WULKANY Klasa 2c

Co to jest wulkan Wulkan (z łac. Vulcanus – imię rzymskiego boga ognia) – miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny[1]. Terminu tego również używa się jako określenie form terenu powstałych wskutek działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak: góra wulkaniczna, stożek wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy wulkan tarczowy.

Z czego zbudowany jest wulkan Wulkan 1. Komora wulkaniczna 2. Skała macierzysta 3. Kanał lawowy 4. Podnóże 5. Sill 6. Przewód boczny 7. Warstwy popiołu emitowanego przez wulkan 8. Zbocze 9. Warstwy lawy emitowanej przez wulkan 10. Gardziel 11. Stożek pasożytniczy 12. Potok lawowy 13. Komin 14. Krater 15. Chmura popiołu

Rodzaje wulkanów czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność (np. Wezuwiusz, Etna, Stromboli), drzemiące – ich działalność zaobserwowano w czasach historycznych (np. Fudżi, Tambora), wygasłe – ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych (np. stożki wulkaniczne w Niemczech i Polsce). Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 800. Ponad połowa z nich znajduje się na obszarze lądowym. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą. Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany: linijne – magma wypływa z podłoża Wulkany różnią się dominującym rodzajem materiału, jaki się z nich wydobywa: lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na: tarczowe (hawajskie) – niskie i rozległe (lawa z nich wypływająca jest zasadowa, bazaltowa, o małej lepkości), osiągają szerokość nawet do 40 kilometrów; kopuły lawowe (bardzo gęsta, kwaśna, krzemionkowa lawa), które wyglądają jak pół sfery (kuli); stratowulkany (mieszane) – wyrzucają gęstą, lepką lawę andezytową; ponadto wyrzucane są też materiały piroklastyczne (bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne. należą do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadają wysokie, strome stożki (kąt nachylenia ok. 30 stopni, np. Wezuwiusz, Cotopaxi, Popocatépetl); eksplozywne – wyrzucają tzw. materiał piroklastyczny, a także najgęstsze i najbardziej kwaśne lawy ryolitowe; maary;

Rozmieszczenie wulkanów na Ziemi nawiązuje do obszarów górotwórczości alpejskiej. Najwięcej czynnych wulkanów występuje w tzw. Ognistym Pierścieniu Pacyfiku, rozciągającym się wokół Oceanu Spokojnego. W tej strefie znajduje się ponad 60% czynnych wulkanów na Ziemi, a najwyższy jest Ojos del Salado w Chile. Najważniejsze wulkany na poszczególnych kontynentach:

Powstanie wulkanów Procesy geologiczne we wnętrzu naszej planety z reguły zachodzą bardzo powoli i potrzeba setek lat na to, aby efekty ich działania stały się widoczne. Niekiedy jednak proces taki przebiega niezwykle gwałtownie, a jego katastrofalne skutki widoczne są natychmiast. Takim właśnie zjawiskiem jest erupcja wulkanu. Wulkany kształtowały naszą planetę od samego początku jej istnienia. Ta potężna siła potrafi stworzyć ląd w miejscu, gdzie jeszcze niedawno był ocean, lub też obrócić w pył nawet całkiem dużą wyspę. Pojedynczy wybuch wulkanu - jeśli jest wystarczająco silny - jest w stanie zaciemnić niebo nad całym kontynentem i zmienić klimat nawet na setki lat. Powstawanie większości wulkanów jest ściśle związane z ruchem płyt litosfery. Głęboko pod skorupą ziemską, w płaszczu Ziemi znajduje się magma - roztopiona skała, magazynująca ogromne ilości energii cieplnej. W magmie występują tzw. prądy konwekcyjne wstępujące) i to właśnie one są przyczyną powstawania większości wulkanów tworzących łańcuchy górskie na dnie oceanów lub też wyspy wulkaniczne wystające ponad powierzchnię wody.

Na skutek ciągłego oddziaływania prądów wstępujących dwie płyty litosfery oddalają się od siebie. W powstałe pęknięcie wdziera się lawa, która następnie zastyga na skutek działania wody i blokuje wypływającą lawę. Następnie pod wpływem prądów konwekcyjnych znowu tworzy się szczelina i cały proces się powtarza. Właśnie w taki sposób powstają grzbiety oceaniczne. Jeżeli magma posiada wystarczająco duże ciśnienie, wówczas zostaje wypchnięta na większą wysokość zanim zastygnie. Tak rodzą się wyspy, na których powierzchni tworzy się wulkan. ścierają się ze sobą i jedna płyta zagłębia się pod drugą.

Komora magmowa - Jest to zbiornik magmy zasilającej wulkan Komora magmowa - Jest to zbiornik magmy zasilającej wulkan. Komory magmowe znajdują się na głębokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów pod wulkanem. Powstają na skutek topienia się skał pod wpływem magmy wypychanej z astenosfery. Kanał wulkaniczny - To przewód łączący komorę magmową z powierzchnią ziemi. Ma kształt podłużnej szczeliny lub komina o cylindrycznym kształcie. Krater - Zakończenie kanału wulkanicznego w kształcie lejka. Powstaje w czasie erupcji wulkanu, kiedy skały ulegają rozkruszeniu i zostają odrzucone przez siłę wybuchu, lub też podczas osuwania się skał otaczających ujście kanału wulkanicznego. Średnica krateru w zależności od wielkości i rodzaju wulkanu, może mierzyć od kilkuset metrów do kilku kilometrów. Na szczycie stożka wulkanicznego znajduje się krater główny. Zdarza się jednak, że magma znajduje sobie nową drogę ku powierzchni ziemi tworząc dodatkowe kanały. W ten sposób powstają kratery boczne. Kaldera - Jest to wielkie zagłębienie o kolistym kształcie, powstające w wyniku gwałtownej erupcji, podczas której zostaje zniszczony wierzchołek wulkanu lub cały wulkan. Kaldera może utworzyć się także wtedy, gdy na skutek szybkiego opróżnienia komory wulkanu następuje zapadnięcie ścian stożka wulkanicznego. Fumarole - Gorące wyziewy pary wodnej oraz różnego rodzaju gazów wydobywające się z krateru i szczelin czynnych wulkanów. Skład chemiczny tych wyziewów jest zróżnicowany i zależy od ich temperatury (od 200 do 800°C). Lahary - To inaczej lawiny błota spowodowane opadami ulewnych deszczów lub powstające pod wpływem wody z jezior kraterowych. W kraterach drzemiących wulkanów często tworzą się jeziora. Podczas erupcji wulkanu, kiedy brzeg krateru zostaje zniszczony, uwolniona woda spływa w dół zabierając po drodze materiał skalny i popioły wulkaniczne. Tworzy się błoto, które niszczy wszystko co napotka na swojej drodze. Lawa - To magma, która wydostała się na powierzchnię ziemi.

Definicja Komora wulkaniczna - zbiornik magmy zasilający magmą wulkan lub inne miejsce erupcji wulkanicznej Skała macierzysta - materiał skalny, z którego, i w obrębie którego tworzy się gleba Od rodzaju skały macierzystej zależy skład mineralny gleby. Wpływa on także na ważne właściwości fizyczne i chemiczne. Kanał lawowy - kanał przez który magma wydostaje się na powierzchnie ziemi i zamienia w lawę Sill - powstaje na skutek wciskania się magmy między cienkie szczeliny w skałach Powstają wtedy cienkie żyły o dużej rozciągłości, zwykle blisko powierzchni ziemi między dwiema warstwami skalnymi. Przewód boczny - boczny przewód komina wulkanu Gardziel - otwór blisko krateru Komin - kanał, z którego produkty wulkaniczne ( lawa, gazy, popioły i inne) wydobywająsię z głębi na powierzchnie ziemi Wylot komina tworzy krater.

Stożek pasożytniczy - boczny krater w obrębie większego stożka wulkanicznego, znajdujący się na wylocie szczeliny odgałęziającej się od główn Potok lawowy - powierzchniowe wystąpienie lawy w postaci zwartego, wydłużonego ciała, będocego wynikiem pojedyńczego wylewu, poruszającego się ( płynącego) w określonym kierunku lub już zakrzepłego komina wulkanicznego Krater - lejkowate zagłębienie o średnicy zwykle kilkuset metrów na szczycie stożka wulkanicznego lub jego zboczach

Trzęsienie ziemi – gwałtowne rozładowanie naprężeń nagromadzonych w skorupie ziemskiej, w wyniku przejściowego zablokowania ruchu warstw skalnych poruszających się wzdłuż linii uskoku. Uwalniająca się przy tym energia w około 20- 30% rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych, z których część dociera na powierzchnię Ziemi w postaci niszczących fal powierzchniowych.