EFEKTYWNOŚĆ A SPRAWIEDLIWOŚĆ jako problem ekonomiczny Jak prawda w systemach wiedzy, tak sprawiedliwość jest pierwszą cnotą społecznych instytucji. Teorię nieprawdziwą, choćby nawet wielce ekonomiczną i elegancką, trzeba odrzucić albo zrewidować; podobnie prawa i społeczne instytucje, nieważne jak sprawne i dobrze zorganizowane, muszą zostać zreformowane bądź zniesione, jeśli są niesprawiedliwe. John Rawls Adam Rogalski

Czym się zajmiemy? Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna. „Po równo”, czyli nieefektywnie? „Dziurawe wiadro” redystrybucji. Sprawiedliwość a sprawiedliwość społeczna. Społeczne postrzeganie sprawiedliwości, czyli trochę danych empirycznych. Sprawiedliwość czynnikiem wzrostu gospodarczego? – czyli jeszcze więcej danych empirycznych a na zakończenie: PYTANIA?...

Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna?!!! Większość ekonomistów zapewne nie uważa sprawiedliwości za kategorię ekonomiczną, ponieważ nie wiadomo jak ją zdefiniować, zmierzyć i zestawić z kategoriami typowo ekonomicznymi. To, ich zdaniem, kategoria etyczna, socjologiczna, może nawet metafizyczna: mglista, relatywna, niemierzalna i raczej nie podlegająca analizie naukowej. Początkowo ekonomia miała charakter bardziej polityczny, dlatego ekonomiści byli żywo zainteresowani konfrontacją efektów gospodarowania z zasadami ładu społecznego czy moralnego.

Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna?!!! Jednakże w późniejszym okresie ekonomia jako nauka zmierzała w kierunku nauk ścisłych, „odspołeczniając” się w poszukiwaniu uniwersalnych, pondczasowych prawidłowości niezależnych od woli człowieka i społeczeństwa. Ojciec utylitaryzmu J.S. Mill postulował, aby „niezmienne prawa produkcji” oddzielić od „zmiennych praw dystrybucji”. Liberalizm, indywidualizm i idea spontanicznego ładu stały się głownymi koncepcjami klasycznej ekonomii od A.Smitha po współczesnych neoklasyków takich jak L. von Misses i F.A.von Hayek.

Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna?!!! Z definicji ekonomia odpowiada na trzy pytania: co, jak i dla kogo produkować? Odpowiedzi na dwa pierwsze pytania skupiają się wokół rozważań nt. efektywności ekonomicznej, czyli relacji nakładu do efektu, co stało się głównym polem badań ekonomistów. W próbach odpowiedzi na trzecie, mniej „popularne” pytanie, kwestie sprawiedliwości narzucają się same...

Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna?!!!...i dotyczą trzech, zależnych od siebie wymiarów równości: 1. Równość miar-równość wobec prawa, jednakowe prawa obywatelskie dla wszystkich, brak dyskryminacji, jednakowe kryteria oceny takich samych kategorii pracowników, itp.. 2. Równość szans-w dostępie do kształcenia, w korzystaniu z dóbr publicznych, w realizacji podstawowych praw obywatelskich, uzdolnień, aspiracji etc. 3. Równość sytuacji-majątkowej, pozycji społecznej, w korzystaniu z dóbr i usług etc.

Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna?!!! Społeczeństwa i teoretycy są zgodni co do potrzeby realizacji dwóch pierwszych postulatów. Kontrowersje budzi postulat przestrzegania równości sytuacji – wielu ludzi akceptuje różnice majątkowe. Ekonomiści skupiają się na ogół na tzw. sprawiedliwości dystrybutywnej, która dotyczy kwestii podziału dochodów i bogactwa (sprawiedliwe wynagrodzenie, godziwe zyski, sprawiedliwa wymiana)

„Po równo”, czyli nieefektywnie? A.M.Okun zauważył, że kapitalizm (typu amerykańskiego) zapewnia równość w sferze politycznej nie zapewnia jej jednak w sferze gospodarczej, gdyż jest ona oparta na mechanizmach rynkowych. rynek zapewnia wprawdzie efektywność w gospodarce, ale nieuchronnie prowadzi do kolosalnych nierówności. Powstaje dylemat wyboru pomiędzy równością a efektywnością Wzajemne przenikanie się sfer społecznej i gospodarczej powoduje, że nierówności w dostępie do pieniądza implikują nierówności w dostępie do praw obywatelskich, dóbr publicznych etc.

„Po równo”, czyli nieefektywnie? Koszty równości politycznej są mniejsze niż koszty równości materialnej. Konieczność „osadzenia” gospodarki i przeciwdziałania jej dominującej roli w społeczeństwie ze względu na „imperialistyczny” z natury rynek. Powszechne prawa obywatelskie są elementem wpływającym na rynek i służącym zachowaniu wartości nieprzeliczalnych na pieniądze.

„Dziurawe wiadro” redystrybucji. W wyniku redystrybucji dochodów (metodami fiskalnymi), motywowanej chęcią zmniejszenia nierówności i pomożenia biednym, marnotrawiona jest część wytworzonego dochodu. Trudno jest określić wielkość „przecieków”: kosztów administracji, osłabienia bodźców do pracy i oszczędzania itp.. Za pomocą dostępnego ekonomistom instrumentarium nie można ustalić czy redystrybucja powiększa (pomniejsza?) produkcję krajową.

Sprawiedliwość a sprawiedliwość społeczna. Ile jednostek ludzkich tyle wyobrażeń sprawiedliwości Sprawiedliwość społeczna ma zinstytucjonalizowaną formę służącą regulacji zachowań ludzi i powstaje ewolucyjnie w toku życia społecznego J.Rawls uważa sprawiedliwość za rodzaj umowy społecznej, która „tworzy fundamentalną konstytucję dobrze urządzonego stowarzyszenia ludzkiego”, także w wymiarze ekonomicznym. Podkreśla przy tym konieczność kształtowania tej umowy w takich warunkach wyjściowych, aby nikt nie był uprzywilejowany lub upośledzony (sprawiedliwość jako bezstronność).

Społeczne postrzeganie sprawiedliwości Badania dowodzą, że ludzie decydują się kierować określonymi zasadami sprawiedliwości. Podział dóbr ustalony w warunkach kooperacji jest zgodny z zasadą maksymalizacji średniej użyteczności przy zagwarantowanym minimum. Ludzie biora pod uwagę nie tylko efekty osobiste podziałów, lecz również skutki dla pozostałych uczestników podziału. Wynika z tego, że społeczna percepcja zasad sprawiedliwości ma istotne znaczenie dla procesu tworzenia instytucjonalnego ładu w gospodarce i społeczeństwie. Percepcja ta ma wpływ zarówno na poziom osobistej satysfakcji, jak i legitymizację i stabilność podstawowych struktur społeczeństwa.

Sprawiedliwość czynnikiem wzrostu gospodarczego? Eksperci BŚ badając fenomen „Azjatyckich Tygrysów” stwierdzili, że spłaszczona struktura dochodów (szczególnie na początku kariery) w połączeniu z wdrożeniem zasad sprawiedliwości dystrybutywnej oraz wyrównaniem warunków startu (powszechna, silnie wspierana przez państwo edukacja, „praca dla każdego”) odniosły pozytywne skutki dynamizując wzrost gospodarczy poprzez: 1. Wzrost oszczędności i inwestycji prywatnych 2. Wzmocnienie stabilności politycznej i makroekonomicznej 3. Podniesienie jakości kapitału ludzkiego i jego motywacji.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ PYTANIA?...