PRAWO ZOBOWIĄZAŃ - zagadnienia części ogólnej -

Normy prawa zobowiązań regulują stosunki majątkowe typu względnego, a więc prawa podmiotowe (wierzytelności) skuteczne wobec określonych indywidualnie podmiotów, główna funkcja norm prawa zobowiązań polega na regulacji obrotu pieniędzmi, dobrami i usługami, a także ochronie interesów podmiotów przed uszczerbkami majątkowymi, rola społeczna tego działu prawa cywilnego nabrała fundamentalnego znaczenia w systemie gospodarki rynkowej, stając się – głównie poprzez instytucję umowy zobowiązaniowej – instrumentem prawnym realizującym autonomiczne decyzje gospodarcze podmiotów działających na rynku.

ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ Konstytucja, Ustawy: Kodeks cywilny, Inne ustawy szczególne, m.in.: - prawo własności przemysłowej, - ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, - prawo przewozowe, - kodeks morski, - prawo dewizowe, - ustawa o ochronie praw lokatorów, - prawo wekslowe, - prawo czekowe, Rozporządzenia, Akt prawne stanowione przez organy Unii Europejskiej.

Istotną funkcję prawotwórczą pełnią również: Zwyczaj - czyli powszechnie stosowana w danym czasie, środowisku i stosunkach społecznych praktyka pewnego zachowania, Zasady współżycia społecznego, Wzorce umowne, Orzecznictwo sądowe

ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA: - czynność prawna, - orzeczenie sądu, - akt administracyjny, - czyny niedozwolone, - inne zdarzenia, np. bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

SYSTEMATYKA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ Prawo zobowiązań zwykło się dzielić na część ogólną i szczegółową, aczkolwiek podział taki nie został formalnie wyrażony w Księdze III Kodeksu Cywilnego. Jednakże powszechnie przyjmuje go nauka a ustawodawca w myśl jej wskazań ułożył ciąg znajdujących się tam przepisów. Zatem: Zagadnienia regulowane w przepisach art. 353-534 k.c. zalicza się do części OGÓLNEJ zobowiązań, Zagadnienia z art. 535-92116 k.c. należą do części SZCZEGÓŁOWEJ zobowiązań. Normy części ogólnej prawa zobowiązań bezpośrednio odnoszą się nie tylko do szczegółowych typów zobowiązań uregulowanych w Księdze III KC. Lecz także w obrębie innych ksiąg KC, a także poza kodeksem.

  POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA Istotę zobowiązania wyjaśnia art. 353 § 1 k.c., Zobowiązanie jest to zatem stosunek prawny, który powstaje między wierzycielem (podmiotem uprawnionym do żądania spełnienia świadczenia) a dłużnikiem (podmiotem obowiązanym do spełnienia świadczenia), Uprawnienia wierzyciela w stosunku obligacyjnym określane są mianem wierzytelności, a obowiązki dłużnika - długiem Natomiast zgodnie z treścią art. 353 § 2 k.c. samo świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu, Stosunek zobowiązaniowy jest stosunkiem cywilnoprawnym o charakterze względnym (skuteczny między jego stronami; inter partes), Jest to więź łącząca podmioty indywidualnie oznaczone, które muszą być zindywidualizowane najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia, Zobowiązanie należy traktować jako jedną całość od chwili jego powstania, aż do chwili jego wygaśnięcia, niezależnie od zmian w treści tego stosunku prawnego, W przypadku zobowiązań wynikających z umów wzajemnych ta sama strona występuje zarówno jako wierzyciel, jak i dłużnik

ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO: Podmiot: Dłużnik, Wierzyciel,   ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO: Podmiot: Dłużnik, Wierzyciel, Przedmiot – świadczenie, Treść: obowiązki dłużnika – dług, uprawnie wierzyciela – wierzytelność.

WIERZYCIEL osoba, która może żądać spełnienia świadczenia od innej osoby (dłużnika), z którą łączy ją stosunek zobowiązaniowy. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia wierzyciela explicite (wprost); definiuje jedynie konstrukcje zobowiązania (czyli stosunku zobowiązaniowego) w przepisie art. 353 k.c. – zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.  

DŁUŻNIK osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby (wierzyciela) na podstawie łączącego je stosunku zobowiązaniowego.   Stronami stosunku obligacyjnego są dłużnik i wierzyciel, Wierzyciel jest stroną uprawnioną a dłużnik stroną zobowiązaną niezależnie od tego na podstawie jakiego zdarzenia prawnego zobowiązanie powstało, Świadczenie z zasady ma miejsce jedynie między tymi dwoma stronami; jedynie umowa spółki, jedynie umowa spółki cywilnej w przypadku większej niż dwóch liczby wspólników stanowi przykład wielostronnego stosunku obligacyjnego (art. 860 k.c. i nast.), Wyjątkowo do struktury stosunku zobowiązaniowego może zostać włączona osoba trzecia, np. gdy w umowie strony zastrzegły, że osoba trzecia może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia świadczenia (art. 393 § 1 k.c.).

WIERZYTELNOŚĆ Jest to prawo podmiotowe wierzyciela sprowadzające się do możliwości żądania od oznaczonego podmiotu (dłużnika) spełnienia świadczenia, Inaczej mówiąc jest to ogół uprawnień służących zaspokojeniu interesów wierzyciela, Poszczególne uprawnienia wierzyciela klasyfikowane są jako główne i uboczne.

DŁUG Obowiązki dłużnika w stosunku obligacyjnym określane są mianem długu, Dług jest wyrazem powinności dłużnika, powinność ta polega na obowiązku spełnienia świadczenia, Obowiązki dłużnika są korelatem uprawnień wierzyciela w stosunku obligacyjnym, Podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia wynikającego z treści stosunku prawnego łączącego go z wierzycielem, Dłużnik powinien wykonywać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom (art. 354 § 1 k.c.). Spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z jego treścią zobowiązania prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUG: odpowiedzialność osobista, odpowiedzialność rzeczowa.   ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA: Ma charakter odpowiedzialności majątkowej, Do majątku osoby odpowiedzialnej skierowane są środki przymusu ze strony wierzyciela, Wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wskazania sposobów egzekucji przeciwko dłużnikowi (art. 797 i 799 k.p.c.), Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego (art. 758 i n. k.p.c.), Odpowiedzialność ta może być ograniczona w następujący sposób: do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej traktowanej w jego majątku jako osobna całość (odpowiedzialność cum virubus patrimonii), np. art. 1030 zd. 1 k.c., art. 41 k.r.o., dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko do pewnej wysokości ograniczonej kwotowo, niezależnie od wysokości długu (odpowiedzialność pro viribus patrimonii), np. art. 554, 1031 § 2 zd. 1 k.c.)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZECZOWA   ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZECZOWA Odpowiedzialność rzeczowa jest niezależna od odpowiedzialności osobistej, chociaż może istnieć równocześnie z odpowiedzialnością osobistą tej samej osoby, Powstaje w przypadku zabezpieczenia wierzytelności ograniczonym prawem rzeczowym w postaci zastawu lub hipoteki (art. 306 k.c. i art. 65 k.w.u.), Wierzycielowi przysługuje prawo (o charakterze bezwzględnym) do bezpośredniego zaspokojenia się z obciążonej rzeczy, Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy obciążonej, którym nie musi być dłużnik osobisty, Wierzyciel może realizować swoje uprawnienie z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika.

ZOBOWIĄZANIA NIEZUPEŁNE   ZOBOWIĄZANIA NIEZUPEŁNE Zobowiązania niezupełne (naturalne) polega na tym, że mimo istnienia między wierzycielem a dłużnikiem więzi obligacyjnej, wierzyciel pozbawiony jest możliwości przymusowego wyegzekwowania świadczenia, a dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za spełnienie świadczenia. Jeżeli dłużnik spełni świadczenie z zobowiązania naturalnego nie może następnie żądać zwrotu tego świadczenia jako świadczenia nienależnego (art. 411 pkt 2 i 3, art. 413 § 1 k.c.). Dłużnik nie może żądać zwrotu świadczenia, nawet jeśli nie wiedział, że wierzyciel nie może go przymusić do spełnienia świadczenia.

Zobowiązaniami naturalnymi są: 1). Zobowiązania, w których obowiązek świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt. 2 k.c.), 2). Zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu (zob. art. 117 i nast., art. 411 pkt. 3 k.c.)., 3) zobowiązania wynikające z gry lub zakładu, z wyłączeniem (art. 413 k.c.): a) gier lub zakładów zakazanych lub nierzetelnych, b) gier lub zakładów zarządzonych lub zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe.

ŚWIADCZENIE Jest przedmiotem stosunku obligacyjnego, Jest to zachowanie się dłużnika względem wierzyciela, zgodne z treścią łączącego strony zobowiązania, Jeżeli dłużnik nie zaspokoi majątkowego lub niemajątkowego interesu wierzyciela, to nie można mówić o należytym wykonaniu zobowiązania   PRZEDMIOT ŚWIADCZENIA Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu (art. 353 § 2 k.c.), Zachowanie dłużnika może dotyczyć różnego rodzaju dóbr, które określa się mianem przedmiotu świadczenia (np. przeniesienie prawa własności rzeczy, wykonanie dzieła, przechowanie rzeczy).

OZNACZENIE ŚWIADCZENIA Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić (art. 353 § 1 k.c.). Sposób zachowania dłużnika w celu zaspokojenia wierzyciela powinien być zatem dokładnie określony, Świadczenie powinno być oznaczone najpóźniej w chwili jego spełnienia, Sposób oznaczenia świadczenia strony określają w treści czynności prawnej, Świadczenie może być ściśle oznaczone już w chwili powstania zobowiązania lub strony mogą wskazać sposób określenia świadczenia w przyszłości.   Wyróżnia się trzy metody określania podstaw do oznaczenia świadczeń przyszłych: Metoda obiektywna, Metoda zobiektywizowana, Metoda subiektywna

NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA (art. 387 k.c.) Świadczenie dłużnika w stosunku obligacyjnym musi być możliwe do spełnienia, ! ZASADA: zobowiązanie w ogólne nie powstaje, jeżeli oznaczone świadczenia jest niewykonalne (impossibilium nulla obligatio est). Wyróżnia się dwa rodzaje niemożliwości świadczenia: Niemożliwość pierwotna, Niemożliwość następczą.

RODZAJE ŚWIADCZEŃ Z uwagi na kryterium czasu spełniania świadczeń wyróżniamy świadczenia: Jednorazowe – to takie świadczenie, które dłużnik może spełnić przez jednorazowe zachowanie, nawet jeżeli obejmuje ono kilka czynności. Jeżeli w zobowiązaniu wysokość świadczenia będzie z góry ustalona i nawet będzie ono spełniane częściami, to należy je traktować jako świadczenie jednorazowe. Np. dłużnik płaci całą cenę za kupioną rzecz lub płaci tę cenę w ratach.   Ciągłe – polega na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w ramach i przez cały czas trwania stosunku obligacyjnego, np. świadczenie wynajmującego, np. obowiązek utrzymania rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku (Art. 662 § 1 k.c.), właściciel zakładu krawieckiego zobowiązał się wobec lokatorów kamienicy, że przez okres wakacji nie będzie rozpoczynał pracy przed godz. 9 rano. Okresowe – dłużnik jest zobowiązany w ramach jednego stosunku obligacyjnego do spełniania powtarzających się cyklicznie świadczeń. Czas pomiędzy spełnieniem poszczególnych świadczeń jednorazowych jest ściśle oznaczony; świadczenia są spełniane w regularnych odstępach czasu. Przedmiotem świadczeń okresowych są pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku.

Z uwagi na sposób w jaki może zostać spełnione świadczenie, wyróżniamy świadczenia: Podzielne (art. 379 § 2 k.c.). Podzielność świadczenia zachodzi wówczas, gdy przy jego spełnianiu częściami występują kumulatywnie dwie przesłanki: Przedmiot świadczenia musi być zachowany bez istotnej zmiany – ozn. To, że poszczególne części muszą mieć wszystkie istotne właściwości całego świadczenia; Wartość świadczenia nie może ulec istotnej zmianie. Charakter podzielny ma ze swojej istoty świadczenie pieniężne oraz z reguły świadczenie rzeczy ozn. Tylko co do gatunku. Niepodzielne: Świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest zawsze niepodzielne (zob. wyr. SN z 14 marca 2002 r., IV CKN 821/00, OSN 2004, nr 8, poz 103). Przyjmuje się, że świadczenie dłużnika polegające na zaniechaniu jest niepodzielne. Strony mogą ustalić w drodze umowy, że świadczenie z natury swojej podzielne będzie świadczeniem niepodzielnym Zasadą jest, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes (art. 450 k.c).

Z uwagi na sposób oznaczenia wyróżniamy świadczenia: Oznaczone indywidualnie – przedmiotem takiego świadczenia jest rzecz oznaczona co od tożsamości, czyli wyróżniona spośród wszystkich innych według jej indywidualnych, niepowtarzalnych cech. Oznaczone gatunkowo (rodzajowo) – przedmiotem takiego świadczenia jest rzecz oznaczona gatunkowo, czyli wyróżniona jedynie poprzez wskazanie jej cech rodzajowych (zob. art. 357 k.c.),   z uwagi na efekt jaki ma efekt jaki ma być osiągnięty wyróżniamy: świadczenie w zobowiązaniach rezultatu – polega na osiągnięciu z góry zamierzonego określonego skutku, objętego treścią zobowiązania. Od chwili powstania zobowiązania wiadomo jest jaki skutek powinien osiągnąć dłużnik, aby należycie wykonać zobowiązanie, świadczenie w zobowiązaniach starannego działania – polega na podjęciu przez dłużnika określonego działania, tylko ukierunkowanego na osiągnięcie zamierzonego celu. Dłużnik nie ma obowiązku osiągnięcia określonego rezultatu. Ma jedynie obowiązek dołożyć należytej staranności przy spełnieniu świadczenia.

ZASADA WALUTOWOŚCI (art. 358 § 1 k.c.)   ZASADA WALUTOWOŚCI (art. 358 § 1 k.c.) Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzegła spełnienie świadczenia w walucie obcej, Wartość waluty określa się według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia wymagalności roszczenia, chyba, że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia, w którym zapłata jest dokonana