Adwokaci jako profesjonaliści: kilka zagadnień moralnych Etyczne problemy prawa

Dominacja adwokatów? Typowy stosunek adwokata (prawnika) do klienta jest moralnie niewłaściwy z tego względu, że prawnik dominuje w nim i traktuje drugą stronę w sposób zarówno interpersonalny, jak i paternalistyczny. Zachowanie prawnika jest zachowaniem wynikającym z pewnej roli.

Role – differentiated behaviour Zachowanie adwokata (prawnika) wynikające z owej roli „sprawia, że dla osoby występującej w szczególnej roli jest często rzeczą zarówno właściwą, jak i pożądaną odsunąć na bok różnego typu względy, a zwłaszcza różne względy moralne, które w innym wypadku byłyby znaczące, jeśli nie wręcz rozstrzygające”.

Zachowania zróżnicowane ze względu na rolę Rola rodzica – bycie rodzice oznacza, prawdopodobnie w każdej kulturze, zachowywanie się w sposób zróżnicowany ze względu na rolę. W naszej własnej kulturze, także w większości innych kultur, występując jako rodzic jednostka ma prawo – lub wręcz obowiązek – przedkładać interesy własnych dzieci nad interesy dzieci w ogólności.

Gdyby ktoś próbował określić słuszny sposób dystrybucji zasobów pomiędzy grupę obcych sobie dzieci, istotne względy moralne różniłyby się bardzo od tych, które uważano by za obowiązujące wtedy, kiedy chodziłoby o jego własne dzieci. W roli rodzica roszczenie innych dzieci zderzone z roszczeniami własnych dzieci są – jeśli nie moralnie nieistotne – to z pewnością uważane za mniej istotne moralnie. Zróżnicowany ze względu na rolę charakter tej sytuacji w ogromnym stopniu zmienia relewantny moralnie punkt widzenia.

Rola naukowca Z podobną sytuacją mamy do czynienia w wypadku naukowca. Przez wiele lat środowisko naukowe spierało się o to, czy naukowcy powinni uczestniczyć w opracowywaniu i doskonaleniu teorii atomowej. Dominujący w środowisku naukowym- choć bynajmniej nie jednomyślny pogląd głosił, że rolą naukowca jest rozszerzanie granic ludzkiej wiedzy.

Energia atomowa była siłą wcześniej przez istoty ludzkie niewykorzystywaną. Zadanie naukowca polega między innymi na tym, aby wynaleźć sposoby i środki jej wykorzystania. Natomiast po prostu nie jest częścią roli naukowca porzucenie lub zmiana kierunku badań naukowych z tego powodu, że ich owoce mogą być użyte w celach niewłaściwych, niemoralnych lub wręcz katastrofalnych.

Moralne kwestie związane z opracowywaniem broni atomowej pozostawiono innym osobom – obywatelom i politykom. Nie miały być one przedmiotem zainteresowania naukowca jako naukowca.

Bycie profesjonalistą Oznacza uwikłanie w dokładnie tego typu zachowania ze względu na rolę. Rola lekarza, psychiatry czy adwokata zmienia moralny wszechświat występującej w takiej roli osoby. Szczególne znaczenie ma tu fakt, że profesjonalista jako profesjonalista ma klienta lub pacjenta, którego interesy muszą być reprezentowane, obsługiwane lub otaczane opieką przez profesjonalistę.

Rolą profesjonalisty (podobnie jak rodzica), jest wieloaspektowe przedkładanie interesów klienta lub pacjenta nad interesy jednostek w ogólności.

Adwokat - klient Kiedy adwokat reprezentuje klienta, ciąży na nim obowiązek jak najpełniejszego wykorzystania swoich fachowych kompetencji przy realizacji celu klienta, bez względu na moralną wartość tego celu czy charakteru samego klienta. Przy zastrzeżeniu, że ów cel nie jest sprzeczny z prawem, adwokat jest w istocie amoralnym technikiem, udostępniającym swoje specyficzne umiejętności i wiedzę, tym, którzy wejdą z nim w stosunek klienta. Szczególna i wszechogarniająca cecha profesjonalizmu jest sama w sobie usprawiedliwiona.

Obrońca w sprawach karnych Powszechnie akceptowany w świecie prawniczym pogląd głosi, że podjąwszy się reprezentowania klienta, adwokat ma obowiązek jak najlepiej go bronić przed sądem, bez względu nawet na osobiste przekonanie o jego niewinności.

Granice obrony Adwokat nie może przekupywać lub zastraszać świadków w celu zwiększenia szans na uzyskanie wyroku uniewinniającego. Istnieją też uprawnione pytania o to, jak należy te granice wytyczyć. Niezależnie jednak od tego, jak rozstrzyga się te kwestie, jasne jest przynajmniej to, że uważa się za właściwe i obligatoryjne, by adwokat równie energicznie i przekonująco bronił klienta, którego uważa za winnego, jak tego, w którego niewinność wierzy bez zastrzeżeń.

Moralny świat adwokata Moralny świat adwokata jest światem prostszym, mniej skomplikowanym i mniej dwuznacznym niż moralny świat w zwykłym życiu. „(…) praca adwokata nie polega na osądzaniu klienta lub sprawy, lecz na możliwie jak najlepszej obronie interesów własnego klienta”.

Amoralność instytucjonalnej roli adwokata Nie ogranicza się ona do obrony osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa. Kiedy adwokat występuje w swej nadzwyczajnej roli, występuje jako doradca, jako profesjonalista, którego zadaniem jest pomaganie ludziom w realizacji ich celów, na które zezwala im prawo i których nie da się zrealizować bez szczególnej kompetencji adwokata w dziedzinie prawa.

Adwokat może uważać za niesłuszne wydziedziczenie czyichś dzieci z powodu ich poglądów dotyczących wojny wietnamskiej, lecz jego zarzut dotyczy tak naprawdę przepisów spadkowych, a nie jego klienta. Gdyby adwokaci mieli zastępować poglądy ustawodawcy własnymi poglądami na to, co powinno być prawnie dozwolone, a co niedozwolone, oznaczałoby to przejście od demokracji do oligarchii adwokatów. Adwokaci są potrzebni w celu urzeczywistniania życzeń klientów, wobec tego adwokat powinien udostępniać swoje umiejętności tym, którzy ich potrzebują, bez względu na partykularne cele danego klienta.

Richard A. Wasserstrom podaje 4 argumenty, zgodnie z którymi, jego zdaniem, by było o wiele korzystniej dla wszystkich, gdyby adwokaci w mniejszym stopniu korzystali z dobrodziejstwa zachowania zróżnicowanego ze względu na rolę, a w większym stopniu podlegali wymogom powszechnej moralności. W tym sensie może się okazać, że potrzebujemy raczej znacznie mniej niż więcej profesjonalizmu w naszym społeczeństwie w ogóle, a w śród adwokatów w szczególności.

Pierwszy argument Wszystkie argumenty wspierające na gruncie instytucjonalnym zróżnicowaną ze względu na rolę amoralność adwokata mogą osiągnąć swój cel jedynie pod tym warunkiem, że olbrzymi stopień zaufania pokładanego w instytucjach jest sam w sobie usprawiedliwiony. W dzisiejszych czasach bywamy sceptyczni co do uczciwości i rzetelności instytucji, łącznie z wymiarem sprawiedliwości.

Drugi argument Oczywiste jest, że istnieją określone cechy charakteru, którymi musi się wykazać profesjonalista taki jak adwokat, jeśli system ma działać.

Trzeci argument Istnieje specyficzna cecha zróżnicowanego ze względu na rolę zachowania adwokata, która odróżnia je od porównywalnego zachowania innych adwokatów. Autor ma na myśli coś, co można uwidocznić pytaniem: Dlaczego krytyczna ocena amoralności lekarza, który leczy wszystkich pacjentów bez względu na ich moralny charakter, brzmi o wiele mniej przekonywująco niż krytyczna ocena porównywalnej amoralności adwokata?

Czwarty argument Nawet jeśli po głębszym namyśle zróżnicowany ze względu na rolę charakter sposobu myślenia i działania adwokata okaże się ostatecznie usprawiedliwiony w ramach systemu z powodów systemowo instrumentalnych, to mimo to zapłacimy społeczną cenę za taki sposób myślenia i działania. Bowiem stanie się i bycie profesjonalistą takim jak adwokat oznacza internalizację sposobów zachowania i myślenia, które kształtują całą osobę.

Jest to szczególnie trudne, jeśli w ogóle możliwe z uwagi na naturę zawodów, aby czyjś profesjonalny sposób myślenia nie zdominował jego całego dorosłego życia. Z roli profesjonalisty trudno jest wyjść nawet w tych oczywistych sytuacjach, w których rola ta nie jest ani wymagana, ani odpowiednia. Profesjonalna rola staje się rolą dominującą, tak iż dla wielu osób pod wieloma ważnymi względami jest ona ich sposobem bycia. Jest to poważna cena, którą trzeba zapłacić za profesjonalizm w naszej kulturze, zwłaszcza w wypadku adwokatów.

Specjalistyczna wiedza Jedną z właściwości zawodów jest posiadanie przez profesjonalistę specjalistycznej wiedzy, która nie jest łatwo i szybko osiągalna dla większości członków społeczeństwa. Stąd też, w najbardziej oczywistym sensie, klient jest zazwyczaj uzależniony od umiejętności lub wiedzy profesjonalisty, ponieważ sam nie posiada tej wiedzy.

Bycie profesjonalistą oznacza pewien sposób akulturacji. Oznacza zakończone sukcesem przejście długotrwałego i trudnego okresu nauki i praktycznego szkolenia. Oznacza to, że zrobiło się coś trudnego.

Pewna nierówność jest nieodzowna w każdej relacji profesjonalista – klient. Jakaś doza tego rodzaju nierówności może nawet być czasem pożądana. Profesjonalista może władzę wykorzystać w sposób manipulacyjny i paternalistyczny.

Pewnym wyjściem z sytuacji są zmiany sposobu edukacji i akulturacji adwokatów w zakresie postrzegania samych siebie, swoich klientów i relacji, jakie powinny między nimi istnieć.