Histoire de la littérature française du XVIII e siècle Kobiety oświecenia : « salonierki », pisarki, metresy, nauczycielki, heroiny.

Prezentacja na temat: "Histoire de la littérature française du XVIII e siècle Kobiety oświecenia : « salonierki », pisarki, metresy, nauczycielki, heroiny."— Zapis prezentacji:

1 Histoire de la littérature française du XVIII e siècle Kobiety oświecenia : « salonierki », pisarki, metresy, nauczycielki, heroiny

2 „Ministerstwo dowcipu” przy rue Saint-Honoré Dom Geoffrinów: poniedziałki dla artystów i amatorów dzieł sztuki, środy dla uczonych i gości ze świata Marie-Thérèse GEOFFRIN, „mateczka” króla Stanisława Augusta

3

4 Notre-Dame-de-l’Assomption na przeciwko domu Geoffrinów, dziś tzw. kościół polski

5 „Salonierki” i pisarki, protektorki Marivaux (m. in.) Anne-Thérèse markiza de Lambert 1647-1733 Claudine-Alexandrine Guérin hrabina de Tencin 1682-1749 Zakonnica zwolniona ze ślubów w 1712 r., zamieszkała w Paryżu w pobliżu pani Geoffrin, której miała posłużyć za wzór jako gospodyni salonu: burzliwe życie w czasach Regencji, wpływowa siostra kardynała de Tencin, popularna pisarka, której powieści adaptowano na scenę. http://femmedeslumieres.canalblog.c om/archives/2014/02/01/29095850.h tmlhttp://femmedeslumieres.canalblog.c om/archives/2014/02/01/29095850.h tml, 8.03.2016

6 Salonowe rywalki, epistolografki Marie-Anne de Vichy Chamrond markiza du Deffand 1697-1780, protektorka Woltera kandydata do Akademii Francuskiej w 1742 – Marivaux wygrał, dzięki pani Geoffrin… Julia de Lespinasse 1732-1776, jej bratanica i lektorka (1754-1763), wygnana jako rywalka – zbyt atrakcyjna przyjaciółka D’Alemberta i Encyklopedystów, otworzyła swój salon opodal, dzięki pani Geoffrin…

7 Aktorki pisarki Marie-Jeanne Riccoboni, z d. Dujac 1713-1792, powieściopisarka, dramaturg, tłumaczka (słaba aktorka) http://www.fabula.org/acta/doc ument4852.phphttp://www.fabula.org/acta/doc ument4852.php, 10.03.2016 (o jej twórczości, recenzja akt sesji) Claire-Josephe-Hippolyte Léris, zwana Mlle Clairon 1723-1803, reformatorka teatru fr. i memorialistka (wyd.1799, mało wiarygodne źródło) https://archive.org/stream/mmoi resdemllecl00barrgoog#page/n31 /mode/2uphttps://archive.org/stream/mmoi resdemllecl00barrgoog#page/n31 /mode/2up, 7.03.2016 (możliwość lektury w oryginale) http://www.ruevisconti.com/Hist oire/EnfantsduMarais/Clairon.ht mlhttp://www.ruevisconti.com/Hist oire/EnfantsduMarais/Clairon.ht ml, 10.03.2016 (portrety, biogram)

8 Oświecone i spełnione małżonki jako gospodynie salonów Anne-Catherine de Ligniville, z męża Helvétius 1722-1800, Salon w Paryżu(1751-1770) potem w Auteuil (1770-1790) : Ideolodzy (spadkobiercy Filozofów) kontra Iluminiści (zwolennicy Swedenborga i Saint-Martina) http://www.tombes- sepultures.com/crbst_1514.ht mlhttp://www.tombes- sepultures.com/crbst_1514.ht ml, 8.03.2016 Suzanne Necker z d. Curchod 1737-1794, Szwajcarka, żona ministra finansów Ludwika XVI, matka pani de Staël http://femmedeslumieres.can alblog.com/archives/2014/02/ 01/29096548.htmlhttp://femmedeslumieres.can alblog.com/archives/2014/02/ 01/29096548.html, 8.03.2016

9 Pisarki self made women, lub prawie Jeanne Marie Le Prince de Beaumont 1711-vers 1780 Françoise de Graffigny 1695-1758, Lettres d’une Péruvienne (1747)

10 Kochanki – nauczycielki - pisarki Caroline Stéphanie Félicité hrabina de Genlis 1746-1830, „guwerner” dzieci księcia de Chartres, w tym Ludwika Filipa Louise d’Esclavelles, pani d’Épinay 1726-1783, przyjaciółka F.M. Grimma i Filozofów

11 Rywalki w roku 1782 Madame de GENLIS Adèle et Théodore pedagogiczna powieść w listach: autorka liczy na nagrodę Akademii Francuskiej za dzieło „Najlepiej napisane i najbardziej użyteczne” (zob. list do kuzyna hr. De Tressan) Madame D’ÉPINAY Conversations d’Émilie czyli rozmowy z wnuczką: dialogowany traktat o wychowaniu, polemika z Emilem Rousseau: w odróżnieniu od niego, autorka nie posługuje się idealnym modelem dzieckiem, pragnie wychować wnuczkę na kobietę szczęśliwą i spełnioną (poniekąd jej się to udało)

12 Femmes savantes/Uczone białogłowy Gabrielle Émilie du Châtelet 1706- 1749 fizyk i tłumaczka Newtona, przyjaciółka Woltera Madame Dacier, 1647-1720, hellenistka, tłumaczka Homera, krytyk literacki http://homere.iliadeodyssee.fr ee.fr/traducteur/dacier/dacier. htmhttp://homere.iliadeodyssee.fr ee.fr/traducteur/dacier/dacier. htm, 6.03.2016

13 Akademiczki ? Anne-Marie du Bocage 1710-1802, od roku 1765 « wolno stowarzyszona » z Akademią Nauk, Literatury i Sztuki w Rouen, laureatka pierwszego konkursu poetyckiego w tejże Akademii w roku 1746 Antoinette Deshoulières, wybrana do Akademii w Arles w 1689 r. dzięki protekcji Guyonneta de Vertrona. Trzy inne damy uczyniono członkami honorowymi Akademii w Arras : M lles Kéralio, Le Masson Le Golft, Chastellier w l. 1787-1789

14 Maîtresse devenue héroïne - 1 Podopieczna ambasadora Francji w Konstantynopolu, wykupiona z niewoli w wieku 4 lat, przypomina… …Théophé z Histoire d’une Grecque moderne (Historia nowoczesnej Greczynki), powieść księdza Prévost Narrator (eks-ambasador) w nieustannej rozterce, czy nie zdradza go kobieta, którą wykupił z tureckiej niewoli; już na wstępie wyznaje wirtualnemu czytelnikowi: „Długo kochałem, wyznaję, i być może nie uwolniłem się jeszcze od tej fatalnej trucizny tak dalece, jak udało mi się to sobie wmówić”; deklaruje, że jest świadom, iż takim wyznaniem staje się mniej wiarygodny w oczach odbiorcy. Wyszukany zabieg retoryczny, typowy dla ks. Prévost.

15 Kochanka bohaterką- 2 Élisabeth Françoise Sophie de la Live de Bellegarde, hrabina d’Houdetot 1730-1813, kochanka Saint-Lamberta, muza Rousseau i prototyp... Rousseau ma 45 lat i odkrywa, że jest zakochany w przyjaciółce swojego przyjaciela, przebywającego akurat na wyprawie wojennej; jesienią pisze do niej, wspominając letnie spacery: « Nie będę Ci przypominał, co zdarzyło się w Twoim parku i w Twoim pokoju, drobne względy, jakie raczyłaś mi okazać. Jak to! Me gorące wargi nigdy więcej nie złożą mej duszy na Twym sercu razem z pocałunkami? » 15 października 1757...Julie d’Étanges, czyli Nowej Heloizy (1761) zob. Rousseau, Wyznania, t. 1

16 Suite du « premier baiser de l’amour » : gravures de Moreau le Jeune pour La N.H.

17 Sophie wieku XVIII Louise Henriette zwana Sophie Volland (1717?- 1784), od 1755 r. przyjaciółka i korespondentka Diderota, córka finansisty Ich wzajemne przywiązanie trwa aż do śmierci. Ona umiera 22 lutego 1784 r., na kilka miesięcy przed Diderotem (31 lipca 1784). Angelika, córka filozofa, pisze: „Na krótko przed śmiercią [ojciec] utracił Pannę Volland, którą od dwudziestu lat darzył czułością. Ofiarował jej łzy, ale pocieszył się szybko pewnością, że nie przeżyje jej zbyt wiele. Il lui donna des larmes, mais il se consola par la certitude de ne pas lui survivre longtemps.” W testamencie Sophie Volland czytamy: „Daję i ceduję Panu Diderotowi siedem tomików Prób Montaigne’a Sur le testament de Sophie Volland, on lit : « Je donne et lègue à M. Diderot sept petits volumes des Essais de Montaigne, reliés en maroquin rouge, plus une bague que j'appelle ma pauline. » http://www.universalis.fr/encyclopedie/volland- louise-henriette-dite-sophie/http://www.universalis.fr/encyclopedie/volland- louise-henriette-dite-sophie/, 11.03.16 Sophie markiza de Condorcet, z d. de Grouchy, 1764- 1822, salonierka od 1786 do 1789, moralistka (Lettres sur la sympathie, 1798: ateistka, uważa sympatię za podstawę społecznego współzycia), tłumaczka pism Th.Paine’a i Adama Smitha, rozwiodła się z mężem w 1793 r., by ocalić córkę; po jego samobójczej śmierci w więzieniu, ofiara nieszczęśliwej miłości; poświęciła się wydawaniu dzieł męża, matematyka i filozofa, oraz otworzyła nowy salon, goszczący tzw. Ideologów, m. in. Claude’a Fauriela, nowego towarzysza życia

18 Les révolutionnaires jusqu’au bout Madame Marie Roland 1754- 1793, mémorialiste http://womensbios.lib.virginia. edu/featured?id=MADAME_R OLANDhttp://womensbios.lib.virginia. edu/featured?id=MADAME_R OLAND, 6.03.2016 Olympe des Gouges 1748-1793, romancière et dramaturge, Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne (1791)

19 Równość? Wolność? Deklaracja praw człowieka i obywatela (1789) Art. 1 er Ludzie rodzą się i żyją wolni i równi wobec prawa [...] Art. 4. Wolność zasadza się na tym, by czynić to, co nie szkodzi wolności bliźniego: zatem w używaniu praw przyrodzonych każdy nie ma innych granic niż te, które innym członkom społeczności zapewniają używanie tych samych praw. Granice owe określić może jedynie prawo. Olympe des Gouges Deklaracja praw kobiety i obywatelki (1791) ARTICLE PREMIER. Kobieta rodzi się i żyje równa prawem mężczyźnie [...] IV. Wolność i sprawiedliwość zasadzają się na oddaniu bliźniemu wszystkiego, co do niego należy; zatem używanie praw przyrodzonych kobiecie nie ma innych granic niż te, jakie jej przeciwstawia odwieczna tyrania mężczyzny; granice owe muszą być zmienione prawami natury i rozumu. [...]

20 Kobiety końca (i przełomu) wieku Anne-Louise-Germaine baronowa de Staël-Holstein, z d. Necker 1766-1817 Pierwszy krytyk literacki we Francji: De la littérature considérée dans ses rapports avec les institutions sociales (O literaturze i jej związkach z instytucjami społecznymi, 1800), De l’Allemagne (O Niemczech, 1810), historyczka i moralizatorka: Réflexions sur le procès de la Reine (Myśli o procesie Królowej, 1794) et Réflexions sur le suicide (Myśli o samobójstwie, 1814), romans : Delphine (1802), Corinne ou l’Italie (1807), dramaty i komedie przeznaczone dla teatru domowego: wyd. przez syna w 1821 r. Isabelle von Zuylen zamężna de Charrière 1740-1805, w przyjaźni z Beniaminem Constantem i panią de Staël W powieściach, na ogół epistolarnych, daje wyraz rozczarowaniu, jakie przyniosło jej małżeństwo. Pozostawia czasem powieść jakby niedokończoną, brak jednoznacznego rozstrzygnięcia losów bohaterki. Por. Lettres neuchâteloises, Lettres de mistriss Henley, Lettres écrites de Lausanne, Caliste (wyd. od 1784 do 1787 r.).

21 BILANS ? Wiek oświecenia wiekiem kobiet? OUI Są aktywne w kształtowaniu opinii publicznej, jako partnerki czy osoby wspierające filozofów czy anty- filozofów, a nie jedynie muzy lub egerie. NON W świetle prawa pozbawione podmiotowości (chyba że owdowieją – Rewolucji nic tu nie zmienia, poza wprowadzeniem rozwodów) Rywalizują o drugorzędne dystynkcje? Raczej: walczą ze sobą jako przedstawicielki stronnictw (Mme de Genlis kontra Mme d’Épinay)