Wielkie Księstwo Poznańskie i zabór pruski

Wielkie Księstwo Poznańskie (WKP) Odrębności ustrojowe WKP określała odezwa Fryderyka Wilhelma III z dnia 15.05.1815 r. do jego mieszkańców. WKP stanowiło integralną część państwa pruskiego (do tytulatury króla pruskiego dodano tytuł wielkiego księcia poznańskiego). Herbem WKP został czarny orzeł pruski z umieszczonym pośrodku białym orłem polskim.

Herb WKP

Wielkie Księstwo Poznańskie Mieszkańcom WKP zagwarantowano szereg przywilejów m. in.: zachowanie religii katolickiej, równouprawnienie języka polskiego z niemieckim, równy dostęp Polaków do urzędów i godności państwa pruskiego, zachowanie dotychczasowych praw osobistych (zwłaszcza prawa własności), wydanie w przyszłości konstytucji. Postanowienia te władze pruskie realizowały w zasadzie do wybuchu powstania listopadowego.

Namiestnik Główna odrębność ustrojowa: utworzenie (nie znanego w innych prowincjach pruskich) urzędu namiestnika królewskiego. Kompetencje: „pośredniczenie między monarchą a ludnością” tzn. przyjmowanie próśb i zażaleń do króla, nadawanie w imieniu króla tytułów, godności i orderów, informowanie o zamiarach rządu. nie posiadał władzy administracyjnej. W 1816 otrzymał prawo uczestniczenia w posiedzeniach prezydium rejencyjnego.

Namiestnik Na urząd ten (miał być sprawowany wyłącznie przez Polaka) monarcha powołał księcia Antoniego Radziwiłła, który dzierżył go do powstania listopadowego. W tym momencie jego urząd został zawieszony, a z chwilą śmierci Radziwiłła w 1833 r. urząd pozostał nieobsadzony.

Namiestnik Antonii Radziwiłł

Podział administracyjny WKP znajdowało się w strukturze administracji pruskiej, która dzieliła się na: - prowincje, - obwody rejencyjne, - powiaty - gminy

Prowincje Zarządzeniem królewskim z 30.04.1815 r. Prusy podzielono na 10 prowincji. Na czele prowincji stał mianowany przez króla nadprezydent. Prowincje: poznańska (Wielkie Księstwo Poznańskie) śląska, pomorska, Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie (połączone w 1829 r. w prowincję Prusy) saska, brandenburska, westfalska. Dolna Nadrenia, julijsko-klewińska (w 1822 połączone w prowincję Nadrenia)

Prowincje

Prowincje Nadprezydent : początkowo minister do spraw prowincji w Generalnym Dyrektorium; Po 1815 r. komisarz królewski, któremu przekazano pełnię władzy administracyjnej i policyjnej. W 1825 r. sprecyzowano jego kompetencje. Miał kierować prezydium rejencyjnym znajdującym się w stolicy prowincji. Nadzorował Dyrekcję Skarbową, Konsystorz ds. Kościoła, Generalny komisariat do uregulowania sprawy chłopskiej, kolegia szkolne i medyczne. Odpowiadał przed królem, Radą Ministrów i każdym ministrem

Sejm prowincjonalny Sejmy prowincjonalne w Prusach zostały wprowadzone w 1823 r. z wyjątkiem prowincji poznańskiej. W Poznańskiem sejm został wprowadzony w 1824 r. Skład Sejmu: - 24 posłów reprezentujących rycerstwo, w tym dwóch wirylistów książąt Thurn und Taxis oraz księcia von Sułkowskiego - 16 posłów reprezentujących stan mieszczański, - 8 posłów reprezentujących stan chłopski.

Sejm prowincjonalny Kadencja – 6 lat co trzy lata połowa składu ustępowa i dokonywano wyborów uzupełniających. Miejscem sejmowania była stolica prowincji. Przewodniczył obradom marszałek wybierany ze stanu szlacheckiego ( obradom dwóch pierwszych sejmów z 1827 i 1830 przewodniczył Antoni Sułkowski). Wszelkie sprawy przechodziły większością głosów , petycje do króla uchwalano większością 2/3 głosów.

Sejm prowincjonalny Kompetencje Sejmu: opiniowanie projektów ustaw dot. prowincji i podatków ogólnopaństwowych, podejmowanie uchwał w sprawach lokalnych, składanie królowi skarg i petycji.

Rejencje Prowincje dzieliły się na obwody rejencyjne (rejencje). WKP obejmowało rejencję poznańską oraz bydgoską. Wszystkich rejencji był 25 (od 2 do 4 rejencji) Władza administracyjna i policyjna należała w do prezydenta, którego mianował król. Władzę nadrzędną nad prezydentem sprawował nadprezydent prowincji, który pośredniczył między rejencją a ministrem spraw wewnętrznych. Prezydent kierował prezydium rejencyjnym podzielonym na dwa wydziały.

Powiaty Rejencje dzieliły się na powiaty, obejmujące zarówno miasta, jak i obszary wiejskie. Władzę administracyjną i policyjną pełnił w nich landrat (mianowany przez króla spośród 3 kandydatów wysuniętych przez sejmik powiatowy). Reprezentował on stan szlachecki. Władzę policyjną sprawował przy pomocy prezydenta policji. Władzy landrata podlegały wsie i mniejsze miasta.

Sejmik powiatowy Sejmiki powiatowe było organami samorządowymi i pomocniczymi dla landrata. Skład: wszyscy posiadacze dóbr rycerskich w powiecie; po jednym przedstawicielu z każdego miasta; 3 przedstawicieli gmin wiejskich.

Gminy miejskie W miastach władzą był burmistrz (w dużych miastach nadburmistrz), magistrat i rada miejska. Burmistrza mianował król spośród potrójnej liczby kandydatów wybranych przez deputowanych Magistrat był organem wykonawczym. Skład - urzędnicy zawodowi, urzędnicy płatni (wybierani na 12 lat) i urzędnicy honorowi (wybierani spośród rajców na 6 lat) Rada miejska, jako organ opiniodawczy i kontrolny, wybierane były przez deputowanych i magistrat. Liczba rajców była zależna od wielkości miasta (od 24 do 102). Kadencja 3-letnia.

Gminy wiejskie W gminach wiejskich, stanowiących najniższą jednostkę podziału administracyjnego, przedstawicielem władzy państwowej był sołtys, którego pomocnikami byli 2 ławnicy. W 1833 r. ustanowiono obok gminy sołtysiej również gminę wójtowską, obejmującą wsie, małe miasteczka i folwarki. Wójta mianował prezydent rejencji, zatwierdzał nadprezydent, ale podlegał on bezpośrednio landratowi. Okręgi wójtowskie miały liczyć od 2 do 8 tys. mieszkańców.

Reformy administracyjne 1872-1885 Projekt reform przygotował Rudolf von Gneist Polegały one na: Wprowadzeniu pełnego samorządu; Wprowadzeniu dualizmu administracji rządowej i samorządowej; Wprowadzaniu sądownictwa administracyjnego na poszczególnych szczeblach podziału administracyjnego. 20

Reformy administracyjne Powiat Reforma z 1872 r. pozostawiała landrata jako urzędnika państwowego i urzędnika samorządowego; Pozostawiono sejmik powiatowy, ale zmieniono jego kompetencje i sposób wyborów (wybory kurialne w trzech kuriach większej własności, miejskiej i wiejskie); Wprowadzono wydział powiatowy złożony z landrata i 6 osób powoływanych przez sejmik na 6 lat ( organ wykonawczy dla sejmiku, organ nadzorczy samorządu gminnego oraz sąd administracyjny I instancji). 21

Reformy administracyjne Rejencja Reforma pozostawiała prezydenta jako urzędnika państwowego reprezentującego Ministra Spraw Wewnętrznych; Zmieniono kształt prezydium rejencyjnego. Składało się z czterech wydziałów - administracji wewnętrznej (zniesiony w 1885), spraw szkolnych i wyznaniowych, podatków bezpośrednich , domen państwowych i lasów, spraw kasowych i rachunkowości (zniesiony w 1904) W 1883 r. powstał Wydział Obwodowy z połączenia Rady Obwodowej(1875) i Obwodowego Sądu Administracyjnego (1880). Skład-prezydent rejencji, 2 urzędników dożywotnich, 2 zastępców, 4 członków i 4 zastępców mianowanych na 6 lat przez Wydział Prowincjonalny. 22

Reformy administracyjne Prowincja Reforma pozostawiała urząd nadprezydenta. Otrzymał on organ pomocniczy i doradczy w postaci rady prowincjonalnej złożonej z 1 urzędnika mianowanego przez MSW i 5 osób wybieranych przez sejm prowincjonalny. Pozostawiono sejm prowincjonalny, ale zmieniono jego kompetencje i skład. Wprowadzono wydział prowincjonalny (7-15 osób) i dyrektora krajowego. Wypełniali oni uchwały sejmiku. Prócz tego dyrektor prowadził sprawy bieżące oraz nadzorował urzędników samorządowych, a wydział pełnił funkcje sądu administracyjnego oraz przygotowywał sprawy przed obradami sejmiku. Zasad tych nie wprowadzono w Poznańskiem. Dopiero w 1889 r. wprowadzony poznański Wydział Prowincjonalny. 23