przez ustawę wymogom, zasada koncentracji: sędzia powinien tak prowadzić postępowanie, aby wykluczyć rozwlekłość i dążyć do wydania wyroku bez odroczeń, postępowania odrębne: postępowanie nakazowe: wydanie przez sąd nakazu zapłaty bez wysłuchania strony pozwanej, pozwany mógł zgłosić sprzeciw lub zarzut wobec nakazu i tym samy sprawa trafiała do rozpatrzenia w normalnym trybie, postępowanie upominawcze: dopuszczone w sprawach drobnych, wydanie orzeczenia oparte było na twierdzeniach powoda, bez konieczności okazywania dokumentów, pozwany mógł wnieść sprzeciw, postępowania w sprawach bagatelnych (do 100 zł) i przed wydziałami handlowymi,

11 Wybrane regulacje: Kodeks postępowania cywilnego:
postępowanie polubowne: uregulowane w trzeciej księdze kpc, możliwość oddania sprawy do rozstrzygnięcia przez sędziów niepaństwowych – arbitrów i nadania temu rozstrzygnięciu mocy wyroku sądu państwowego, toczyło się zgodnie z trybem przyjętym przez strony, sąd polubowny miał orzekać według ogólnych zasad uczciwości, postępowanie nie wymagało protokołowania, uzasadniania wyroku , na żądanie strony żądającej uchylenia wyroku sądu polubownego przez sąd państwowy, sądy państwowe były upoważnione do kontroli sądów polubownych, w postępowaniu polubownym przyjmowano formułę tajności, co było szczególnie istotne dla stosunków kupieckich,

12 Wybrane regulacje: Kodeks postępowania cywilnego:
postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające: podstawą wszczęcia egzekucji był tytuł egzekucyjny z nadaną przez sąd klauzulą wykonalności, egzekucja mogła być prowadzona z części składowych majątku dłużnika, środkami egzekucyjnymi były: zajęcie i sprzedaż ruchomości, zajęcie i licytacja nieruchomości, zarząd przymusowy nieruchomością, zajęcie wierzytelności, sumę pozyskaną z egzekucji dzielono między wszystkich wierzycieli, którzy wykazali istnienie swych wierzytelności, wyłączenia spod egzekucji: wynagrodzenia tylko w części, przynależności do rzeczy głównej, co nie stało na drodze do licytacji całych gospodarstw rolnych, ograniczenia w eksmisjach tylko w stosunku do bezrobotnych, środki odwoławcze: skarga na czynności komornika, zażalenia na postanowienia sądów grodzkich,

13 Wybrane regulacje: Kodeks postępowania cywilnego:
postępowanie egzekucyjne i zabezpieczające: postępowania zabezpieczające miało służyć ułatwieniu wierzycielom zaspokojenia powództwa, sąd mógł wydać zarządzenia o zabezpieczeniu powództwa jeżeli było ono wiarygodne, zabezpieczania nieruchomości dokonywano przez wpisanie odpowiedniego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub w przypadku jej braku zakaz zbywania umieszczano w specjalnym wykazie.