Gdańszczanie i ich domy w czasach historycznych (XV-XVIII w.) Jakub Knapiński

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Domy wznoszono od stuleci z materiałów najbardziej dostępnych. W okresie średniowiecza zarówno w mieście, jak i na wsi było nim drewno. Zabudowa miejska stopniowo ewoluowała ku materiałom bardziej trwałym, domy drewniane zastępowano szachulcowymi.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Ich szkieletową konstrukcję wypełniano gliną, a następnie cegłą. Łatwopalność takich siedzib doprowadziła do wydania odpowiednich rozporządzeń zabraniających budowy drewnianych domów i popierających budownictwo murowane.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Od XVI wieku fasady gdańskich domów zaczęto wznosić w stylu renesansowym w dwóch zasadniczych odmianach. W pierwszej akcentowano podziały horyzontalne i stosowano pilastry w antycznych porządkach (ul. Długa 37, Lwi Zamek – ul. Długa 35, Dom Ferberów – ul. Długa 28, Dom Angielski – ul. Chlebnicka 16)

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. W drugiej, powszechniejszej, nawiązywano do ceglano-kamiennej architektury niderlandzkiej. Kamienice tego typu miały elewacje licowane drobną cegłą, w przyziemiu kamieniarską oprawę portalu, a na poszczególnych piętrach drobne elementy kamienne w formie główek, rautów, szyszek

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. W szczycie kamienicy skupiała się zasadnicza dekoracja złożona z ornamentu określanego mianem okuciowego (ul. Długa 45, ul. Chlebnicka 1, ul. Elżbietańska 3).

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Do wyjątków należały w tym okresie elewacje o dekoracji figuralnej, której najdoskonalszym przejawem jest Złota Kamienica przy Długim Targu 41.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. W fasadach barokowych, które pojawiły się w XVII wieku dążono do ujednolicenia ogólnego wyrazu. Nie dzielono ich poprzecznymi gzymsami, nie wyodrębniano tak mocno partii szczytowych, częściej operowano tynkowanym licem.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Najciekawsze przykłady barokowych elewacji to kamienice przy Długim Targu 3 i 20 (obie z ok. 1680 r.) z charakterystycznymi pilastrami zdobionymi postaciami kariatyd i atlantów.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. W XVIII w. w fasadach dominowały malownicze formy szczytów przy prostych tynkowanych ścianach. Późny barok wprowadził subtelne portale z rokokowym ornamentem i ażurową dekoracją w nadświetlach (ul. Grobla 11, portale przy ul. Piwnej 12 i Długim Targu 29).

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Wyjątkowym pięknem charakteryzuje się elewacja frontowa Domu Uphagena (1776 r.) łączącą rokokową ornamentykę z klasycznymi podziałami.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Rozważając zagadnienia związane z rozwojem i przeobrażeniami kamienicy, należy wspomnieć również o przedprożach, uznawanych za najoryginalniejszy wytwór gdańskiej architektury mieszkalnej. Przedproża powstały w celu wygodnego wejścia do piwnic.

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. W okresie gotyku były budowane z drewna a od frontu posiadały kamienne płyty (ul. Mariacka 1), w okresie renesansu - murowane z kutymi balustradami i kamiennym słupkiem (ul. Mariacka 13).

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. Największy rozkwit gdańskie przedproża osiągnęły w okresie baroku (Piwna 59/60, Długi Targ 41).

Domy Gdańszczan między XV a XVIII w. W miejsce kutych balustrad pojawiły się płyty z dekoracją rzeźbiarską lub kamienne tralki. Słupki przedprożowe nabrały nowych kształtów, z upodobaniem zaczęto stosować kamienne kule. Największy zespół gdańskich przedproży zachował się na ulicy Mariackiej.