KRZYŻACY - OBRAZ ŚREDNIOWIECZA. BIOGRAFIA HENRYKA SIENKIEWICZA Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846.

Prezentacja na temat: "KRZYŻACY - OBRAZ ŚREDNIOWIECZA. BIOGRAFIA HENRYKA SIENKIEWICZA Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846."— Zapis prezentacji:

1 KRZYŻACY - OBRAZ ŚREDNIOWIECZA

2 BIOGRAFIA HENRYKA SIENKIEWICZA Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) – polski nowelista, powieściopisarz i publicysta pochodzenia tatarskiego; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1905) za całokształt twórczości, jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku. Biografia Urodził się we wsi Wola Okrzkowkaw ziemi łukowskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętujęcej się herbem Oszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie w XV i XVI wieku. Ojciec Józef Sienkiewicz, matka Stefania Sienkiewicz z rodziny Cieciszowskich. Wola Okrzejska należała do babki pisarza Felicjany Cieciszowskiej. Zostaje ochrzczony w sąsiedniej miejscowości Okrzeja w kościele ufundowanym przez prababkę pisarza. Rodzina z czasem przeprowadza się do Grabowców a następnie do Wężyczyna poczym ostatecznie od roku 1861 do Warszawy. W 1858 roku Henryk rozpoczyna naukę w gimnazjum w Warszawie. Sienkiewicz nie uzyskuje wysokich not, najlepiej idą mu przedmioty humanistyczne. W wyniku trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podejmuje się posady guwernera, jednocześnie zaocznie kończy ostatnie klasy gimnazjum. W 1866 uzyskuje świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdaje na wydział lekarski do Szkole Głównej WarszawskiejZ czasem rezygnuje i podejmuje studia prawnicze by w ostateczności przenieść się na wydział Filologiczno-Historyczny. Zdobywa tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego. W 1867 podejmuje pierwszą próbę literacką, pisze wierszowany utwór Sielanka młodości, który zostaje odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. W 1869 debiutuje jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy drukuje jego recenzję sztuki teatralnej a Tygodnik Ilustrowany drukuje rozprawkę historycznoliteracką o Mikołaju Sępie Sarzyńskim. Sienkiewicz pisuje pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w GazeciePolskiej roku stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie. Trylogia: Ogniem i mieczem (1884) Potop (1886) Pan Wołodyjowski (1888) Bez dogmatu (1891) Rodzina Połanieckich (1894) Quo vadis (1895) Krzyżacy (1900) Na polu chwały (1906) W pustyni i w puszczy (1912)

3 WARSTWY SPOŁECZNE W ŚREDNIOWIECZU Życie społeczeństwa doby średniowiecza Od połowy okresu średniowiecza (X w.) życie społeczno – polityczne było ściśle związane z konfliktem pomiędzy władzą świecką i duchowną. Za panowania cesarza Konstantyna IV Kościół otrzymał prawo swobodnego rozwoju, a na przełomie VIII i IX wieku poparcie cesarza Karola Wielkiego, co sprawiło, że Kościół stał się jedną z głównych potęg politycznych. Kościół głosił, że istnieje jeden naczelny cel życia: zasłużenie na zbawienie wieczne w niebie. Do zdobycia najwyższej władzy dążyło też cesarstwo, dlatego spory pomiędzy tymi dwoma potęgami rychło przerodziły się w konflikt i z czasem doprowadziły do upadku autorytetu, zarówno papiestwa, jak i cesarstwa. W powstałych na gruncie dawnego cesarstwa rzymskiego państwach barbarzyńskich (barbarzyńcami nazywali Rzymianie nie – Rzymian oraz tych, którzy nie posiadali obywatelstwa rzymskiego, np. ludy germańskie i Słowian) utworzył się system feudalny, który stał się ustrojem społecznym średniowiecza. Charakteryzowały go ścisłe zależności pomiędzy panem (wasalem) a poddanym (lennikiem). Rycerstwo i duchowieństwo stanowiło w średniowieczu dwa najbardziej możne stany, które miały największe znaczenie i ogromny wpływ na rozwój kultury średniowiecznej. Kościoły i klasztory posiadały liczne majątki i rozległe przywileje nadawane im przez kolejnych panujących, którzy chrześcijaństwo uważali za czynnik sprzyjający ugruntowaniu ich władzy.

4 Duchowieństwo zresztą było jedyną w średniowieczu społeczną, wykształconą klasą. W klasztorach układano i przepisywano księgi, gromadzono biblioteki. Pracowitość zakonników w tym względzie stała się niemal symbolem, a frazeologizm „benedyktyńska cierpliwość” do tej pory funkcjonuje w naszym języku. Później pojawili się zawodowi przepisywacze książek, tak zwani kopiści, którzy swoje zajęcie traktowali jako jedno z ważnych rzemiosł. Ze stanu duchownego wywodzili się prawnicy, uczeni i profesorowie mający wpływ na kształtowanie się poglądów ludzi średniowiecza. Ingerowali też w rozwój literatury, kultury i sztuki, dlatego w średniowiecznej kulturze przeważają elementy religijne. Łacina była powszechnym językiem Kościoła, prawa, nauki oraz piśmiennictwa i dominowała przez całe wieki średnie. Rycerstwo - Rycerze posiadali specjalny status społeczny i byli przedstawicielami uprzywilejowanej warstwy feudalnej. Jako wasale – osoby podlegające zwierzchności swojego suwerena, zobowiązani byli do pełnienia służby wojskowej i do ochrony swojego pana w zamian za przywileje. Ich postępowanie opierało się na specjalnym etosie z uwzględnieniem kodeksu rycerskiego. Godność rycerza była nadawana giermkowi podczas ceremonii pasowania. W XIII i XIV wieku rycerstwo przekształciło się w szlachtę. W większości państw europejskich tytuł rycerski stał się jednym z niższych tytułów szlacheckich, np. we Francji jako – chevalier, w Niemczech i Monarchii Austro-Węgierskiej – Ritter, w Wielkiej Brytanii – knight. W Polsce z uwagi na zasadę równości szlacheckiej rycerstwem tytułowano ogół szlachty, stosując też określenia kawaler (tytuł szlachecki) lub formę łacińską – equitus.

5 Mieszczaństwo – stan społeczny składający się z obywateli miast (łac. cives), czyli osób wolnych, podlegających prawu miejskiemu, uformowany w średniowieczu. Po upadkupaństwa stanowego klasa społeczna, nazywana częściej burżuazją (z fr. bourgeoisie - mieszkańcy miast); rzadziej mieszczaństwem nazywa się ogół mieszkańców miast. Ze względu na ideologiczne pejoratywne nacechowanie pojęć "mieszczaństwo" i "burżuazja" współczesna socjologia używa chętniej i częściej określenia klasa średnia. Stan mieszczański uformował się w XIII wieku w związku z powstawaniem średniowiecznych miast rządzących się odrębnym prawem. Mieszczanie uzyskiwali od feudalnych władców prawa samorządowe i inne przywileje. Ponieważ życiem społeczności miejskiej kierowały jasno określone prawa. By spełnić warunki przyjęcia do tego prawa, należało najpierw nabyć obywatelstwo miejskie pod określonymi prawem warunkami uregulowanymi w przepisach miejskich tzw. wilkierzach (kodeksach prawa miejskiego), ordynacjach Rady Miasta orazedyktach, niekiedy bardzo surowych. Jako warunki przyjęcia stawiano m.in. urodzenie z legalnego związku, przedstawienie władzom miejskim dwóch zamożnych miejscowych protektorów (polecających) oraz złożenie uroczystego zobowiązania do przestrzegania obowiązujących praw i dostosowania się do rozporządzeń władz miejskich. Chłopi– warstwa społeczna zamieszkująca tereny wiejskie, dominująca w społeczeństwach przedprzemysłowych, zajmująca się produkcją rolną. Chłopów charakteryzuje odrębność warunków życia, obyczajów i tradycji, wynikająca z powiązania miejsca pracy z gospodarstwem domowym oraz uzależnienie procesu produkcji od warunków naturalnych. W przedindustrialnym społeczeństwie chłopi dzielili się na gospodarzy, zagrodników i komorników.

6 Obyczaje rycerskie: 1. Ślubowanie-rycerz wybierał damę swojego serca i ślubował jej wierną służbę. Dama ta niekoniecznie musiała w przyszłości zostać jego żona, zdarzały się przypadki, że rycerz składał ślubowanie przed małżonką swego władcy albo innego ważnego rycerza 2. Pojedynki- kiedy panował pokój, pojedynki i turnieje były jedynym sposobem na wykazanie się przez rycerza umiejętnościami i walecznością. Pojedynki były też szansą na wzbogacenie się, ponieważ często zwycięzca zabierał od pokonanego jego własność- konia, zbroję, łupy wojenne. 3. Ułaskawienie skazanego- Jeśli skazańcowi panna zarzuciła na głowę białą chustę (nałęczkę) i wyrzekła słowa: ”Mój ci on!”, wówczas oznaczało to, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością (panny były przecież dziewicami) ręczy za ukochanego. 4. Zakaz opuszczania miejsca pojedynku bezpośrednio po walce- Każdy rycerz po wygranym pojedynku miał nakaz zostać na miejscu walki. Ten obyczaj zawarty był w niepisanym kodeksie rycerskim. 5. Służba w obronie wiary, ojczyzny, króla, unikanie niesłusznej wojny 6. Ochrona sierot i nienaruszalność ich mienia - W kodeksie rycerskim znajduje się także zakaz atakowania sierot oraz ochrona ich, a także ich mienia 7. Wjazd do miasta w pełnym rynsztunku bojowym – w średniowieczu był obyczaj wjazdu do miasta w pełnym uzbrojeniu. Oznaczało to gotowość do walki. Z jakości i ilości ekwipunku można było ocenić zamożność rycerza. OBYCZAJE RYCERSKIE, KODEKS RYCERSKI Kodeks rycerski 1. Bądź zawsze oddany Bogu, Ojczyźnie, Panu. 2. Nigdy nie bądź tchórzliwy. 3. Bądź ambitny i podążaj do celu. 4. Przegrane bitwy znoś z honorem. 5. Bądź wzorem dla innych. 6. Szanuj ludzi wokół siebie. 7. Dobro i prawość przed niesprawiedliwością broń. 8. Bądź hojny dla ludzi w potrzebie. 9. Bądź wierny swym zasadom i ideałom. 10. Nie krzywdź słabszych.

7 WYGLĄD RYCERZA ŚREDNIOWIECZNEGO 1 - grzebień, 2 - dzwon, 3 – szpara wzrokowa (wizura), 4 - zasłona, 5 - policzek, 6 - podbródek, 7 - tarczka, 8 - obojczyk, 9 - hak do mocowania kopii, 10 - napierśnik, 11 - naplecznik (10 i 11 kirys), 12- fartuch, 13 - folgowa osłona lędźwi, 14 - taszka, 15 - naręczak, 16 - naramiennik, 17- opacha, 18 - nałokcica, 19 - skrzydło nałokcicy, 20 - zarękawie, 21 - rękawica, 22- pełna osłona nogi, 23 - nabiodrek, 24 - nakolanek, 25 - nagolenica, 26 - trzewik.

8 BITWA POD GRUNWALDEM

9 Bitwa pod Grunwaldem – obraz Jana Matejki namalowany na płótnie w 1878 roku w Krakowie. Malarz podczas pracy korzystał głównie z Roczników Jana Długosza – polskiego kronikarza, który na podstawie ustnych relacji swojego ojca, opisał bitwę. Jan Matejko malował obraz przez około 6 lat (1872-1878). Opis U boku ginącego Mistrza krzyżackiego widać brodatego starca. Jest to komtur elbląski Werner Thettingen. Na środku, w dole obrazu leży umierający Wielki Komtur Konrad Liechtenstein. Po lewej stronie u góry, za Księciem Witoldem toczy się walka o niemiecką chorągiew, którą Polak wydziera Niemcowi. Natomiast po prawej stronie widać trąbiącego rycerza ze sztandarem polskim. Sztandar ten dumnie powiewa na wietrze, gdy niemiecki chyli się ku ziemi. Jest to symbolem ostatecznego zwycięstwa Polaków. Po prawej stronie obrazu punktem centralnym jest rudobrody olbrzym w zbroi: komtur brandenburski Markward von Salzbach. Jego opancerzony koń właśnie upada, zaś sam komtur został pochwycony na powróz przez Tatara. Na przedzie widać wąsatą postać rycerza w zbroi, który jedną nogą stoi na ziemi, a drugą nogę postawił na powalonym przeciwniku. Podniósł do góry miecz, by zadać śmiertelny cios wrogowi – Henrykowi, komturowi tucholskiemu. Tymczasem zagraża mu podstępna postać w ciemnym ubraniu, która czai się by zadać cios w bok kordelasem. Zawisza Czarny jest przedstawiony w fioletowym ubraniu, bez hełmu; szarżuje uzbrojony w turniejową kopię. Na lewo od księcia Witolda, spowita w jaśniejącym obłoku, znajduje się postać św. Stanisława ze Szczepanowa, biskupa i męczennika, patrona Polski. Bitwa pod Grunwaldem

10 BOGURODZICA,,BOGURODZICA, DZIEWICA, BOGIEM SŁAWIENA MARYJA, U TWEGO SYNA GOSPODZINA MATKO ZWOLENA, MARYJA ! ZYSZCZY NAM, SPUŚCI NAM. KYRIE ELEJSON TWEGO DZIEŁA KRZCICIELA, BOŻYCE, USŁYSZ GŁOSY, NAPEŁŃ MYŚLI CZŁOWIECZE. SŁYSZ MODLITWĘ, JĄŻ NOSIMY, A DZĆ RACZY, JEGOŻ PROSIMY, A NA ŚWIECIE ZBOŻNY POBYT, PO ŻYWOCIE RAJSKI PRZEBYT KYRIE ELEJSON”

11 Bogurodzica – najstarsza utrwalona polska pieśń religijna i najstarszy zachowany polski tekst poetycki. Utwór powstał w średniowieczu, najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku. Najprawdopodobniej jest przeróbką pieśni pogańskiej. Pierwszy zapis tekstu jest późny, bo z początku XV wieku, wcześniejsze zapisy mogły zaginąć, ale też tekst mógł krążyć w obiegu ustnym. Bogurodzica pełniła – według współczesnych pojęć – rolę hymnu państwowego. W 1506 roku tekst pieśni został dołączony do Statutów Jana Łaskiego z informacją, że jej autorem jest św. Wojciech. Większość współczesnych badaczy odrzuca jednak jego autorstwo, ponieważ św. Wojciech nie znał języka polskiego. *Bogurodzica, rękopis z roku 1407 *Rękopis Bogurodzicy z 1408 roku przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, sygn. 408, karta 87 verso Pochodzenie Bogurodzica w pierwotnej postaci obejmuje 2 strofy. Pierwsza zwracająca się do NMP, a druga z prośbą do Jezusa. Ma charakter meliczny: jest utworem do śpiewania. Ułożono ją do istniejącej już, znanej na Zachodzie, melodii z kręgu miłosnych pieśni rycerskich. Tę melodię zapisali benedyktyni (którzy wcześniej wynaleźli zapis nutowy), a z ich klasztoru w Sankt Gallen w Alpach trafiła do Polski. Bogurodzica to kontrafaktura, czyli nowy tekst, który zmienia pierwotny charakter wykorzystanej ilustracji muzycznej z miłosnego na pobożny. Jej melodia ma formę śpiewu chóralnego, wykonywanego a cappella. Bogurodzica powstała jako trop[1], czyli pieśń śpiewana przez wspólnotę podczas mszy świętej jako swoisty komentarz do łacińskiego tekstu liturgii. Obfitującą w ozdobniki (melizmaty), trudną wykonawczo pieśń śpiewali raczej nie wszyscy wierni, ale wyszkolony wokalnie chór chłopców (schola cantorum). Melodia i tekst są prawdopodobnie zmienioną formą prasłowiańskiej pieśni religijnej. Autor chrześcijańskiej Bogurodzicy jest nieznany. Legenda o autorstwie św. Wojciecha nie ma podstaw źródłowych, jednak Józef Birkenmajer w monografii o utworze (1937) wskazał krąg misjonarzy, współbraci Wojciecha (który przybył z misją do Polski jako zakonnik benedyktyn) oraz ich (nieznane dziś, lecz powstające w X wieku) pieśni jako możliwą inspirację dla utworu. Nie umiemy wskazać miejsca, w którym wykonano po raz pierwszy Bogurodzicę, choć najstarszy przekaz kieruje na północ. W okresie (hipotetycznym, lecz poświadczanym przez bardzo stare formy językowe tekstu) powstania Bogurodzicy ważnym ośrodkiem religijnym i literackim na północnym Mazowszu był Płock, stolica diecezji, mająca też prężny klasztor benedyktynów. Zachowane opisy obrzędów liturgicznych w katedrze płockiej poświadczają wczesne wykonywanie tam innych pieśni w języku polskim. Brak jednak jednoznacznego dowodu, że tam właśnie powstała Bogurodzica. Dopiero później i wtórnie Bogurodzica zaczęła pełnić rolę pieśni rycerskiej i częściowo hymnu państwowego (narodowego).

12 MAPA ŚREDNIOWIECZNEJ POLSKI

13 POSTACIE FIKCYJNE W POWIESCI HENRYKA SIENKIEWICZA,,KRZYŻACY’’ Zbyszko z Bogdańca - młodzieniec był sierotą. Wychowywał go stryj, znakomity rycerz Maćko z Bogdańca. Obydwaj pochodzili ze szlacheckiego rodu „Tępa Podkowa” i kochali wojny. Zbyszko został wychowany przez „stryka” na „młodziaszka”, dla którego honor, był obok religii najważniejszy. Od zawsze marzył, że zostanie rycerzem, póki, co Maćko zabierał go ze sobą na wojny. Maćko z Bogdańca - Maćko pochodził z rodu wielce zasłużonego dla Polski. Z licznej niegdyś familii pozostał tylko on i Zbyszko. Odbudowa rodzinnego majątku i podniesienie prestiżu rodu stały się priorytetem jego życia. Wszystkie jego działania były temu podporządkowane. Jurand ze Spychowa - to rycerz mazowiecki o groźnym, wzbudzającym strach wyglądzie. Jego charakterystyczną cechą było jedno oko barwy żelaza, co powodowało, że jego wzrok stawał się przerażający, a jednocześnie tajemniczy i nieprzenikniony. Poza tym ten jednooki rycerz był dobrze zbudowany, miał jasne włosy i wąsy oraz nieprzyjemną twarz. Te wszystkie cechy wyglądu czyniły z niego naprawdę strasznego i okropnego człowieka. Zawsze przy sobie nosił wielki, żelazny topór. Jurand był właścicielem Spychowa. Z całej duszy nienawidził Krzyżaków. To oni przed laty zabili jego ukochaną żonę, a później pozbawili go jedynej córki – Danusi. Był wdowcem. Danusia - była córką Juranda ze Spychowa. Jej matka została zabita przez Krzyżaków. Danusia miała 12 lat. Opiekowała się nią księżna Anna Danuta, na której dworze dziewczynka przebywała. Danusia była bardzo drobnej budowy. Była bardzo ładna i delikatna dziewczynką. Jej długie włosy były koloru blond, a oczy były niebieskie. Jagienka - była córką Zycha i Małgorzaty ze Zgorzelic, najstarsza wśród licznego rodzeństwa. Wcześnie osierocona w wieku ośmiu lat,przez matkę i zdana na siebie, stanowi przeciwieństwo Danusi. Wywodzi się z niezbyt zamożnego rodu, który powiększa swój majątek poprzez ciężką prace. Dziewczyna lubiła jeździć konno, chodzić na polowania, pływać. Odznaczała się inteligencją i sprytem. Jednocześnie ma dobre serce, współczujące biednym i pokrzywdzonym. Jagieńce nie brakowało cech kobiecych: była piękną ciemnowłosą i rumianą dziewczyną, o silnej, zgrabnej figurze. Rozpierała ją energia. Zygfryd de Löve - Był to wysoki człowiek o szlachetnych rysach, ale surowych rysach twarzy. Chciwość i pycha to zaledwie nieliczne negatywne cechy jego okrutnego charakteru. Stał on dość wysoko w hierarchii krzyżackiej, pochodził z zasłużonej dla zakonu rodziny. Wobec silniejszych był pokorny i uniżony, a słabszym dokuczał. Nie przestrzegał zasad rycerskich. Kuno von Lichtenstein - był komturem krzyżackim. Skupiał w sobie wszystkie negatywne cechy rycerzy zakonnych. Był to mężczyzna w średnim wieku, łysiejący, o szarych, stalowych oczach i płowych wąsach. Był uosobieniem pychy, bezduszności i okrucieństwa ? za wszelką cenę chciał, by Zbyszko z Bogdańca, który usiłował go zabić został ukarany śmiercią. Był tchórzliwy, bo w czasie bitwy pod Grunwaldem w pojedynku z Maćkiem z Bogdańca, gdy ten wygrał błagał go o litość.

14 POSTACIE HISTORYCZNE W POWIESCI HENRYKA SIENKIEWICZA,,KRZYŻACY” Anna Danuta - córka Kiejstuta,żona księcia mazowieckiego Janusza.Kobieta w średnim wieku, o śmiejącej się twarzy i niebieskich oczach. W gospodzie „Pod Lutym Turem” ubrana w czerwony płaszcz, zieloną, obcisłą szatę, z pozłacanym pasem na biodrach. Władysław Jagiełło - Był on synem Olgierda, księcia litewskiego i Marii córki księcia twerskiego, wyznawcy kościoła greckiego. Monarcha przyjąwszy chrzest otrzymał imię Władysław i ożenił się z Jadwigą, która pochodziła z Węgier. Po jej śmierci Jagiełło miał jeszcze trzy żony. Wyglądem nie wyróżniał się niczym od przeciętnego mężczyzny. Można powiedzieć, że był dosyć niski jak ja króla. Domyślamy się,że dbał o sylwetkę, gdyż jak podaje man Jan Długosz w swej kronice, był szczupły i kształtny. Królowa Jadwiga - miała ona smukłą posturę wysmukłą, lecz dobrze zbudowaną. jest jedną z najlepiej znanych władczyń Polski. Zawdzięcza to swojej urodzie oraz opinii jednej z najbardziej wspaniałomyślnych władców.Miała ona smukłą posturę wysmukłą, lecz dobrze zbudowaną. Książe Witold- był stryjecznym bratem Władysława Jagiełły i kniaziem litewskim.Witold nie unikał podstępów – z niewoli u Krzyżaków uciekł w kobiecym przebraniu. Doznał ogromnej krzywdy ze strony braci zakonnych, którzy zamordowali jego dzieci.W bitwie pod Grunwaldem dowodził wojskami litewskimi Ulryk von Jungingen- był wielkim mistrzem Zakonu krzyżackiego. Był to mężczyzna stary i schorowany.iegdyś był wesoły i lubił zabawę, z wiekiem chętnie wyprawiał u siebie uczty, widowiska i turnieje, lecz nie rozweselał się nigdy. Jako jedyny nie łudził się, że potęga Zakonu upadnie i za wszelką cenę dążył do utrzymania pokoju z Polską. Zawisza Czarny -Zawisza Czarny pochodził z Garbowa. Zasłynął w czasie wojen i turniejów z prawości i męstwa, jest symbolem cnót rycerskich. Zawisza Czarny wyróżniał się męstwem i niezwykłą wytrwałością, która go nie opuszczała w żadnym wieku. Bardzo gorliwy strażnik honoru rycerskiego, nigdy nie opuszczał swoich towarzyszy widząc ich w szponach śmierci, wolał śmierć w bitwie niż ucieczkę.

15 BIBLIOGRAFIA ILUSTRACJE Wikipedia.pl Historycy.org TEKSTY - INFORMACJE Wikipedia.pl Bryk.pl Ściąga.pl Historycy.org Zapytaj.com.pl

16 AUTORZY 1.MATEUSZ ROMA Ń CZUK 2.MARCIN SAWKO