Stan sektora w regionach Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polish Agency for Enterprise Development Stan sektora w regionach Agnieszka Tokaj-Krzewska Dyrektor Zespołu Programowania i Ewaluacji Warszawa, 6 Czerwca 2006 r.

Liczba podmiotów MSP w regionach Sektor MSP w przekroju regionalnym pod względem udziału w liczbie wszystkich przedsiębiorstw nieznacznie się różni – małe i średnie firmy stanowią od 91,1% podmiotów gospodarczych w mazowieckim do 95,5% w zachodniopomorskim. We wszystkich województwach średnich firm jest znacznie mniej niż małych – przy czym na Wielkopolsce około 150 razy zaś np. w zachodniopomorskim 250 razy mniej. Jednakże pod względem przedsiębiorczości mieszkańców, czyli w porównaniu z liczbą ludności czołówkę stanowią zachodniopomorskie i Mazowsze. Najbardziej przedsiębiorczy są mieszkańcy województwa zachodniopomorskiego, gdzie co ósma osoba jest przedsiębiorcą. W mazowieckim jest 11 MSP na 100 mieszkańców. Ponad 10% ludności posiada firmę także na Dolnym Śląsku i w województwie pomorskim. Na przeciwstawnym krańcu są regiony rolnicze, słabozurbanizowane tj. podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie, gdzie jest 7-8 podmiotów sektora MSP na 100 mieszkańców. Najniższa przedsiębiorczość łączy się z najniższymi dochodami w Polsce (wykres 1). Jednakże zróżnicowanie przedsiębiorczości między regionami jest niewielkie a w rezultacie liczba MSP w województwach jest pochodną liczby ludności. Najwięcej jest ich w największych regionach jak mazowieckie, śląskie i wielkopolskie, zaś najmniej w najmniejszych tj. podlaskim, opolskim, lubuskim. Najwięcej - 603 tys. podmiotów było w 2004 roku w Mazowieckim, około 450 tys. na Śląsku. Powyżej 310 tys. firm działało w Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku. W Małopolsce i w łódzkim było odpowiednio 295 tys. i 260 tys. podmiotów. Od 230 tys. do 140 tys. MSP operowało w pomorskim, zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim i podkarpackim. Najmniej małych i średnich przedsiębiorstw działało w warmińsko-mazurskim, świętokrzyskim, lubuskim, podlaskim i opolskim – od 110 tys. do 90 tys. podmiotów (mapa 1). Większość podmiotów sektora MSP jest opartych o kapitał polski. MSP z udziałem zagranicznym są najliczniejsze na Mazowszu gdzie jest ich około 35 na 10000 mieszkańców. W kolejnym pod względem liczby zagranicznych MSP regionie tj. lubuskim jest ich ponad połowę mniej tj. 17 na 10000 ludności. Około 13-15 na 10000 ludności jest też takich podmiotów w zachodniopomorskim, dolnośląskim i lubuskim. Najmniej zagranicznych MSP jest na wschodnich rubieżach Polski tj. Podkarpaciu, Podlasiu, Lubelszczyźnie, w świętokrzyskim oraz Warmii i Mazurach – około 3 podmiotów na 10000 mieszkańców Liczba MSP w regionach 296 000 do 604 000 (4) 231 000 (2) 140 000 (6) 88 000 (5)

Liczba MSP na 100 mieszkańców w regionach zachodniopomorskie mazowieckie dolnośląskie pomorskie wielkopolskie łódzkie lubuskie POLSKA śląskie małopolskie kujawsko-pomorskie Najwięcej MSP w porównaniu z liczbą ludności mają zachodniopomorskie i Mazowsze. W zachodniopomorski co 8 osoba jest przedsiębiorcą. W mazowieckiem jest 11 msp na 1000 mieszkańców. Na dolnym śląsku oraz pomorskim 10% posiada firmy. Na przeciwstawnym krańcu są regiony rolnicze, słabozurbanizowane tj. podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie, gdzie jest 7-8 podmiotów sektora MSP na 100 mieszkańców. Ogólnie można zaważyć, że zróżnicowanie między regionami nie jest aż tak wielkie i jest głównie pochodną liczby mieszkańców. opolskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie podlaskie lubelskie podkarpackie

Liczba MSP z kapitałem zagranicznym na 10 000 mieszkańców 5 10 15 20 25 30 35 podkarpackie podlaskie lubelskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie małopolskie łódzkie śląskie opolskie wielkopolskie Polska pomorskie dolnośląskie zachodniopomorskie lubuskie mazowieckie MSP NA 10000 MIESZK. Większość podmiotów sektora MSP jest opartych o kapitał polski. MSP z udziałem zagranicznym są najliczniejsze na Mazowszu gdzie jest ich około 35 na 10 000 mieszkańców. W kolejnym pod względem liczby zagranicznych MSP regionie tj. lubuskim jest ich ponad połowę mniej tj. 17 na 10000 ludności. Około 13-15 na 10000 ludności jest też takich podmiotów w zachodniopomorskim, dolnośląskim i lubuskim. Najmniej zagranicznych MSP jest na wschodnich rubieżach Polski tj. Podkarpaciu, Podlasiu, Lubelszczyźnie, w świętokrzyskim oraz Warmii i Mazurach – około 3 podmiotów na 10000 mieszkańców

Udział MSP w przychodach w porównaniu do udziału w liczbie pracujących w regionach (%) 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 pomorskie opolskie podlaskie kujawsko-pomorskie lubuskie małopolskie wielkopolskie zachodniopomorskie śląskie świętokrzyskie Polska lubelskie warmińsko-mazurskie łódzkie podkarpackie dolnośląskie mazowieckie Porównanie udziału MSP w przychodach przedsiębiorstw do udziału w liczbie pracujących umożliwia ocenę efektywności MSP w regionach. Relacja ta będzie wyższa w województwach o większej przeciętnej wielkości MSP, a także o większym udziale MSP wiedzochłonnych, szczególnie wysoko technologicznych, które zazwyczaj cechują się wyższą stopą zwrotu. Pod tym względem wyraźnie wyróżnia się mazowiecki sektor MSP, gdzie jego udział w przychodach jest około 40% większy niż w liczbie pracujących w regionie. W tym przypadku wynika to prawdopodobnie z obecności licznych spółek zarządzających korporacjami w stolicy, które są małymi firmami, ale o wielkich przychodach. Wydajne są też MSP dolnośląskie i podkarpackie, a także łódzkie, warmińsko-mazurskie i lubelskie. Na Pomorzu udział MSP w przychodach to około 80% udziału w liczbie pracujących i jest to najniższa wartość spośród regionów. Średnia wielkość podmiotu z sektora MSP w regionach najwyższa jest na Podkarpaciu – w przeciętne MSP to 2,3 etatu, najmniejsza natomiast w zachodniopomorskim – 1,6 etatu. Więcej niż 2 pracujących w MSP dotyczy także warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego i lubelskiego. Dość rozdrobniony poza zachodniopomorskim jest też sektor MSP dolnośląski, pomorski i mazowiecki

Średnia wielkość MSP w regionach 0,5 1 1,5 2 2,5 zachodniopomorskie dolnośląskie pomorskie mazowieckie łódzkie lubuskie małopolskie opolskie świętokrzyskie kujawsko-pomorskie podlaskie śląskie lubelskie wielkopolskie warmińsko-mazurskie podkarpackie pracujący na podmiot Średnia wielkość MSP w regionach (pracujący na podmiot) Średnia wielkość podmiotu z sektora MSP w regionach najwyższa jest na Podkarpaciu – w przeciętne MSP to 2,3 etatu, najmniejsza natomiast w zachodniopomorskim – 1,6 etatu. Więcej niż 2 pracujących w MSP dotyczy także warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiego i lubelskiego. Dość rozdrobniony poza zachodniopomorskim jest też sektor MSP dolnośląski, pomorski i mazowiecki .

Główne specjalizacje regionalne Mazowieckie – głównie usługi finansowe, obsługa nieruchomości i usługi dla biznesu Małopolska - głównie hotelarstwo i gastronomia oraz budownictwo, ochrona zdrowia Podlaskie – edukacja i administracja publiczna Pomorskie – restauracje i hotele oraz transport Wielkopolskie – przetwórstwo przemysłowe Trzy kolejne slajdy pokazują specjalizacje regionalne. Za specjalizację uznaje się gdy znaczenie MSP sekcji na rynku pracy w regionie jest o co najmniej 10% wyższa niż średnio w kraju. Wymienione zostały główne specjalizacje. Można dodać, że w regionach rolniczych dużą rolę odgrywają MSP związane z usługami dla rolnictwa.

Źródła finansowania inwestycji MSP sektora prywatnego w Polsce 0% 20% 40% 60% 80% 100% dolnośląskie mazowieckie małopolskie podkarpackie lubelskie lubuskie warmińsko-mazurskie łódzkie kujawsko-pomorskie śląskie SEKTOR PRYWATNY podlaskie świętokrzyskie opolskie zachodniopomorskie pomorskie wielkopolskie środki własne środki budżetowe kredyty krajowe środki zagraniczne inne źródła nakłady niesfinan. Głównie firmy finansowały w 2004 roku inwestycje środami własnymi – stanowiły one od około 80% w małych firmach lubuskich, kujawsko-pomorskich i warmińsko-mazurskich oraz średnich dolnośląskich po 43% wśród małych firm wielkopolskich i około 57-58% w małych świętokrzyskich i średnich pomorskich. W większości regionów i klasach wielkościowych udział środków własnych w finansowaniu inwestycji wyniósł d 60 do 70%. Drugim źródłem finansowym w MSP są kredyty krajowe. Najmniej istotne były one dla średnich firm mazowieckich, dolnośląskich i świętokrzyskich – sfinansowały 10-11% inwestycji oraz około 13% w małych firmach lubuskich i około 15% w małych podmiotach mazowieckich, dolnośląskich, kujawsko-pomorskich i warmińsko-mazurskich. W największym stopniu kredytami krajowymi posiłkowały się małe przedsiębiorstwa z Podlasia, opolskiego, świętokrzyskiego i zachodniopomorskiego oraz średnie firmy opolskie, pomorskie, zachodniopomorskie i wielkopolskie – od 30 do 25% budżetu inwestycyjnego. Środki z zagranicy sfinansowały aż 31% inwestycji małych firm wielkopolskich. Ponadto dość dużo - około 6% u małych firm dolnośląskich i średnich podkarpackich i małopolskich. Z kredytów zagranicznych finansowały inwestycje głównie małe firmy wielkopolskie, świętokrzyskie i mazowieckie oraz średnie małopolskie. Najmniej ze źródeł zagranicznych korzystały małe firmy małopolskie, zachodniopomorskie i podkarpackie oraz średnie podlaskie. Środki budżetowe mają niewielkie znaczenie w finansowaniu inwestycji małych i średnich przedsiębiorstw. Największe natomiast – około 3%, wśród małych firm lubuskich i warmińsko-mazurskich oraz 4,4-3% w średnich opolskich, łódzkich i warmińsko-mazurskich.

Odsetek firm innowacyjnych wśród MSP Legenda Odsetek MSP innowacyjnych 27 do 30 (3) 24 (4) 21 (5) 17 Najbardziej innowacyjne w latach 2002-2004 były małe przedsiębiorstwa Małopolski i Śląska – 23% z nich wdrożyło innowacje, czyli ponad dwa razy tyle co w lubuskim, gdzie procesy innowacyjne w małych firmach były najsłabsze. Większy lub równy średniej dla kraju odsetek małych firm innowacyjnych był też w podkarpackim, warmińsko-mazurskim, lubelskim, kujawsko-pomorskim i opolskim, czyli w uboższych polskich regionach. Wysoka innowacyjność małych przedsiębiorstw tych województw powinna przynieść wymierne efekty w przyszłości. W grupie średnich firm najbardziej innowacyjne były w 2004 roku podmioty ze Śląska i Lubelszczyzny – odpowiednio 49% i 46% z nich wdrożyło innowacje. Nowe produkty i procesy wdrożyło też ponad 40% firm średnich z Mazowsza, Małopolski, Warmii i Mazur, świętokrzyskiego, Podkarpacia i Opolszczyzny. Występuje istotna zbieżność między nasileniem działalności innowacyjnej małych i średnich firm w regionach – może to oznaczać, że w gronie regionów-liderów lepiej działają instytucje wsparcia procesów innowacyjnych w MSP.

Charakterystyka poziomu rozwoju przedsiębiorczości w regionach

Region Mazowiecki wysoka wydajność pracy oraz wysokie nakłady inwestycyjne, największa w Polsce liczba MSP z kapitałem zagranicznym w porównaniu z liczbą ludności, ale najniższy w Polsce udział MSP w rynku pracy, wysokie nakłady na b+r przy ogólnie słabej innowacyjności firm małych.

Region Pomorski region o wysokiej przedsiębiorczości mieszkańców, najwyższy odsetek (12%) firm prowadzących prace badawcze, przeciętna wydajność pracy.

Region Śląski lider ogólnej innowacyjności MSP (firmy przemysłowe), najwyższa w Polsce wydajność pracy w MSP, najniższe wpływy ze sprzedaży innowacji.

Region Dolnośląski wysoka przedsiębiorczość mieszkańców, a jednocześnie duża liczba MSP z udziałem kapitału zagranicznego (3-4 pozycja w kraju), silnie rozwinięta działalność badawczo-rozwojowa w małych firmach (drugie miejsce w kraju), jeden z najniższych w Polsce wskaźnik udziału MSP w nakładach inwestycyjnych oraz w rynku pracy.

Region Małopolski silnie rozwinięta działalność innowacyjna małych firm (pierwsze miejsce w kraju), niski udział w nakładach inwestycyjnych, niski udział MSP w rynku pracy.

Region Opolski niewielka liczba podmiotów sektora MSP w porównaniu z ludnością regionu, stosunkowo wysoki udział eksportu w sprzedaży innowacji, stosunkowo słaba pozycja firm średnich (działalność B+R; wydajność pracy, innowacyjność).

Region Świętokrzyski słaby poziom rozwoju MSP, niska przedsiębiorczość mieszkańców, jeden z najwyższych w kraju udział w nakładach inwestycyjnych przedsiębiorstw, słabość kapitałowa MSP przy wysokim odsetku firm innowacyjnych (wysokie przychody z działalności innowacyjnej firm średnich) i słabo rozwiniętej działalności badawczo-rozwojowej.

Region Wielkopolski wysoka przedsiębiorczość mieszkańców, silna grupa innowacyjnych podmiotów, które zainwestowały w działalność badawczo-rozwojową, a jednocześnie jedna z najniższych w kraju liczba firm które wdrożyły innowacje, niewielkie znaczenie MSP na rynku pracy (11 pozycja w kraju).

Region Łódzki dominująca pozycja firm średnich – najwyższe w Polsce nakłady na b+r w tej grupie przedsiębiorstw, niski (2 %) odsetek firm innowacyjnych wśród małych podmiotów, przy jednoczesnym – jednym z najwyższych w Polsce udziale sprzedaży na eksport w przychodach z innowacji, niska wydajność pracy i nakłady inwestycyjne.

Region Zachodniopomorski najlepiej rozwinięty sektor MSP w ujęciu ilościowym, ale niestety słaby pod względem innowacyjności i efektywności (dotyczy to w szczególności firm średnich), najwyższy w kraju wskaźnik przedsiębiorczości mieszkańców i wysoki udział MSP z kapitałem zagranicznym, duże znaczenie MSP na regionalnym rynku pracy (ponad 60% pracujących w przedsiębiorstwach) oraz wysoka wydajność pracy w małych podmiotach.

Region Warmińsko – mazurski niska przedsiębiorczość mieszkańców związana z rolniczym charakterem regionu, najwyższy udział MSP w nakładach inwestycyjnych oraz pracujących w przedsiębiorstwach, niska efektywność małych i średnich firm wyrażona przychodami ze sprzedaży w przeliczeniu na pracującego, szczególnie w małych firmach.

Region Kujawsko - Pomorski niska przedsiębiorczość mieszkańców – 10 miejsce w kraju, wysoka sprzedaż wyrobów nowych i wysokie nakłady na innowacje w małych podmiotach, niska wydajność pracy w MSP.

Region Lubelski stosunkowo silna działalność badawczo-rozwojowa MSP, niska przedsiębiorczość mieszkańców, jak również niska wydajność pracy, niskie nakłady inwestycyjne w MSP w przeliczeniu na jednego pracującego w sektorze.

Region Podkarpacki najniższa w kraju liczba podmiotów MSP w relacji do liczby ludności, bardzo niska efektywność MSP zarówno w ujęciu wpływów ze sprzedaży innowacji na firmę jak i wydajności pracy, bardzo niskie w skali kraju nakłady na innowacje.

Region Lubuski najwyższe w Polsce znaczenie MSP na rynku pracy (główny pracodawca w regionie), drugie miejsce w kraju pod względem liczby MSP z udziałem zagranicznym w porównaniu z liczbą ludności, niska wydajność pracy szczególnie w firmach średnich.

Region Podlaski najwyższe w Polsce wpływy ze sprzedaży innowacji w przeliczeniu na średni pomiot, niska przedsiębiorczości mieszkańców, niskie nakłady inwestycyjne w porównaniu z liczbą pracujących, a jednocześnie dobra wydajność pracy.

Stan sektora w regionach Agnieszka Tokaj-Krzewska Dyrektor Zespołu Programowania i Ewaluacji Dziękuję serdecznie za uwagę