Umowy w obrocie gospodarczym Mgr Piotr Górecki Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego WPAiE UWr.

Prezentacja na temat: "Umowy w obrocie gospodarczym Mgr Piotr Górecki Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego WPAiE UWr."— Zapis prezentacji:

1 Umowy w obrocie gospodarczym Mgr Piotr Górecki Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego WPAiE UWr

2 Definicja umowy Umowa jest czynnością prawną, w której co najmniej dwie strony składają zgodne oświadczenia woli, za pomocą których ustalają wzajemne prawa i obowiązki. Umowa jest podstawowym, ale nie jedynym rodzajem czynności prawnej. Oznacza to, że istnieją czynności prawne nie będące umowami (np. jednostronne czynności prawne, takie jak przyrzeczenie publiczne oraz czynności prawne niewymagające zgodnego oświadczenia woli wszystkich stron jak uchwały), ale nie istnieją umowy nie będące czynnościami prawnymi. „Czynność prawna jest instrumentem, za pomocą którego podmioty prawa cywilnego mogą kształtować (tworzyć, znosić i zmieniać) wiążące je stosunki prawne, czyli przyjmować na siebie obowiązki prawne i zyskiwać uprawnienia” (P. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny. Komentarz pod red. E. Gniewka i P. Machnikowskiego). Niezbędnym elementem czynności prawnej jest co najmniej jedno (a w przypadku umów co najmniej dwa) oświadczenie woli. Oświadczenie woli jest to zachowanie się podmiotu prawa cywilnego, które wyraża wolę wywołania skutków prawnych (z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie wola ta może być wyrażona w dowolny sposób – art. 60 k.c.). Aby umowa została zawarta oświadczenia woli wszystkich stron umowy muszą być zgodne, czyli musi istnieć konsens.

3 Zasada swobody umów Jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego jest zasada swobody umów. Zgodnie z art. 353 1 k.c. „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”. Zgodnie z tą zasadą strony mają (w pewnych określonych granicach) swobodę w kształtowaniu stosunków umownych pomiędzy sobą, w tym swobodę w wyborze kontrahenta, ustalaniu treści umowy, wyborze formy umowy. Zasada ta nie ma charakteru absolutnego, a jej granice są wyznaczone przez:  ustawy (chodzi tutaj o normy bezwzględnie obowiązujące, ewentualnie semiimperatywne, np. obowiązek zawarcia umowy w formie szczególnej pod rygorem nieważności, maksymalna wysokość odsetek, zakaz zastrzeżenia, że dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą wyrządził wierzycielowi umyślnie);  zasady współżycia społecznego (czyli zasady słusznego, uczciwego postępowania – np. postanowienia umowy ograniczające swobodę prowadzenia działalności gospodarczej - Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2004 r. II CK 354/03);  właściwość stosunku umownego (np. pozostawienie w ręku tylko jednej ze stron możliwości dowolnej zmiany warunków umowy – Uchwała składu 7 sędziów SN z 22 maja 1991 r., III CZP 15/91). Powyższe ograniczenia dotyczą nie tylko treści umowy, ale także jej celu.

4 Rodzaje umów Poniżej zaprezentowano przykładowe rodzaje umów występujących w obrocie gospodarczym. Katalog ten nie jest wyczerpujący.  Umowy jednostronnie zobowiązujące i dwustronnie zobowiązujące  Umowy wzajemne  Umowy nazwane i nienazwane  Umowy abstrakcyjne i kauzalne  Umowy konsensualne i realne  Umowy dwustronne i umowy wielostronne  Umowy losowe  Umowy ramowe  Umowy adhezyjne i umowy swobodnie negocjowane  Umowy o zobowiązania należytej staranności i zobowiązania rezultatu  Umowy zobowiązujące i rozporządzające  Umowy kreujące zobowiązania jednorazowe i umowy kreujące zobowiązania ciągłe

5 Umowy wzajemne Są one szczególnym (i najczęściej występującym) rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących. Zgodnie z art. 487 § 2 k.c. „umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej”. Oznacza to, że świadczenia obu stron umowy wzajemnej są zależne od siebie. Umowami wzajemnymi są m.in. umowa sprzedaży, umowa najmu, umowa dzierżawy, umowa o dzieło. Może (ale nie musi) być nią umowa zlecenie. Kodeks cywilny przewiduje zawiera szereg specyficznych norm odnoszących się do umów wzajemnych. W szczególności:  ustala modelowy sposób spełnienia przez strony ich świadczeń z umowy wzajemnej, tj. równoczesne spełnienie świadczeń przez strony (art. 488 k.c.);  określa uprawnienia strony związane ze zwłoką drugiej strony w całościowym lub częściowym wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej (art. 491 k.c.);  reguluje skutki niemożliwości świadczenia przez jedną ze stron (w całości jak i w części), zarówno gdy sytuacja ta nastąpiła z przyczyn leżących po stronie zobowiązanego (art. 493 k.c.), jak i w przypadku gdy świadczenie jest niemożliwe na skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności (art. 495 k.c.).

6 Wzorce umów W masowym obrocie gospodarczym bardzo częstą praktyką jest zawieranie umów na podstawie wzorca umowy przygotowanego przez jedną ze stron (z reguły przez przedsiębiorcę). W takim wypadku (poza szczególnymi sytuacjami np. gdy druga strona ma silną pozycję przetargową, gdy świadczenia stron odbiegają w pewnej mierze od standardowych) druga strona umowy ma do wyboru albo przystąpić do umowy w brzmieniu zaproponowanym przez proferenta (podmiot posługujący się wzorcem), albo nie przystępować do umowy. Umowy takie są więc przykładem umów adhezyjnych. Przykładami wzorców umownych są regulaminy banków, szkół językowych, ogólne warunki ubezpieczenia, warunki uczestnictwa w imprezach turystycznych, itp. Ponieważ wzorce umowne stawiają proferenta w silniejszej pozycji (ma on przeważający a niekiedy wyłączny wpływ na kształtowanie treści umowy) kodeks cywilny przewidział szereg postanowień mających na celu wyrównać pozycje obu stron. Część z nich ma zastosowanie w obrocie profesjonalnym, część w relacjach konsument-przedsiębiorca. Przykładami takich postanowień są:  zakaz posługiwania się w obrocie z konsumentem tzw. klauzulami abuzywnymi (art. 385 1 – 385 3 k.c.);  obowiązek doręczenia drugiej stronie wzorca przed zawarciem umowy (w niektórych wypadkach złagodzony do obowiązku udostępnienia wzorca umownego), art. 384 k.c.;  wykładnia niejednoznacznych postanowień wzorca na korzyść konsumenta, art. 385 § 2 k.c.;  Obowiązek formułowania wzorców umowy w sposób jednoznaczny i zrozumiały, art. 385 § 2 k.c. Indywidualnie zawarta umowa ma tę przewagę nad wzorcem, że w razie sprzeczności treści umowy z treścią wzorca ma zastosowanie treść umowy (art. 385 § 1 k.c.).

7 Umowy nazwane i nienazwane W ramach swobody umów strony mogą tworzyć różne rodzaje umów w zależności od swoich potrzeb, nie są one ograniczone do katalogu umów wskazanego przez ustawodawcę. Postanowienia dotyczące części umów zostały uregulowane w aktach normatywnych – takie umowy są umowami nazwanymi. Postanowienia dotyczące tych umów mają często charakter norm o charakterze dyspozytywnym. Oznacza to, że stanowią one pewnego rodzaju „propozycję” ustawodawcy, która może zostać zaakceptowana przez strony umowy, strony mają jednak uprawnienie do wyboru odmiennego rozwiązania. Znaczna ilość umów nazwanych została określona w kodeksie cywilnym. Przykłady takich umów to: umowa sprzedaży, umowa zlecenie, umowa o dzieło, umowa leasingu, umowa darowizny, umowa najmu (której kształt jest też częściowo określony w ustawie o ochronie praw lokatorów). Kodeks cywilny nie jest jednak jedynym aktem normatywnym, w którym są zawarte umowy. Przykładem umów uregulowanych przez inne akty prawne są umowa licencji (w zależności od przedmiotu w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych bądź w ustawie prawo własności przemysłowej), umowa kredytu (ustawa prawo bankowe), umowa o usługi płatnicze (ustawa o usługach płatniczych), umowa o powierzenie danych osobowych do przetwarzania (ustawa o ochronie danych osobowych), umowa o oferowanie instrumentów finansowych (ustawa o obrocie instrumentami finansowymi). Umowy nienazwane to umowy, których kształt nie został określony w ustawach. Strony samodzielnie ustalają ich treść według własnych potrzeb. Przykładem takiej umowy jest umowa franchisingu (franczyzy), umowa sponsoringu, umowa factoringu, umowy w zakresie know-how.

8 Oferta Oferta to złożone przez podmiot prawa cywilnego oświadczenie woli zawarcia umowy skierowane do adresata (którym mogą być oznaczone osoby lub nieograniczona ilość osób). Aby oferta była wiążąca musi spełnić łącznie następujące warunki :  wyrażać wolę zawarcia umowy;  być złożona adresatowi;  zawierać co najmniej istotne postanowienia proponowanej umowy. Oferta wiąże oferenta w terminie na udzielenie odpowiedzi, który został oznaczony przez niego w ofercie. W braku takiego terminu oferta przestaje wiązać:  jeżeli adresat oferty (oblat) nie przyjął oferty niezwłocznie (w przypadku ofert składanych w obecności drugiej strony lub za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość),  z upływem czasu, w którym oferent mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź na ofertę, a odpowiedź została wysłana bez nieuzasadnionego opóźnienia. Aby umowa została zawarta oblat powinien w terminie złożyć oświadczenie o przyjęciu oferty lub przystąpić do wykonania umowy (w przypadkach wskazanych w art. 69 k.c.). Oświadczenie o przyjęciu oferty (z zastrzeżeniem sytuacji określonych w art. 68 1 k.c.) powinno dotyczyć całości treści oferty. Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę (art. 68 k.c.). Zgodnie z art. 71 k.c. „ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy”.

9 Aukcja i przetarg Aukcja i przetarg charakteryzują się wielostronnością, czyli wielością uczestników i tym samym wielością ofert. Istnieje wiele sposobów przeprowadzenia aukcji (przetargu). W praktyce występują także postępowania „mieszane” – łączące w sobie elementy zarówno aukcji jak i przetargu. Aukcja to sposób zawierania umowy polegający na jednoczesnej (fizycznej lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość) obecności uczestników aukcji, którzy składają oferty. Każda następna oferta powinna być bardziej korzystna (na zasadach określonych w warunkach aukcji) od poprzedniej, czyli musi nastąpić postąpienie. Osoba, która złoży najkorzystniejszą ofertę zawiera umowę. Zawarcie umowy następuje w chwili przybicia. Przetarg to sposób zawarcia umowy, polegający na tym, że uczestnicy składają (najczęściej w formie pisemnej) oferty zawarcia umowy. Po upływie czasu na złożenie ofert następuje otwarcie przetargu i wybór najkorzystniejszej oferty. Przetarg różni się od aukcji w szczególności brakiem jednoczesnej obecności uczestników i tym, że uczestnicy nie wiedzą o ofertach składanych przez innych uczestników. Istotnym elementem wielu aukcji i przetargów jest wadium, czyli określona suma pieniędzy lub zabezpieczenie zapłaty ustanowione na rzecz organizatora przez uczestnika aukcji (przetargu). Uiszczenie wadium warunkuje przystąpienie do aukcji (przetargu). Jeżeli zwycięski uczestnik aukcji (przetargu) uchyla się od zawarcia umowy, organizator może zatrzymać sumę wadium lub zaspokoić się z przedmiotu zabezpieczenia. Organizator zwraca wadium pozostałym uczestnikom. Jeżeli organizator uchyla się od zawarcia umowy ze zwycięzcą aukcji (przetargu), zwycięzca jest uprawniony do żądania zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody (art. 70 4 k.c.).

10 Negocjacje Negocjacje polegają na sukcesywnym dochodzeniu do porozumienia co do treści umowy przez negocjujące strony i wspólnym ustaleniu jej treści. Szczegółowy sposób prowadzenia negocjacji nie jest ukształtowany w kodeksie cywilnym i jest ustalany postanowieniami negocjujących. W praktyce często spotyka się wystandaryzowane dokumenty związane z negocjacjami takie jak list intencyjny czy term sheet (zwięzłe ustalenie warunków potencjalnej umowy). Z reguły takie dokumenty, jak również inne oświadczenia stron w toku negocjacji nie stanowią oświadczeń woli i nie mają wiążącego charakteru. Negocjacje mogą stanowić jeden z etapów zawierania umowy, a sam proces jej zawarcia może łączyć w sobie również inne sposoby (aukcja/przetarg, oferta). Umowa zawierana w tym trybie dochodzi do skutku jeżeli strony porozumiały się co do wszystkich negocjowanych postanowień (art. 72 § 1 k.c.). Jest to reguła dyspozytywna i strony mogą przyjąć inny termin zawarcia umowy. Każdorazowo powinny jednak dojść do konsensu w odniesieniu do tzw. essentialia negotii, czyli istotnych warunków umowy (Wyrok SN z dnia 15 maja 2014 r., II CSK 450/13). Jakkolwiek przystąpienie lub zaproszenie do negocjacji nie nakłada na strony obowiązku zawarcia umowy, art. 72 § 2 k.c. przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą strony, która przystąpiła do negocjacji lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów (w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy), czyli za culpae in contrahendo. Jest to odpowiedzialność w granicach negatywnego interesu umownego (czyli za szkodę jaką druga strona poniosła w związku z tym, że liczyła na zawarcie umowy).

11 Czas i miejsce zawarcia umowy Czas zawarcia umowy zależy z reguły od samych stron umowy (ich uzgodnień). W razie wątpliwości mają zastosowanie reguły ogólne, które ustalają, że umowa jest zawarta:  w przypadku ofertowego zawierania umowy – w chwili otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty albo (gdy otrzymanie takiego oświadczenia nie jest konieczne) z chwilą przystąpienia oblata do wykonania umowy;  w przypadku aukcji – z chwilą udzielenia przybicia;  w przypadku przetargu – odpowiednio jak w trybie ofertowym;  w przypadku negocjacji – z chwilą dojścia stron do porozumień co do wszystkich negocjowanych postanowień. Miejscem zawarcia umowy jest (w razie wątpliwości) miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu umowy albo miejsce zamieszkania (siedziba) oferenta – gdy oświadczenie nie jest wymagane albo gdy zawarcie umowy nastąpiło drogą elektroniczną (art. 70 § 2 k.c.).

12 Wypowiedzenie umowy Wypowiedzenie jest sposobem zakończenia stosunku umownego w umowach wynikających ze zobowiązań ciągłych. Wypowiedzenie to uprawnienie kształtujące strony umowy polegające na możliwości zakończenia stosunku umownego poprzez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Wypowiedzenie ma charakter ex nunc, czyli wywiera skutki na przyszłość. Zakończenie umowy w wyniku wypowiedzenia może nastąpić ze skutkiem natychmiastowym (tzn. po zapoznaniu się lub możności zapoznania się drugiej strony z oświadczeniem) lub z upływem określonego terminu (okresu wypowiedzenia). Zasadą dotyczącą wypowiedzenia jest to, że zobowiązania ciągłe bezterminowe zawsze będą mogły zostać wypowiedziane (nie można bowiem wiązać się w nieskończoność), a zobowiązania ciągłe terminowe będą mogły być wypowiedziane gdy czynność prawna lub ustawa lub ustalony zwyczaj tak stanowią. Zgodnie z art. 365 1 k.c. „zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu”.

13 Odstąpienie od umowy W przeciwieństwie do wypowiedzenia odstąpienie od umowy ma miejsce w umowach niebędących zobowiązaniami ciągłymi ( w umowach o świadczenie jednorazowe ). Odstąpienie to jednostronne oświadczenie woli składane przez stronę umowy i powodujące wygaśnięcie tej umowy ze skutkiem wstecznym. Na skutek odstąpienia umowa uznawana jest za niezawartą. Oznacza to, że strony powinny zwrócić sobie w stanie niezmienionym (chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu) to co już sobie świadczyły. Stronie która świadczyła usługi w ramach umowy lub z której rzeczy korzystała druga strona należy się wynagrodzenie (art. 395 k.c.). Prawo odstąpienia ma miejsce gdy takie uprawnienie zostanie przyznane w umowie (art. 395-396 k.c.). Może ono zostać przyznane jednej stronie lub obu stronom, a wykonanie tego uprawnienia strony mogą uzależnić od zapłaty określonej kwoty pieniężnej, tzw. odstępnego na rzecz drugiej strony. Prawo odstąpienia jest również przyznawane w przypadkach określonych w ustawie. Przykłady ustawowego prawa odstąpienia to:  odstąpienie drugiej strony w przypadku zwłoki w wykonaniu umowy wzajemnej - art. 491 § 1 k.c. (z zastrzeżeniem spełnienia odpowiednich warunków przewidzianych w tym artykule);  odstąpienie kupującego w przypadku gdy rzecz sprzedana ma wady (art. 560 § 1 k.c.);  odstąpienie zamawiającego od umowy o dzieło jeśli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, by dał rade je ukończyć w umówionym czasie (art. 635 k.c.).

14 Informacje ogólne Zgodnie z art. 60 k.c. „o ile wola ustawa nie stanowi inaczej wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny ”. Oznacza to, że jeżeli ustawa (albo strony umowy) nie stanowi inaczej, umowa może być zawarta w dowolnej formie, w tym w formie ustnej, w sposób dorozumiany (np. nabywając produkty w supermarkecie na podstawie umowy sprzedaży), przez milczenie (brak wyrażenia sprzeciwu). Strony mogą także stworzyć indywidualny sposób zawarcia przez nie umowy, dostosowany do ich potrzeb. Najbardziej typowe formy zawierania umów (tzw. formy szczególne) zostały wskazane w kodeksie cywilnym. Są to:  forma pisemna (i równoważna z nią forma elektroniczna),  forma z podpisem notarialnie poświadczonym,  forma z datą pewną,  forma aktu notarialnego. Z dniem 8 września 2016 wejdzie w życie obszerna nowelizacja kodeksu cywilnego wprowadzająca m.in. nową formę składania oświadczeń woli, tzn. formę dokumentową – polegającą na złożeniu oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej te oświadczenie (art. 77 2 k.c.). Zgodnie z art. 77 3 k.c. dokumentem będzie każdy nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (czyli nie tylko nośnik materialny jak np. skan, ale także np. elektroniczny np. mail).

15 Forma pisemna Forma pisemna polega na złożeniu własnoręcznego podpisu pod dokumentem obejmującym oświadczenie woli. Dla zachowania formy pisemnej nie ma więc znaczenia czy treść dokumentu została sporządzona własnoręcznie (może to być np. wydruk z komputera) istotne jest aby pod tą treścią został złożony własnoręczny podpis strony. Zawarcie umowy w formie pisemnej nie musi nastąpić przez jednoczesne podpisanie umowy przez obie strony. Umowa taka może zostać zawarta przez wymianę dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany (art. 78 § 1 k.c.). Różnica pomiędzy formą pisemną a innymi formami szczególnymi materializuje się przede wszystkim w odmiennych skutkach niezachowania formy pisemnej. Niezastosowanie się do ustawowego (umownego) wymogu zachowania formy pisemnej czynności prawnej skutkuje nieważnością tej czynności tylko gdy ustawa (umowa) tak przewiduje. Jeżeli ustawa (umowa) milczy na temat skutku niezachowania formy należy przyjąć, że brak jej zachowania wywołuje jedynie skutki dowodowe (forma ad probationem), tzn. że w ewentualnym sporze nie będzie dopuszczony dowód ze świadków lub przesłuchania stron na fakt zawarcia czynności prawnej (art. 74 § 1 k.c.). W pewnych przypadkach szczegółowo wskazanych w art. 74 k.c. będzie jednak można powołać te dowody. Nieważność czynności prawnej z powodu niezachowania formy pisemnej (forma pisemna ad solemnitatem) będzie mieć miejsce wyłącznie gdy ustawa (strony) wyraźnie to wskażą; np. art. 522 k.c. „umowa o przejęcie długu powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie”. Niezachowanie formy pisemnej może zamiast nieważności takiej czynności prawnej wywoływać także szczególne skutki (określone ustawą lub umową). Jest to forma zastrzeżona ad eventum. Przykładem formy pisemnej ad eventum jest art. 660 k.c., zgodnie z którym „umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony”.

16 Inne formy szczególne Inne formy szczególne uregulowane w kodeksie cywilnym to : 1)forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, 2)forma pisemna z datą pewną, 3)forma aktu notarialnego. Obowiązek zawarcia umowy w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym ma miejsce np. w przypadku zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa (o ile jego skład nie wymusza zawarcia umowy w formie aktu notarialnego), art. 75 1 k.c. Obowiązek zawarcia umowy z datą pewną mam miejsce m.in. w przypadku umowy ustanawiającej zastaw na prawach (art. 329 § 1 k.c.). Obowiązek zawarcia umowy w formie aktu notarialnego występuje np. w umowie zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości (art. 158 k.c.). W przeciwieństwie do formy pisemnej niezachowanie formy szczególnej niesie za sobą nieważność czynności prawnej, chyba że ustawa przewiduje inny skutek (czyli skutek ad eventum). Przykładem tego ostatniego jest art. 307 § 3 k.c., zgodnie z którym brak zawarcia umowy zastawu zwykłego z datą pewną powoduje, że umowa zastawu nie będzie skuteczna wobec wierzycieli zastawcy.

17 Forma następczych czynności prawnych Następcze czynności prawne to dalsze czynności prawne, które odnoszą się do istnienia zawartej umowy w obrocie prawnym. Są nimi: uzupełnienie umowy, zmiana umowy, rozwiązanie umowy, wypowiedzenie umowy lub odstąpienie od umowy. Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy jaką ustawa lub strony przewidziały dla jej zawarcia (art. 77 § 1 k.c.). Forma rozwiązania, odstąpienia, a także wypowiedzenia umowy jest uzależniona od formy w jakiej zawarta została ta umowa: W przypadku umów zawieranych w formie pisemnej wszystkie trzy ww. czynności powinny zostać zawarte w formie pisemnej (ad probationem), art. 77 § 2 k.c. W przypadku umów zawartych w innej formie szczególnej (art. 77 § 3 k.c.):  odstąpienie albo wypowiedzenie umowy wymaga formy pisemnej;  rozwiązanie umowy wymaga takiej samej formy jaką ustawa lub strony przewidziały do zawarcia tej umowy.

18 Informacje ogólne Jakkolwiek treść umowy zależy w przeważającej mierze od stron, nie tylko one mają na nią wpływ. Zgodnie z art. 56 czynność prawna (a więc również umowa) wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają:  z ustawy,  z zasad współżycia społecznego,  z ustalonych zwyczajów. Poza tym zgodnie z zasadą swobodny umów strony mają prawo do kształtowania treści umowy w pewnych określonych granicach (treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z ustawą, a także, co wynika z art. 58 § 1 k.c., zmierzać do obejścia ustawy, być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jak również z właściwościami stosunku umownego).

19 Istotne postanowienia umowne (essentialia negotii) Są to konieczne i charakterystyczne elementy umowy, czyli takie bez których umowa danego rodzaju nie może zostać zawarta. Elementy te najprościej będzie wykazać w umowach nazwanych. Będą to po prostu te elementy bez których dana umowa nie może dojść do skutku, np. ustalenie ceny i przedmiotu, który będzie sprzedany w umowie sprzedaży. W przypadku umów nienazwanych będą to podstawowe elementy takiej umowy (te które świadczą o jej istocie, sprawiają, że umowa ma racje bytu w obrocie prawnym).

20 Dodatkowe postanowienia umowne Są to postanowienia, które nie są konieczne do uzgodnienia pomiędzy stronami, aby umowa mogła wejść w życie. Mogą one wynikać z norm prawa (które będą obowiązywać automatycznie, ponieważ strony nie postanowiły inaczej w umowie) jak i z wyraźnego zapisu stron. Dodatkowe postanowienia umowne mogą mieć swoje źródło w aktach normatywnych (w tym w kodeksie cywilnym, np. prawo odstąpienia, kara umowna), mogą też wynikać z praktyki obrotu gospodarczego (np. klauzula salwatoryjna, postanowienie co do kosztów sporządzenia lub wykonania umowy) albo być stworzone od postaw przez strony na potrzebę konkretnej umowy (np. postanowienia regulujące pewne techniczne aspekty współpracy między stronami). Przykłady dodatkowych postanowień umownych:  kara umowna (art. 483-484 k.c.);  zadatek (art. 394 k.c.);  postanowienia dotyczące poufności;  zapisy dotyczące rozstrzygania sporów;  postanowienie o zakazie przenoszenia praw z umowy (pactum de non cedendo).

21 Warunek Warunek jest zastrzeżeniem uzależniającym powstanie lub ustanie pewnych skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89 k.c.). Warunku stanowiącego zastrzeżenie umowne nie należy utożsamiać z warunkiem, który został przewidziany przez prawo dla ważności (skuteczności) czynności prawnej (warunkiem prawnym). Podstawowy podział warunków to warunki:  rozwiązujące (których ziszczenie powoduje ustanie określonych skutków czynności prawnej),  zawieszające (których ziszczenie powoduje powstanie określonych skutków czynności prawnej). Ziszczenie się warunku nie ma co do zasady mocy wstecznej, strony mogą jednak postanowić inaczej. Warunek nie może być niemożliwy ani przeciwny ustawie (art. 94 k.c.). Jeżeli taki został wprowadzony do treści umowy to: (i) w przypadku warunku rozwiązującego – warunek uważa się za niezastrzeżony, (ii) w przypadku warunku zawieszającego – umowę uważa się za nieważną. Warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa (art. 91 k.c.).