Prawo akcyjne dr Marek Leśniak Zakład Prawa Gospodarczego i Handlowego WPAiE UWr. Prezentacja przeznaczona wyłącznie dla studentów SSA II i SNA II w zakresie realizacji przedmiotu Prawo Papierów Wartościowych 2015/2016. Jakiekolwiek wykorzystanie bez zgody autora zabronione ©

Pojęcie akcji. Źródła prawa o akcjach Przepisy kodeksu spółek handlowych o spółce akcyjnej (art. 301 - 490), a także spółce komandytowo – akcyjnej (art. 125 – 150). Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. nr 62, poz. 551 z późn. zm.). Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych (Dz. U. nr 65, poz. 404).

Pojęcie akcji. Źródła prawa o akcjach Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tj. Dz. U. 2014 nr 94 z późn.zm.) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tj. Dz. U. 2013 nr 1382) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym (tj. Dz. U. 2014, poz. 1537 z późn.zm.).

Pojęcie akcji Kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej (art. 302 k.s.h.). Definicja kapitału zakładowego: Kapitał zakładowy stanowi cyfrowo oznaczoną wartość (kwotę), będącą sumą wartości nominalnej wszystkich akcji, umieszczoną w bilansie spółki po stronie pasywów. Kapitał zakładowy musi być w statucie spółki akcyjnej oznaczony w złotych. Kapitał zakładowy a majątek spółki.

Znaczenia terminu „akcja” Pierwsze znaczenie: np. art. 302, , 304 § 1 pkt 5, 318 pkt 3 (ułamek kapitału zakładowego spółki akcyjnej wynikający z podziału wysokości kapitału przez ilość akcji). Drugie znaczenie najczęściej używane w k.s.h. np. art. 322, 347-349, 351, 354, 406, 407 § 3 (wyraża ogół praw akcjonariusza w stosunku do spółki związanych z jego uczestnictwem w spółce). / i obowiązków/ Trzecie znaczenie np. art. 328, 331 § 2-3, 335 (akcja jako papier wartościowy, która jest powiązaniem praw podmiotowych z dokumentem czyli materialnym nośnikiem praw.

Akcja jako papier wartościowy W ramach klasyfikacji akcji jako papieru wartościowego ze względu na rodzaj prawa podmiotowego inkorporowanego w dokumencie, akcje zaliczane są do papierów inkorporujących tzw. prawa udziałowe. Akcja inkorporuje prawo podmiotowe akcjonariusza wynikające ze stosunku spółki wyznaczające jego pozycję prawną w spółce (akcja inkorporuje prawa udziałowe). Prawo podmiotowe inkorporowane w akcji jest prawem złożonym, na które składają się tzw. uprawnienia korporacyjne oraz uprawnienia majątkowe (można zatem rzec, że w skład akcji wchodzi „wiązka” uprawnień).

Akcja jako papier wartościowy Brak definicji legalnej akcji w kodeksie spółek handlowych. Dokument akcyjny inkorporuje prawo podmiotowe akcjonariusza, a legitymowanym do jego wykonywania jest - według przepisów k.s.h. - każdoczesny posiadacz tego dokumentu (akcje na okaziciela) lub osoba oznaczona imiennie w dokumencie (akcje imienne) (definicja akcji wg prof. W. Popiołka). Tak więc kwalifikacja akcji jako papieru wartościowego nie wynika z wyraźnego przepisu k.s.h., tylko ze sposobu uregulowania prawa podmiotowego akcjonariusza, gdzie przesłanką jego wykonywania jest posiadanie akcji.

Akcja jako papier wartościowy W przypadku akcji na okaziciela prawa udziałowe ucieleśnione w dokumencie akcji (przenoszone przez wydanie dokumentu art. 92112 k.c.) dzielą losy dokumentu /teoria obiegowości papieru wartościowego/. Ta teoria nie miałaby zastosowania do akcji imiennej zatem ustawodawca przyjął w art. 9216 k.c. teorię wykonania papieru wartościowego, w świetle której posiadanie dokumentu jest niezbędne do realizacji (dochodzenia) prawa. Zasada legitymacji formalnej jako cecha akcji na okaziciela (art. 343 § 1 k.s.h.)

Akcja jako papier wartościowy Akcja jest tzw. deklaratywnym papierem wartościowym, ponieważ dla powstania prawa podmiotowego akcjonariusza, nie jest niezbędne ani wystawienie, ani wydanie dokumentu akcyjnego. A zatem nieważność dokumentu akcyjnego nie oznacza, że nie istnieje prawo podmiotowe, które w tym dokumencie miało być ucieleśnione. Akcja jest kauzalnym papierem wartościowym, zatem jeżeli czynność prawna prowadząca do powstania prawa podmiotowego akcjonariusza była wadliwa i prawo to nie powstało, to nie powstaje również akcja rozumiana jako papier wartościowy (akcja inkorporowana w dokumencie akcyjnym).

Akcja jako papier wartościowy Powstanie akcji. Akcja jako papier wartościowy powstaje nie z chwilą sporządzenia przez spółkę dokumentu akcyjnego, tylko z chwilą jego wydania na podstawie umowy do rąk akcjonariusza.  Dla powstania tego papieru wartościowego potrzebne jest zatem: 1)   wystąpienie zdarzenia powodującego powstanie akcji jako prawa podmiotowego (wpis spółki akcyjnej lub wpis podwyższenia kapitału zakładowego spółki akcyjnej do rejestru), 2)   inkorporowanie tego prawa w dokumencie, a więc wystawienie dokumentu akcji zgodnie z wymogami określonymi w art. 328 k.s.h., 3)   wydanie dokumentu akcyjnego do rąk akcjonariusza.

Dokument papierowy (tradycyjny) akcji zwany jest „płaszczem”. Dokument akcyjny Dokument papierowy (tradycyjny) akcji zwany jest „płaszczem”. Pojedynczy dokument akcji a „odcinki zbiorowe”. Kupony dywidendowe. Talon na wymianę dokumentu akcji.   Akcje zdematerializowane (art. 7 u.o.i.f.) nie mają formy dokumentu i wyrażone są w formie zapisu w pamięci centralnego komputera Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, a także na rachunkach papierów wartościowych prowadzonych dla uprawnionych z tych akcji. Akcja zdematerializowana, a dokument stanowiący dowód istnienia uprawnienia z akcji zdematerializowanej – imienne świadectwa depozytowe.

Treść dokumentu akcyjnego Art. 328 § 1 k.s.h. nazwa dokumentu (akcja imienna lub akcja na okaziciela) firma, siedziba i adres spółki oznaczenie sądu rejestrowego i numer pod którym spółka jest wpisana do rejestru data zarejestrowania spółki data wystawienia akcji wartość nominalna, seria i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji, postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki wysokość wpłaty w przypadku akcji imiennych, co odnosi się także do akcji wydanych za wkłady niepieniężne (aporty) ograniczenia ustawowe lub statutowe, co do każdej postaci rozporządzenia akcją

Treść dokumentu akcyjnego Dokument akcyjny powinien być opatrzony pieczęcią spółki oraz podpisem zarządu (art. 328 § 2 k.s.h.). Nieważność dokumentu akcyjnego (art. 328 § 4 k.s.h.). Akcjonariuszowi, posiadającemu nieważny dokument akcyjny, przysługuje roszczenie do spółki o wydanie ważnego dokumentu akcyjnego (art. 357 k.s.h.) Zgodnie z art. 328 § 3 k.s.h. statut może przewidywać dodatkowe postanowienia dotyczące treść dokumentu akcyjnego oraz jego formy.

Treść dokumentu akcyjnego Akcjonariuszowi przysługuje uprawnienie do żądania od spółki wydania dokumentu akcji. Akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki (względnie podwyższenia kapitału zakładowego spółki). Zarząd zobowiązany jest wydać dokumenty akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez akcjonariusza (art. 328 § 5 k.s.h.) Ale art. 335 i 336 k.s.h. wykluczają w pewnych sytuacjach możliwość wydania dokumentu akcji.

Akcje imienne i akcje na okaziciela Akcje mogą być imienne lub na okaziciela. Zamiana akcji imiennych na akcje na okaziciela albo odwrotnie może być dokonana na żądanie akcjonariusza, jeżeli ustawa lub statut spółki nie stanowi inaczej (art. 334 § 1 i 2 k.s.h.). Art. 334 § 1 k.s.h. wyróżnia dwie normatywne postaci akcji (nie są to akcje różnych „rodzajów” zgodnie z art. 419 § 1 k.s.h. i art. 304 § 1 pkt 6 k.s.h.).

Akcje imienne i akcje na okaziciela Akcjami imiennymi muszą być: 1) akcje wydane za wkłady niepieniężne (art. 336 § 1 i 3 k.s.h.), z wyjątkiem akcji obejmowanych w razie podwyższenia kapitału, które w związku z ubieganiem się spółki o ich dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym podlegają dematerializacji zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi, oraz akcji wydawanych w przypadku łączenia, podziału i przekształcania spółek. 2) akcje uprzywilejowane (art. 351 zd. 2 k.s.h.) z wyjątkiem akcji niemych, z którymi związany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych (art. 356 § 1 k.s.h.) Tylko akcji imiennych może dotyczyć ograniczenie rozporządzenia akcjami zawarte w statucie (art. 337 § 2 k.s.h.) oraz tylko akcje imienne mogą być zastawione wraz z przeniesieniem prawa głosu na zastawnika (art. 340 § 1 k.s.h.)

Akcje imienne i akcje na okaziciela Czy spółka może wydawać tylko akcje imienne lub tylko akcje na okaziciela? Gdzie powinna być zawarta regulacja powyższej kwestii? Zamiana (konwersja) akcji imiennych na akcje na okaziciela lub odwrotnie może być dokonana na żądanie akcjonariusza, jeżeli ustawa lub statut nie stanowi inaczej (art. 334 k.s.h.). Do zaspokojenia roszczenia akcjonariusza o dokonanie zamiany akcji należy stosować odpowiednio art. 328 § 5 zd. 2 k.s.h.

Akcje imienne (księga akcyjna) Uprawnieni z akcji imiennych wpisywani są do księgi akcji imiennych i świadectw tymczasowych (księgi akcyjnej) prowadzonej przez spółkę według zasad opisanych w art. 341 k.s.h. Księga akcyjna jest to dokument wewnętrzny spółki dostępny tylko dla członków organów spółki i akcjonariuszy akcji imiennych oraz akcji na okaziciela. Księga akcyjna może być prowadzona w formie tradycyjnej lub w formie zapisu elektronicznego.

Akcje imienne (księga akcyjna) Kto może prowadzić księgę akcyjną? Co do zasady prowadzi księgę akcyjną zarząd, ale art. 342 k.s.h. wskazuje też inne podmioty uprawnione. Jak się wydaje zarząd powinien utworzyć księgę akcyjną po zarejestrowaniu spółki, niezależnie od tego, czy nastąpiło już wydanie akcjonariuszowi dokumentów akcji. Wpis w księdze akcyjnej powinien nastąpić przed wydaniem przez spółkę dokumentu akcji (względnie świadectwa tymczasowego). Wpis ma charakter deklaratywny, ale stanowi konieczny warunek wykonywania praw korporacyjnych przez uprawnionych z akcji imiennych oraz akcji na okaziciela, na które wystawiono świadectwa tymczasowe (art. 341 k.s.h.)

Akcje imienne (księga akcyjna) Zakres danych o akcjonariuszu wpisywanych do księgi akcyjnej określa art. 341 § 1 k.s.h. Spoczywający na zarządzie obowiązek „prowadzenia” księgi akcyjnej obejmuje: 1) założenie księgi 2) dokonanie wpisów „z urzędu” 3) dokonanie wpisów na wniosek. Zarząd nie może wymusić ani dokonać z własnej inicjatywy wpisów dokonywanych na wniosek Księga akcyjna powinna być prowadzona przez cały czas istnienia spółki akcyjnej.

Akcje imienne (księga akcyjna) Księgi i dokumenty spółki rozwiązanej powinny być oddane na przechowanie osobie wskazanej w statucie lub uchwale walnego zgromadzenia. W braku takiego wskazania, przechowawcę wyznacza sąd rejestrowy (art. 476 § 3 k.s.h. ). Katalog wnioskodawców o wpis do księgi akcyjnej określa art.341 § 2 k.s.h. Załączniki do wniosku wskazuje (§5). Sprzeciw od wpisu w księdze akcyjnej (§4). Prawo przeglądania księgi akcyjnej i prawo żądania odpisu (§7).  

Akcje imienne (księga akcyjna) Wpis w księdze akcyjnej jest podstawą legitymacji uprawnionego z akcji imiennej (względnie z nie opłaconej w pełni akcji na okaziciela na którą wydano świadectwo tymczasowe) wobec spółki akcyjnej (art. 343 § 1 k.s.h.). Do chwili zmiany wpisu osoba wpisana w księdze akcyjnej jest legitymowana do wykonywania praw udziałowych, chociażby osobą materialnie uprawnioną była inna osoba.   Art. 406 § 1 k.s.h. Uprawnieni z akcji imiennych i świadectw tymczasowych oraz zastawnicy i użytkownicy, którym przysługuje prawo głosu, mają prawo uczestniczenia w WZ spółki niepublicznej, jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej co najmniej na tydzień przed odbyciem WZ.  

Akcje imienne (księga akcyjna) Legitymacja akcjonariusza do udziału w WZ ma charakter formalny. Możliwa jest zatem taka sytuacja, w której w WZ uczestniczyć będzie skutecznie osoba, która jest wpisana w księdze akcyjnej, ale akcjonariuszem już nie jest, bowiem dokonała zbycia akcji i nie powiadomiła o tym spółki (kupujący też nie). Wpis w księdze akcyjnej może być zmieniony na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego. Dopuszczalne jest powództwo z art. 189 k.p.c. Wytoczeniu powództwa może towarzyszyć wniosek o jego zabezpieczenie.

Akcje na okaziciela Dokument akcji na okaziciela legitymuje osobę, która jest jego posiadaczem (art. 343 § 1 k.s.h.). Osoba ta jest legitymowana do wykonywania wszystkich praw udziałowych (z wyjątkiem uczestnictwa w WZ (art.406 § 2 k.s.h.) za okazaniem dokumentu akcji. Spółka bada w zasadzie treść dokumentu akcji, nie badając tożsamości osoby okaziciela. Spółka powinna badać także autentyczność dokumentu akcji, bowiem art. 9217 k.c. w związku z art. 92116 k.c. stosuje się tylko odpowiednio.  

Wydawanie dokumentów akcyjnych Ograniczenia wydawania dokumentów akcyjnych wynikają m. in. z art.335 § 4 k.s.h. oraz art. 322 k.s.h., ale wyjątek z art. 452 § 1 k.s.h. (warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego). Zakaz wydawania nie obejmuje wcześniejszego przygotowania dokumentów akcji. Nie można wydawać dokumentów akcji na okaziciela przed pełną wpłatą (art. 335 § 1 k.s.h.). Na dowód częściowej wpłaty wydaje się imienne świadectwa tymczasowe. Odpowiedzialność karna członka zarządu spółki w razie nie przestrzegania zakazu wydawania dokumentu akcyjnego (art. 592 k.s.h.).

Pojęciu „rodzaj” akcji można nadawać różne znaczenia: Rodzaje akcji Pojęciu „rodzaj” akcji można nadawać różne znaczenia: 1) w znaczeniu węższym pojęciem tym posługują się przepisy kodeksu spółek handlowych np. art. 304 § 1 pkt 6 k.s.h., art. 419 § 4 k.s.h., art. 506 § 3 k.s.h. W każdym z tych przepisów chodzi o akcje o różnych uprawnieniach, przez co należy rozumieć akcje „zwykłe” i akcje uprzywilejowane (przy czym jeżeli różnym akcjom przysługują różne przywileje, to te akcje są akcjami „różnego” (poszczególnego) rodzaju.

Rodzaje akcji 2) w znaczeniu szerszym pojęciem rodzaju akcji posługuje się doktryna, odnosząc to pojęcie do akcji, których reżim prawny jest zróżnicowany. Tak więc rodzaj akcji to np. podział na akcje aportowe i akcje gotówkowe. Doktryna wyróżnia: - akcje „zwykłe” i akcje uprzywilejowane - akcje aportowe i akcje gotówkowe - „złotą” akcję - akcje założycielskie

Znaczenie terminu „akcja” Przepisy kodeksu spółek handlowych wyróżniają pojęcie akcji w znaczeniu materialnym /legitymacja materialna akcjonariusza/ („akcja”) oraz w znaczeniu formalnym /legitymacja formalna akcjonariusza/ („dokument akcyjny”). To zróżnicowanie jest w pełni uzasadnione ze względu na odmienny reżim prawny prawa podmiotowego i dokumentu, który to prawo inkorporuje.

Akcja jako ułamek kapitału zakładowego Wartość akcji Akcja ma wartość: 1) nominalną 2) emisyjną 3) rynkową 4) bilansową Wartość nominalną określa statut (art. 304 § 1 pkt 5 k.s.h.). Obecnie wynosi ona nie mniej niż 1 grosz (było 1 zł). Wszystkie akcje emitowane przez spółkę muszą mieć jednakową wartość nominalną (art. 302 k.s.h.). Równa wartość nie oznacza tożsamości uprawnień wynikających z akcji, bo może występować uprzywilejowanie akcji (art. 351 k.s.h) lub uprawnienie osobiste (art. 354 k.s.h.).

Wartość akcji Wartość emisyjna musi być co najmniej równa wartości nominalnej akcji (art. 309 § 1 k.s.h.). nadwyżka (aggio) - art. 309 § 2 k.s.h. Cena emisyjna powinna być jednakowa dla wszystkich akcjonariuszy. Cenę emisyjną określają akty zawiązania spółki (art.313 § 2 k.s.h.) lub przy podwyższeniu kapitału zakładowego uchwała WZ albo z upoważnienia WZ uchwała zarządu lub rady nadzorczej. Nie musi to być konkretna kwota. Mogą być różne ceny emisyjne dla różnych rodzajów akcji lub dla różnie uprzywilejowanych akcji. Inna może być cena emisyjna akcji imiennych oraz akcji na okaziciela.

Wartość akcji Wartość rynkowa akcji odpowiada cenie, za jaką można zbyć akcje w tzw. obrocie wtórnym. W spółkach publicznych wartość tę ustala się na rynku regulowanym albo na giełdzie papierów wartościowych, albo na rynku pozagiełdowym. Wartość bilansowa wynika z proporcji między wartością akcji a wartością aktywnego majątku spółki. Ta wartość, podobnie jak wartość rynkowa, może być wyższa, niższa lub równa wartości nominalnej akcji.

Niepodzielność akcji Akcje są niepodzielne. Mogą być wydawane w odcinkach zbiorowych (art. 333 § 1 k.s.h.). Niepodzielność akcji oznacza, że nie można ich podzielić na części ale mogą być przedmiotem wspólności. Współuprawnieni z akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela; za świadczenia związane z akcją odpowiadają solidarnie (art. 333 § 2 k.s.h.). Jeżeli współuprawnieni nie wskazali wspólnego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być dokonywane wobec któregokolwiek z nich (art. 333 § 3 k.s.h.).

Niepodzielność akcji Pojedyncza akcja nie może być rozdrobniona na „mniejsze” prawa podmiotowe, ani na dokumenty reprezentujące mniejszą wartość nominalną. Dopuszczalne jest wyemitowanie w miejsce akcji dotychczasowych większej liczby akcji o mniejszej wartości nominalnej nie mniejszej niż 1 grosz (tzw. split). Możliwe jest także połączenie akcji. Dokument wydany na „część” akcji jest nieważny.

Akcja jako ogół praw przysługujących akcjonariuszowi względem spółki Uprawnienia akcjonariusza ucieleśnione w akcji Tradycyjna klasyfikacja praw akcjonariuszy pozwala wyróżnić uprawnienia o charakterze majątkowym oraz uprawnienia o charakterze korporacyjnym, przy czym nie oznacza to, że te drugie nie służą realizacji interesu ekonomicznego akcjonariusza. Uprawnienia majątkowe: - prawo do udziału w zysku rocznym spółki (prawo do dywidendy) - prawo poboru akcji nowej emisji - prawo do udziału w tzw. kwocie likwidacyjnej - prawo do rozporządzania akcją

Uprawnienia akcjonariusza ucieleśnione w akcji Uprawnienie korporacyjne: - prawo uczestnictwa w Walnym Zgromadzeniu - prawo głosu na Walnym Zgromadzeniu - prawo do informacji - bierne prawo wyborcze do organów spółki - prawo do zaskarżania uchwał Walnego Zgromadzenia - prawo do wytaczania powództwa na rzecz spółki o naprawienie szkody (actio pro socio)

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Prawo do udziału w zysku rocznym (prawo do dywidendy) jest podstawowym prawem akcjonariusza. Prawo do udziału w zysku rocznym może przysługiwać także innym osobom aniżeli akcjonariusze np. członkom zarządu i rady nadzorczej (tzw. prawo do tantiemy art. 378 § 2 i 392 § 2 k.s.h.) Nie można pozbawić akcjonariuszy prawa do dywidendy na przyszłość. Spółka nie ma obowiązku „podziału” zysku między akcjonariuszy.

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Art. 347 § 1 k.s.h. określa dwie przesłanki powstania prawa do dywidendy. pierwsza: spółka osiągnęła zysk w danym roku obrotowym, przy czym zysk ten wykazuje sprawozdanie finansowe zbadane przez biegłego rewidenta. druga: WZ przeznaczyło całość (część) zysku na dywidendę dla akcjonariuszy po dokonaniu odpisów ustawowych (art. 396 § 1 k.s.h.) lub statutowych (art. 347 § 3 k.s.h.). WZ może postanowić o innym przeznaczeniu zysku aniżeli jego „podział” między akcjonariuszy (jest to wówczas „rozporządzenie” zyskiem).

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Nabyte przez akcjonariusza prawo do dywidendy nie może być już przedmiotem rozporządzeń spółki, chyba że za zgodą wszystkich uprawnionych akcjonariuszy. Możliwe jest przeniesienie roszczenia o wypłatę przyznanej akcjonariuszowi dywidendy. Nie jest dopuszczalne przeniesienie in genere prawa do udziału w zysku, ale możliwe jest zbywanie kuponów dywidendowych odnoszących się do lat przyszłych.

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Zysk rozdziela się w stosunku do liczby akcji (art. 347 § 1 k.s.h.) Jeżeli akcje nie są w pełni pokryte, zysk rozdziela się w stosunku do dokonanych wpłat na akcje. Statut może normować podział zysku inaczej. Kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe (art. 348 § 1 k.s.h.).

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Uprawnione do dywidendy są osoby, które były akcjonariuszami spółki w dniu podjęcia uchwały o przeznaczeniu całości (części) zysku na dywidendę (tzw. dzień dywidendy) – ale art. 348 § 2 k.s.h. (dzień dywidendy nie może być wyznaczony później niż w terminie dwóch miesięcy od dnia podjęcia uchwały przez WZ o wypłacie zysku). Termin wypłaty dywidendy to dzień, w którym spółka obowiązana jest spełnić świadczenie na rzecz akcjonariusza. ZWZ określa w uchwale „dzień dywidendy” i termin wypłaty dywidendy. Miejsce wypłaty dywidendy.

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Dla akcji imiennych decyduje wpis w księdze akcyjnej (ale kupony dywidendowe). Dług pieniężny - dług oddawczy. Dla akcji na okaziciela jest to dług odbiorczy. Zgodnie z art. 9216 i 9217 k.c. spółka ma obowiązek świadczenia do rąk akcjonariusza posiadającego legitymację formalną.

Uprawnienia majątkowe - prawo do dywidendy Zaliczki dywidendowe (art. 349 k.s.h). Przyjąć należy, że do wypłaty zaliczek muszą być spełnione następujące warunki: istnieje zysk za poprzedni rok obrotowy, sprawozdanie za bieżący okres rozliczeniowy, które należy poddać badaniu przez biegłego rewidenta, wykazuje zysk, dywidenda jest przewidywana na koniec roku i spółka ma wystarczające środki na wypłatę. Jeżeli więc spółka osiąga bieżący zysk w roku obrotowym, który ma być objęty zaliczkową dywidendą, ale według informacji zarządu kolejne miesiące do końca roku obrotowego nie pozwalają na wniosek co do osiągnięcia zysku, to nie jest spełniony jeden z warunków tj. przewidywalność dywidendy. Do wypłaty zaliczek potrzebna jest zgoda rady nadzorczej.

Uprawnienia majątkowe - prawo poboru Akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji (prawo poboru) (art. 433 § 1 k.s.h.). Jest to prawo ustawowe. Zapobiega „rozwodnieniu” kapitału zakładowego. Nie jest ot prawo przyznane osobiście, nie jest to też przywilej akcyjny, ale uprawnienie wchodzące w skład akcji. Jest to prawo warunkowe. „Dzień prawa poboru” (art. 432 § 2 k.s.h.) Jest to prawo zbywalne – w terminie od dnia uchwały o podwyższeniu kapitału do dnia upływu pierwszego terminu wykonania prawa poboru. Czym innym jest „prawo pierwszeństwa do objęcia akcji”.

Uprawnienia majątkowe - prawo poboru Istnieje możliwość wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru poprzez uchwałę WZ (art. 433 § 2 k.s.h.) Przesłankę stanowi „interes spółki”. Na czym polega ww. uchwała? Polega na wyłączeniu części akcji nowej emisji z zakresu zastosowania prawa poboru. Nie jest natomiast dopuszczalne podmiotowe ograniczenie prawa poboru lub ustalenie prawa poboru wedle innego kryterium, niż stosunek do liczby posiadanych akcji. Sposób wykonania prawa poboru (art. 434 – 436 k.s.h.) Realizacja prawa poboru przebiega w trzech fazach: 1) ogłoszenie o możliwości wykonania prawa poboru, 2) dokonywanie zapisów na akcje nowej emisji przez akcjonariuszy wykonujących prawo poboru, 3) przydzielenie akcji.  

Uprawnienia majątkowe - prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej Uprawnienie do udziału w kwocie likwidacyjnej wyraża się w roszczeniu akcjonariusza o przeniesienie na niego odpowiedniej części majątku spółki, powstającego w toku postępowania likwidacyjnego, jeżeli po zaspokojeniu wierzycieli pozostała jeszcze jakaś część majątku spółki, która może być rozdysponowana pomiędzy akcjonariuszy.   Aby powstało ww. uprawnienie potrzeba spełnienia następujących przesłanek: - otwarto likwidację spółki (art. 461 § 1 k.s.h.) - zaspokojono roszczenia wierzycieli spółki (lub co najmniej zabezpieczono te roszczenia) - po pokryciu (zabezpieczeniu) wszystkich wierzycieli pozostała jeszcze część majątku spółki, która może zostać rozdzielona między akcjonariuszy (kwota likwidacyjna) - upłynął nie mniej niż rok od drugiego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli (art. 474 § 1 k.s.h.)

Uprawnienia majątkowe - prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej Podział kwoty likwidacyjnej następuje, co do zasady, w stosunku do dokonanych przez każdego z akcjonariuszy wpłat na kapitał zakładowy. Zasady podziału kwoty likwidacyjnej (art. 474 § 2 k.s.h.) Przywileje co do podziału kwoty likwidacyjnej (art. 472 i 474 § 3 k.s.h.)

Uprawnienia korporacyjne – prawo do udziału w walnym zgromadzeniu (akcjonariuszy) WZ(A) Akcjonariusz nie może być pozbawiony tego uprawnienia, chociażby nie przysługiwało mu prawo głosu (np. akcje nieme, zastawca akcji). Akcjonariusz niedopuszczony do udziału w WZ może wytoczyć powództwo o uchylenie uchwały WZ (art. 422 k.s.h.) lub stwierdzenie nieważności uchwały WZ (art. 425 k.s.h.). Przesłanki udziału (art. 406 k.s.h.) musi wykazać akcjonariusz - osoba wpisana do księgi akcyjnej nie będąca faktycznie akcjonariuszem może brać udział. Lista akcjonariuszy (art. 407 k.s.h.). Prawo to posiadają także członkowie zarządu i rady nadzorczej (art. 406 § 4 k.s.h.)

Uprawnienia korporacyjne – prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy Akcjonariusz co do zasady nie może być pozbawiony tego uprawnienia. Zasadą jest, że 1 akcja to 1 głos (art. 411 k.s.h.). Prawo to przysługuje dopiero od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut stanowi inaczej. Sytuacje, wyłączające prawo głosu z akcji: - pozbawione prawa głosu są akcje własne spółki posiadane przez nią, bądź przez spółkę od niej zależną, - sytuacje opisane w art. 6 § 1 i § 4 k.s.h. - pozbawione prawa głosu są akcje obciążenie zastawem lub użytkowaniem z prawem głosu

Uprawnienia korporacyjne – prawo głosu na walnym zgromadzeniu Sytuacje, w których zachodzi ograniczenie prawa głosu z akcji: art. 411 § 3 k.s.h. Statut może ograniczyć prawo głosu akcjonariuszy dysponujących powyżej jednej dziesiątej ogółu głosów w spółce. Do liczby głosów jakimi dysponuje akcjonariusz dolicza się głosy przysługujące mu jako zastawnikowi lub użytkownikowi lub na podstawie innego tytułu prawnego. Ograniczenie może również dotyczyć innych osób, dysponujących prawem głosu jako zastawnik, użytkownik lub na podstawie innych tytułów prawnych. Ograniczenie to może dotyczyć wyłącznie wykonywania prawa głosu z akcji przekraczających limit głosów określony w statucie. art. 413 k.s.h. Akcjonariusz nie może ani osobiście, ani przez pełnomocnika, ani jako pełnomocnik innej osoby głosować przy powzięciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu pomiędzy nim a spółką.

Uprawnienia korporacyjne – prawo głosu na walnym zgromadzeniu Czy można mając 10 głosów głosować 5 głosów za i 5 głosów przeciw? Czy można wykonywać prawo głosu przez pełnomocnika (art.412 k.s.h.)? Czy można mieć kilku pełnomocników? Czy jeden pełnomocnik może reprezentować kilku akcjonariuszy? Forma pełnomocnictwa (art. 4121 k.s.h.) Do kiedy można odwołać pełnomocnictwo?

Powództwo o uchylenie uchwały WZ Uprawnienia korporacyjne – prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy Powództwo o uchylenie uchwały WZ Przesłanki do wytoczenia powództwa wskazuje art. 422 § 1 k.s.h.: 1) uchwała musi być sprzeczna ze statutem i godzić w interes spółki 2) uchwała musi być sprzeczna ze statutem i mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza 3) uchwała musi być sprzeczna ze statutem, godzić w interes spółki i mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza. 4) uchwała musi być sprzeczna z dobrymi obyczajami i godzić w interes spółki 5) uchwała musi być sprzeczna z dobrymi obyczajami i mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza 6) uchwała musi być sprzeczna z dobrymi obyczajami i godzić w interes spółki i mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza  

Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały WZ przysługuje: Uprawnienia korporacyjne – prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia Prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały WZ przysługuje: 1) zarządowi, radzie nadzorczej oraz poszczególnym członkom tych organów, 2) akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu; wymóg głosowania nie dotyczy akcjonariusza akcji niemej, 3) akcjonariuszowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w walnym zgromadzeniu, 4) akcjonariuszom, którzy nie byli obecni na WZ, jedynie w przypadku wadliwego zwołania WZ lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad.

Uprawnienia korporacyjne – prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia akcjonarriuszy Powództwo o uchylenie uchwały WZ należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały. W przypadku spółki publicznej termin do wniesienia powództwa wynosi miesiąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż trzy miesiące od dnia powzięcia uchwały.

Uprawnienia korporacyjne – prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy Powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały WZ (art. 425 k.s.h.) Dotyczy uchwał sprzecznych w ustawą. Uchwały takie są nieważne z mocy prawa, sąd stwierdza jedynie ich nieważność. Sąd właściwy (art. 426 § 1 k.s.h.) Brak stwierdzenia nieważności uchwały powoduje, że uchwała rodzi wszystkie przewidziane w niej skutki prawne! Sąd nie może uchylić ani zmienić uchwały!

Uprawnienia korporacyjne - prawo do wytoczenia powództwa odszkodowawczego na rzecz spółki Zgodnie z art. 486 § 1 k.s.h. – akcjonariusz może wytoczyć powództwo o odszkodowanie na rzecz spółki (actio pro socio). Akcjonariusz może wnieść to powództwo, gdy spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę. Nie ma znaczenia dzień popełnienia szkody. Uprawniony wytacza powództwo we własnym imieniu, ale na rzecz spółki.

Uprawnienia korporacyjne - prawo do informacji Na tle uregulowań art. 428 i 429 k.s.h. wyróżnić można następujące sytuacje: - sprowadza się do obowiązku udostępniania określonych dokumentów np. sprawozdania finansowego, raportu biegłych rewidentów, ale też wynikający z art. 5 k.s.h. - polega na obowiązku udzielenia przez zarząd informacji akcjonariuszowi dopuszczonemu do udziału w WZ podczas jego obrad, jeżeli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad WZ (art. 428 § 1 k.s.h.) - możliwe jest udzielenie informacji akcjonariuszowi na zapytanie zgłoszone poza WZ.

Prawa kolektywne akcjonariuszy (prawa mniejszości lub prawa większości) Szczególne uprawnienia przyznane akcjonariuszom tylko wówczas, gdy dysponują oni określonym ułamkiem kapitału zakładowego (zwykle 5 % i 10 %). Przy czym nie ma znaczenia posiadana liczba głosów czy też uprzywilejowanie akcji. 5 % prawo do zwołania NWZ i umieszczenia określonych spraw w porządku obrad (art. 400 k.s.h.) 10% prawo do sprawdzenia listy obecności przez trzyosobową komisję, z prawem wyboru jednego członka komisji (art. 410 § 2 k.s.h.) 10% art. 463 § 2 k.s.h. uzupełnienie liczby likwidatorów

Prawa kolektywne akcjonariuszy (prawa mniejszości lub prawa większości) 20% żądanie wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami (art. 385 § 3 k.s.h.)   95% (art. 418 k.s.h.) Kworum (art. 408 § 1 k.s.h.) – WZ jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim akcji (zasada). Co najmniej połowa kapitału zakładowego jest wymagana przy uchwale o połączeniu spółek (art. 506 § 1 k.s.h.) czy podziale spółki (art. 541 § 1 k.s.h.)

Obowiązki akcjonariusza Obowiązki akcjonariusza określa statut i akty zawiązania (art. 301 § 4 k.s.h.) Są to: 1) obowiązek wniesienia wkładu na pokrycie akcji w pełnej wysokości (art. 329 k.s.h.) 2) obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych (art. 356 k.s.h.), 3) obowiązek spełnienia dodatkowych świadczeń w zamian za uprzywilejowanie akcji (art. 351 k.s.h.) lub przyznanie uprawnień osobistych (art. 353 k.s.h.), 4) inne obowiązki w granicach wyznaczonych w statucie. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki z tytułu bycia akcjonariuszem, ale art. 13 § 2 k.s.h.

Rozporządzanie akcją Zbycie akcji polega na przeniesieniu akcji na podstawie dowolnego tytułu prawnego, jako prawa podmiotowego, z akcjonariusza (zbywcy) na inny podmiot (nabywcę) który uzyskuje w ten sposób status uprawnionego z akcji. Nabywcą może być – co do zasady – dowolny podmiot stosunków cywilnoprawnych, w tym także sama spółka. Zbycie obejmuje tytuł ogólny lub tytuł szczególny. Akcje są zbywalne („natura spółki”).

Rozporządzanie akcją Przez zbycie akcji następuje przeniesienie na nabywcę ogółu praw przysługujących zbywcy, a także - niekiedy ciążących - na nim obowiązków związanych z akcją. Zbycie akcji a zbycie niektórych praw przysługujących z akcji np. prawa do dywidendy. Nie można zbyć uprawnień korporacyjnych bez zbycia akcji. Możliwe jest zbycie „udziału w akcji” (ułamkowej części akcji).

Ograniczenia w zbywaniu akcji Ograniczenia ustawowe: art. 16 k.s.h., art. 336 k.s.h., art. 356 § 2 k.s.h. (NIEWAŻNOŚĆ).  Ustawowe ograniczenie istnieje niezależnie od istnienia dokumentu akcyjnego. Art. 16. Rozporządzenie udziałem albo akcją dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego jest nieważne.  Art. 336. § 1. Akcje obejmowane w zamian za wkłady niepieniężne powinny pozostać imiennymi do dnia zatwierdzenia przez najbliższe zwyczajne walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie tych akcji, i w ciągu tego okresu nie mogą być zbyte ani zastawione. § 2. Akcje te w okresie, o którym mowa w § 1, powinny być zatrzymane w spółce na zabezpieczenie roszczeń o odszkodowanie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań do wniesienia wkładów niepieniężnych. Roszczeniom tym służy pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi wierzytelnościami nieuprzywilejowanymi. § 3. Przepisów § 1 i § 2 nie stosuje się do akcji obejmowanych w razie podwyższenia kapitału, które w związku z ubieganiem się spółki o ich dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym podlegają dematerializacji zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi, oraz akcji wydawanych w przypadku łączenia, podziału i przekształcania spółek.  Art. 356. § 1. Z akcją imienną może być związany obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. § 2. Akcje takie mogą być przenoszone tylko za zgodą spółki.

Ograniczenia w zbywaniu akcji Ograniczenia statutowe: art. 337 § 1 k.s.h. - dotyczy rozporządzenia akcjami imiennymi (wyjątek od art. 57 § 1 k.c.) (BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA).  Art. 337 § 2. Statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć możliwość rozporządzenia akcjami imiennymi. Zbycie jest bezskuteczne wobec spółki. Statutowe ograniczenie istnieje niezależnie od istnienia dokumentu akcyjnego. Niedopuszczalne jest ustanawianie w statucie ograniczeń możliwości dokonywania czynności zobowiązujących do rozporządzenia akcją. Jakie ograniczenia? Kwalifikacje osoby nabywcy itp.  

Ograniczenia w zbywaniu akcji Ograniczenia umowne: art. 338 k.s.h. (kto z kim zawiera?) Ograniczenie rozporządzania akcją na okres maksymalny 5 lat od dnia zawarcia umowy (dłuższa umowa jest nieważna). Art. 338 k.s.h. dotyczy akcji imiennych i na okaziciela. Rozporządzenie akcją wbrew umownemu ograniczeniu powoduje tylko skutki między stronami umowy, rozporządzenie zaś jest skuteczne wobec spółki. Ograniczenia wynikające z umowy o ograniczeniu są bezskuteczne wobec nabywcy akcji, niezależnie od tego, czy o umowie wiedział, czy nie, a także czy był jej stroną. Zbycie akcji wbrew zastrzeżeniu umownemu jest zatem skuteczne.

Ograniczenia w zbywaniu akcji Art. 338. § 1. Umowa ograniczająca na określony czas rozporządzanie akcją lub częścią ułamkową akcji jest dopuszczalna. Ograniczenie rozporządzania nie może być ustanowione na okres dłuższy niż pięć lat od dnia zawarcia umowy. § 2. Dopuszczalne są umowy ustanawiające prawo pierwokupu lub inne prawo pierwszeństwa nabycia akcji lub ułamkowej części akcji. Ograniczenia rozporządzania, wynikające z takich umów, nie mogą trwać dłużej niż dziesięć lat od dnia zawarcia umowy.  

Ograniczenia w zbywaniu akcji Zasyndykowanie (zawinkulowanie) akcji – polega na złożeniu dokumentów akcji na przechowanie u osoby trzeciej z równoczesnym ograniczeniem uprawnienia do odebrania. Art. 338 k.s.h. dotyczy tylko stron umowy, jest skuteczny wobec spółki oraz wobec nabywcy akcji. Art. 338 k.s.h. dotyczy też zastawu czy użytkowania. Art. 338 § 2 k.s.h. - umowa ustanawiająca prawo pierwokupu lub inne prawo pierwszeństwa (tzw. opcja) na okres maksymalnie 10 lat od dnia zawarcia umowy.

Zbywanie akcji imiennych art. 339 k.s.h. Art. 339. Przeniesienie akcji imiennej lub świadectwa tymczasowego następuje przez pisemne oświadczenie albo na samym dokumencie akcji, albo na świadectwie tymczasowym, albo w osobnym dokumencie oraz wymaga przeniesienia posiadania akcji lub świadectwa tymczasowego. „Pisemne oświadczenie” dla jakich celów, czy pod rygorem nieważności, czy dowodowych? „Przeniesienie posiadania akcji” to wszystkie sposoby przeniesienia posiadania z k.c. (art. 348 – 351 k.c.) – było „wręczenie” w k.h.. Nie ma roszczenia o przeniesienie posiadania po stronie nabywcy bo przeniesienie posiadania jest elementem koniecznym dla przeniesienia akcji. Umowa cesji akcji imiennych jest umową kauzalną. Co ze zbyciem przed wydaniem dokumentu akcji?

Zbycie akcji na okaziciela Musi istnieć ważna podstawa rozporządzenia oraz umowne przeniesienie własności dokumentu akcyjnego poprzez jego wydanie (art. 92112 k.c. oraz art. 517 § 2 k.c.).   Obciążenie akcji ograniczonym prawem rzeczowym. Wykonywanie praw przez zastawnika (art. 341 § 2 i 343 § 2 k.s.h.) Wykonywanie prawa głosu (art. 343 k.s.h.)

Unieważnienie dokumentu akcji ( art. 357, 358, 416, 418, 331 k.s.h.) Wydanie nowych dokumentów akcji w miejsce uszkodzonych, wadliwych lub nieważnych - (art. 357 § 1 k.s.h.) Umorzenie utraconych dokumentów akcji - art. 357 § 2 k.s.h. to przepis szczególny w rozumieniu art. 92114 k.c. Umorzenie powoduje dwa skutki: 1) pozbawienie ważności 2) wydanie nowych dokumentów Tryb umorzenia dokumentów akcji określa statut spółki lub dekret o umorzeniu utraconych dokumentów z 10 grudnia 1946 r. Unieważnienie dokumentów akcji o nieaktualnej treści – art. 358 § 1 k.s.h.

Umorzenie akcji (praw udziałowych) Umorzenie akcji polega na unicestwieniu praw udziałowych związanych z akcją jako ułamkową częścią kapitału zakładowego wynikającym z odpowiedniego obniżenia tego kapitału. Skutkiem jest wygaśnięcie prawa podmiotowego akcjonariusza. Umorzeniu akcji powinno towarzyszyć fizyczne unicestwienie dokumentu spółki. Umorzenie musi być przewidziane w statucie (art. 359 k.s.h.) Umorzenie dobrowolne. Umorzenie przymusowe. Umorzenie automatyczne.  

Umorzenie akcji   Umorzenie dobrowolne - nabycie akcji przez spółkę i uchwała WZ o umorzeniu akcji. Umorzenie przymusowe - zaistnienie przesłanek określonych w statucie i uchwała WZ o umorzeniu akcji (art. 359 § 1 zd. 3 k.s.h.) Umorzenie automatyczne - zaistnienie zdarzenia określonego w statucie (art. 359 § 7 k.s.h.) np. oświadczenie akcjonariusza.

Umorzenie akcji Wynagrodzenie za umorzenie akcji. Co do zasady umorzenie następuje za wynagrodzeniem (art. 359 § 2 k.s.h.), ale za zgodą akcjonariusza możne być przeprowadzone bez wynagrodzenia. Umorzenie przymusowe zawsze następuje za wynagrodzeniem. Umorzenie automatyczne zawsze następuje za wynagrodzeniem, ale możliwa zgoda akcjonariusza na brak wynagrodzenia.  

Umorzenie akcji Obniżenie kapitału zakładowego w związku z umorzeniem akcji. Umorzenie akcji następuje co do zasady z chwilą obniżenia kapitału zakładowego (wpis do rejestru) art. 360 § 4 k.s.h. Wyjątek art. 360 § 2 i 457 § 1 k.s.h.   Statut może przewidywać, że w zamian za akcje umorzone spółka wydaje świadectwa użytkowe bez określonej wartości nominalnej. Świadectwa użytkowe mogą być imienne lub na okaziciela (art. 360 § 1 k.s.h.).