Na przestrzenie wieków. Od gestów i symboli po mowę.

Prezentacja na temat: "Na przestrzenie wieków. Od gestów i symboli po mowę."— Zapis prezentacji:

1 Na przestrzenie wieków

2 Od gestów i symboli po mowę

3  Przed wynalezieniem mowy ludzie komunikowali się za pomocą komunikatów niewerbalnych. Poprzez gesty, mimikę twarzy, ale także wyrażali siebie za pomocą rysunków na ścianach jaskiń czy innych symboli.

4  Mowa, zbiór wokalnych symboli opartych na logicznej strukturze, umożliwiła przekazywanie informacji i wiedzy kolejnym pokoleniom w doskonalszy sposób. Doświadczenia przekazywane za pomocą języka stawały się coraz bogatsze, a człowiek mógł zmieniać się i przystosowywać się do otoczenia – bądź przystosowywać otoczenie do siebie – znacznie szybciej niż gatunki opierające się na genetycznej ewolucji. Mowa oznaczała możliwość koordynacji i współpracy, postępu technicznego, nauki, inżynierii, powstania pojęć abstrakcyjnych i kultury. Ulokowała człowieka na szczycie łańcucha pokarmowego, umożliwiając homo sapiens walkę i zwycięstwo nad zwierzęcymi drapieżnikami. Pośrednio umożliwiła podróże przez niesprzyjające tereny (morza, pustynie) i ekspansję człowieka we wszystkie rejony Ziemi.  Mowa nie jest jednak doskonała. Wypowiedziane słowo czy zdanie docierało tylko do osób znajdujących się w pobliżu mówiącego. Komunikacja przy pomocy głosu, bądź sygnałów migowych, na odległości większe niż kilometr była praktycznie niemożliwa. Pamięć ludzka wraz z upływem czasu często ulegała zniekształceniu, istnieje także ograniczenie ilości informacji możliwych do zapamiętania przez jednostkę. Wraz z przedwczesną śmiercią ‘osób pamiętających’ – szamanów, mędrców – którzy nie zdążyli przekazać swojej wiedzy uczniom - prymitywna społeczność mogła bezpowrotnie stracić wiedzę wielu pokoleń.

5  Wydaje się, że od malowideł jest tylko krok do pierwszych symboli. Ale to krok ogromny i bardzo długi, zarówno w czasie, jak i rozwoju intelektualnym. Podczas gdy najstarsze malowidła naskalne, rzeźby, narzędzia możemy datować na okres późnego paleolitu (ok. 25 tys. lat p.n.e.), pierwsze symbole, petroglify, pojawiają się dopiero w okresie neolitu (10-9 tys. lat p.n.e).  Prawdopodobnie używane były liczne mniej trwałe symbole – ułożone stosy kamieni, symbole wyryte w drewnie czy ziemi, jednak nie przetrwały one do dzisiejszych czasów, a ich istnienia możemy się tylko domyślać, obserwując – bliższe nam czasowo – prymitywne kultury z Oceanii czy Afryki.

6  Symbole były prekursorem kolejnego wielkiego wynalazku – pisma. Zamknięty zbiór symboli, wyrażających dźwięki fonetyczne bądź pojęcia, umożliwił przechowywanie skomplikowanych, długich wiadomości i stanowił ‘graficzny zapis mowy.  Pismo było darzone wielkim szacunkiem. Starożytni Egipcjanie uważali za jego twórcę Thota, boga kultury, nauki i magii. Nebo, syn Marduka, był babilońskim bogiem pisma – i ludzkiego przeznaczenia. Według tradycji żydowskiej pismo wynalazł Mojżesz, według mitów greckich – Hermes. Klasa urzędników rządzących imperium chińskim, literati, za jedną z najważniejszych cech wykształconego człowieka uważała zdolność czytania i pisania.  Nieco kontrowersyjne jest ustalenie dokładnej daty powstania pisma. Pierwsze piktogramy i ideogramy pojawiły się wkrótce po pierwszych petroglifach, bo juz w okolicach 9000 p.n.e. 7, ale pismo powstało nie wcześniej niż w okolicach 5000 p.n.e. Ponieważ staroeuropejske znaki Vinčów są do tej pory nieodczytane i uważane przez wielu archeologów za motywy zdobnicze, za najstarsze znane nam pismo uważa się sumeryjskie piktogramy z 3400 p.n.e. Mniej więcej wy tym samym czasie wynalezione zostały też hieroglify i symbole proto-elamickie 7

7

8  Najstarszym podgatunkiem pisma są piktogramy, czyli pismo obrazkowe, w którym obrazy lub schematyczne rysunki przedmiotów są symbolami tych zjawisk. Symbole te nie przedstawiają dźwięków mowy – jest to alfabet semantyczny (od gr. sema, znak), a nie fonetyczny.  Piktogramy są kolejnym krokiem w ewolucji symboli. Tak jak petroglify rozwinęły się z malowideł naściennych, tak z petroglifów powstały piktogramy. Istotna różnica między takimi malowidłami, jak petroglify, a piktogramami polega na tym, że te pierwsze przedstawiają jakieś wydarzenie – podczas gdy piktogramy o tym wydarzeniu opowiadają. Mają więc znaczenie użytkowe.

9  Z czasem ideogramy coraz bardziej odchodziły od ‘zwykłych obrazków’ i ewoluowały w stronę bardziej abstrakcyjnych symboli, nadal jednak zachowały swoją podstawową ideę, że dany znak reprezentuje konkretne pojęcie. Ideogramy są spotykane w starszych systemach pisma Dalekiego Wschodu – m.in. w japońskim Kanji 14, koreańskim Hanja 15 (z V wieku n.e.), które z kolei wywodzą się z chińskich znaków 16 (1200 p.n.e). Najstarszy system pisma, sumeryjskie pismo klinowe, jest przykładem pisma ideograficznego. 14 15 16

10  Pisma starożytnych Egipcjan, Kreteńczyków, Hetytów czy mieszkańców Mezopotamii nie były pismami ideograficznymi. Już w swych najstarszych znanych nam formach słowa zbudowane były z symboli, połączonych w różne kombinacje. Tym samym stanowią fazę przejściową pomiędzy pismem czysto ideograficznym, a pismem czysto fonetycznym, gdyż zawierają elementy obu tych rodzajów pisma. Warto jednak podkreślić, że granica między pismami ideograficznymi i analitycznymi jest stosunkowo płynna, i wiele opracowań naukowych nie czyni różnicy między pismami ideograficznymi (logograficznymi) a analitycznymi.  Najbardziej znanym przykładem pisma analitycznego są egipskie hieroglify (najstarszy odkryty egipski hieroglif jest datowany na 3300 p.n.e.). Składają się z trzech odrębnych elementów:  znaki ideograficzne - np. “krzyż ankh” oznaczał “życie”, a “pióro” oznaczało “prawdę”  znaki fonetyczne – hieroglificzne znaki spółgłoskowe, oznaczały od jednej do trzech spółgłosek  determinatywy – poprzedzające słowa i określające klasę wyrazów. Np. wszystkie imiona bóstw były poprzedzane znakiem siedzącej figurki boga

11  Najstarszy znany nam dziś przykład alfabetu datuje się na 2000 p.n.e. 21 i był on używany w Egipcie przez Semitów, którzy nadali egipskim hieroglifom nowe nazwy. Początkowo tylko spółgłoski miały swoje fonemy, ale kolejne mutacje alfabetu (m.in. fenicki – 1200 p.n.e) ewoluowały w kierunku włączenia samogłosek, co nastąpiło w alfabecie starogreckim (900 p.n.e), przodku alfabetów cywilizacji europejskiej. Kolejna wersje alfabetu z tej linii ewolucyjnej to alfabet etruski, a następnie alfabet rzymski (600 p.n.e.), z którego w prostej linii wywodzą się alfabety łacińskie, którymi się dziś posługujemy. 21  Alfabet rzymski składał się tylko z ‘dużych’ liter. W okresie średniowiecza alfabet łaciński wzbogacił się o małe litery, a także symbole ‘j’, ‘w’ i ‘u’. Różne lokalne języki dodawały także inne swoje litery do swoich wersji alfabetu – np. litery ‘ó’ czy ‘ś’ w alfabecie polskim.  Wynalazek pisma fonetycznego-alfabetycznego nie tylko przetrwał do dziś z niewielkimi zmianami, pomimo wynalezienia druku, maszyn do pisania, komputerów czy technik natychmiastowej łączności, ale także odniósł zwycięstwo nad innymi rodzajami pisma. Ta jego niezwykła uniwersalność, prostota, możliwość adaptacji i ogromna użyteczność bez wątpienia tworzą z niego jeden z najbardziej znaczących wynalazków w dziedzinie technik komunikacji.

12

13  W kulturach starożytnych np. w Rzymie, Grecji czy też w Chinach powszechne było przenoszenie informacji przez kurierów czy gońców. Systemy pocztowe istniały w państwach Karola Wielkiego, Zakonu Krzyżackiego i wielu innych państw średniowiecznych. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów wielu szlachciców miało własnych kurierów-listonoszy. Niepiśmienni korzystali z usług skryby, piszącego i czytającego listy. Pierwszą stałą konną linię pocztowo- pasażerską z Warszawy przez Wrocław do Drezna (Saksonia) zorganizował dopiero król Fryderyk August Mocny w 1697 r.

14

15 Błyskawiczne przyspieszenie w przenoszeniu informacji

16  Wynalazek elektryczności oznaczał nowa erę w technikach komunikacji, tworząc możliwość prawie natychmiastowej (praktycznie z prędkością światła) komunikacji na dłuższe odległości.  Pierwszy z elektrycznych wynalazków komunikacyjnych, telegraf, został zastosowany w 1838 r. w Anglii przez Sir Charlesa Wheatstone’a. W porównaniu z późniejszymi urządzeniami miał niską przepustowość danych (to właśnie w celu jej przyśpieszenia powstał kod Morse’a) i można go nazwać ‘nowym tam-tamem’, ale w swoim czasie był wspaniałym urządzeniem, jednym z tych które zmieniają świat. 30 30  Razem z telegrafem gwałtownie zaczęły rozwijać się gazety, które mogły oferować swoim czytelnikom wiadomości już nie sprzed kilku dni, ale sprzed kilkunastu godzin. Gdy pierwsze kable podmorskie skróciły czas podróży informacji przez oceany, dawniej liczony w tygodniach lub miesiącach, na świecie po raz pierwszy zaczęto używać określenia ‘globalna wioska’. Telegrafy były uznawane za dokumenty prawnie wiążące w transakcjach handlowych.

17 Przenoszenie głosu na odległość

18  Telefon jest starszy od telegrafu tylko o dekadę – Antonio Meucci skonstruował pierwszy telefon w 1848. W latach 70. XIX wieku wynalazek ten spopularyzował Amerykanin Aleksander Bell, popularnie lecz błędnie uznawany za wynalazcę tego urządzenia. Meucii wytoczył proces o plagiat, przerwany jednak przez jego śmierć w 1896 roku. Faktycznie Bell dokonał pewnych ulepszeń w projektach Meucciego, Edisona i Gray’a, jednak jego największy nie pozostawiający żadnych wątpliwości wkład w rozwój komunikacji to stworzenie pierwszego komercyjnego systemu telefonu – prawdziwsze jest więc stwierdzenie, że Bell wynalazł nie telefon, ale firmę telekomunikacyjną.  Prekursorem dzisiejszej telefonii bezprzewodowej były wynalazki Mikołaja Tesli z końca XIX wieku. Pierwsze przenośne aparaty telefoniczne zaczęły być wykorzystywane przez wojsko i policję w latach 50. XX wieku w USA i w Szwecji a od lat 90. przenośne, bezprzewodowe telefony komórkowe stają się coraz popularniejsze, jako przedmioty codziennego użytku. Modele najnowszej generacji są w stanie przesyłać także inne niż głos rodzaje informacji – m.in. wiadomości tekstowe, graficzne, pliki komputerowe, itp, a także łączyć się z Internetem.

19  W dwudziestym wieku popularnym dodatkiem do telefonu był fax, oparty na wynalazku Rudolfa Hella z 1929 roku. Popularność faksów osiągnęła szczyt w latach 80. tego wieku, wraz ze spadkiem ich cen, jednak już od następnej dekady widać zmierzch tej technologii na rzecz komputerów i Internetu.  Równocześnie od lat 90-tych komputery osobiste przejmują inne funkcje telefonów - są w stanie zastępować telefon stacjonarny, łącząc w sobie funkcjonalność aparatu telefonicznego, faksu i automatycznej sekretarki. Darmowe programy najnowszych generacji, takie jak Skype, potrafią przekazywać głos z jakością nie ustępującą normalnym telefonom. The Economist prognozuje, że oznaczają one wyrok śmierci dla wynalazku Bella – firm telekomunikacyjnych, gdyż oferują usługę tej samej jakości za cenę, jakiej te nie mogą przebić – za darmo.

20

21  Ojcem teorii, które doprowadziły do stworzenia radia był fizyk James Maxwell, którego praca dotycząca fal elektromagnetycznych została opublikowana w 1873 roku. Eksperymenty Heinricha Hertza z lat 1886-1888 przetarły drogę wynalazcom radia. Wynalazcom – gdyż, choć pierwszy patent otrzymał w Wielkiej Brytanii w 1896 Guglielmo Marconi, pretendentem do tego miana był też Mikołaj Tesla, który otrzymał patent w USA w 1897, jednak stracił go w 1907 na rzecz Marconiego. Patent ten został mu przywrócony po jego śmierci w 1943 roku.

22  Pierwsza transmisja radiowa miała miejsce w 1906, gdy Guglielmo MarReginald Fessenden dokonał transmisji kolędy ‘Cicha noc’ z Brant Rock w USA. Pierwsza transmisja wiadomości to rok 1920, stacja 8MK w USA. Pierwsze regularne transmisje o charakterze rozrywkowym rozpoczęły się dwa lata później, w 1922.  W latach 60. wynalazek tranzystora doprowadził do powstania pierwszych przenośnych odbiorników radiowych. Pierwszy komunikacyjny satelita, TELESTAR, został wystrzelony w 1963 roku. Od początku lat 90. komputery osobiste są w stanie odbierać i odtwarzać fale radiowe.  Specyficzne właściwości fal radiowych powodują, że urządzenia radiowe są też (po odpowiednich modyfikacjach) wykorzystywane zarówno jako urządzenia lokalizujące. Wynalazek radaru to logiczne rozwinięcie możliwości radia.

23

24 Srebrny ekran

25  Pierwsze eksperymenty z przesyłaniem obrazów na odległość są niewiele późniejsze od wynalazku radia – już w 1884 Paul Gottlieb Nipkow opatentował pierwszy system elektromechanicznego przesyłania obrazu.  Pierwsza transmisja telewizji publicznej odbyła się w Nowym Jorku w 1927 roku. Pierwsza transmisja rozrywkowa ma miejsce w Wielkiej Brytanii w 1930 roku. Pierwsza transmisja międzykontynentalna na żywo to USA, 1957 rok. W tym także dziesięcioleciu telewizja zaczęła przekształcać się z czarno-białej w kolorową. W 1980, w niespełna wiek po patencie Nipkowa, 98% rodzin w USA dysponowało odbiornikiem telewizyjnym.  Od lat 60. telewizja w połączeniu z telefonem i komputerem oferowała w niektórych krajach usługi videotekstu, wykorzystujące telewizor do wyświetlania interaktywnych menu, a telefon jako urządzenie do jego nawigacji. Prawdopodobnie najbardziej znanym i zaawansowanym z tych systemów jest francuski Minitel rozpowszechniony w latach 80-tych, który wykorzystywał własny terminal z modemem. Inną pochodną videotekstu jest usługa teletekstu, wykorzystująca telewizory i ich piloty.  Od lat 90. komputery osobiste są w stanie odtwarzać dźwięki oraz ruchome obrazy i transmitować je, wykorzystując sieć Internet.

26

27  Internet w połączeniu z funkcjonalnością komputera to kolejna rewolucja w technikach komunikacji. W połączeniu z Internetem i peryferiami komputerowymi, takimi jak drukarka, skaner, słuchawki i mikrofon, a także z rozwijanymi technologiami, takimi jak elektroniczny papier, komputer wkrótce może połączyć w sobie wszystkie zalety poprzednich sposobów komunikacji. Już dziś komputer internetowy przejął większość usług udostępnianych w poprzednich dekadach przez fax i videotext, praktycznie całkowicie wchłaniając dawne sieci, takie jak BBS.  Dzisiejszy komputer to nie jest ogromne, ciężkie monstrum sprzed kilkunastu lat. Nowe, przenośne i lekkie urządzenia, takie jak palmtop, mają ogromne implikacje dla technik komunikacji. Człowiek wykorzystując tę technologię ma teraz zawsze, w dowolnym miejscu i porze możliwość zarówno natychmiastowej komunikacji (tekstowej, dźwiękowej i wizualnej) jak i dostępu do największej multimedialnej biblioteki świata, jaką jest dziś Internet.  Już dzisiaj w Internecie znajduje się większość informacji, do których wygasły prawa autorskie i znajdują się w public domain. Wiele z nowszych informacji (np. najświeższe publikacje naukowe) można znaleźć i zakupić w formie elektronicznej w postaci ebooków; coraz bardziej zwiększa się także zasób archiwów gazet i czasopism, specjalizowanych baz danych i wszystkich innych zbiorów informacji, trudno dostępnych w zwykłych bibliotekach czy sklepach.

28

29  Nie sposób przewidzieć, jakie wynalazki może nieść z sobą przyszłość. Kończąc ten skrótowy opis historii komunikacji, chciałbym jednak zwrócić szczególną uwagę na fakt, że czas dzielący kolejne znaczące “kamienie milowe” w komunikacji ulega drastycznemu zmniejszeniu.  Marshall McLuhan wyróżnił 4 etapy w historii ludzkości. W przybliżeniu 200 000 lat dzieli epokę mowy od pojawienia się pierwszych symboli, znaku epoki pisma. Ponad 10 tys. lat dzieli pierwsze symbole, petroglify, od epoki druku, Galaktyki Gutenberga. Jednak tylko niecałe 400 lat dzieli wynalazek druku od pierwszego symbolu obecnej epoki elektryczności, telegrafu..  Kolejne przełomowe wynalazki współczesnej nam epoki: telegraf, telefon, radio, telewizja, komputer i Internet są oddzielone od siebie tylko kilkoma dekadami. Kolejne generacje usług internetowych (jak e-mail, usenet czy www) pojawiają się w odstępach kilkuletnich. Nowe wersje oprogramowania takie jak komunikatory internetowe (np. Gadu-gadu i ICQ) powstają co kilka miesięcy. Raymond Kurzweil, amerykański wynalazca i milioner, prognozuje że nowe, rewolucyjne wynalazki będą oddzielone od siebie coraz krótszymi okresami, a postęp technologiczny wkrótce drastycznie zmieni oblicze naszego świata.  Techniki komunikacji już nieraz rewolucjonizowały nasze życie. Choć nie wiadomo, jakie nowe innowacje kryją sie w przyszłości, jest wysoce prawdopodobne, że przekonamy się o nich osobiście już za kilka lat – a potem, jeszcze szybciej, ujrzymy ich następców.