Zdecydowana większość omawianych form narracyjnych to utwory stricte realistyczne. Ich charakter podkreślony jest zazwyczaj w tytule bądź też w podtytule poprzez takie sformułowania jak: obrazek, szkic, kartka, wrażenie, ze wspomnień, z pamiętnika itd. (trzeba jednak pamiętać, że nie jest to czynnik definitywnie przesądzający o ich przynależności gatunkowej).

W noweli najczęściej portretowana jest konkretna osoba. Zazwyczaj jednostki przeciętne ulegają heroizacji. Szczególne znaczenie ma tutaj wspomniana codzienność, gdyż to w jej kontekście ukazuje się niezwykłość bohatera. Nowele działają bardziej na rozum niż na wyobraźnię, postaci zazwyczaj są wcieleniem idei i prowadzone są przez autora drogą zwykłej ludzkości.

Nowela to forma narracyjna. Oznacza to, że ktoś musi opowiadać historię w niej przedstawioną. Pozytywistyczni twórcy wykorzystywali zarówno narrację pierwszo- jak i trzecioosobową. Zadaniem narracji prowadzonej w pierwszej osobie jest uwiarygodnienie prezentowanego zdarzenia. Chociaż jest to zabieg wcześniej już stosowany przez pisarzy to zdecydowanym novum, pojawiającym się w nowelistyce okresu pozytywizmu, jest bez wątpienia utożsamienie narratora z realnym autorem. Narracja trzecioosobowa związana jest natomiast z punktem widzenia postaci, zbliża się do niej przy użyciu mowy pozornie zależnej. Dzięki niej czytelnik ma szansę spojrzeć na świat przedstawiony z punktu widzenia bohatera, patrzeć niejako jego oczyma. Wraz z nią pojawia się subiektywizm spojrzenia wprowadzający autentyzm przeżyć

W nowelach następuje odejście od obiektywnego, bezosobowego przekazywania wiedzy o świecie, autorzy pozytywistyczni chcieli poprzez swą twórczość oddziaływać na czytelnika, przekazać idee i uczucia.

- nie ma wątków pobocznych, - zredukowana ilość bohaterów, - zwięzłość, brak opisów przyrody oraz charakterystyki, - mocno zarysowany punkt kulminacyjny, stanowiący zarazem moment przełomowy w życiu bohatera, - wyraźne zakończenie z puentą, które jest sensem całej noweli, - narrator III os. zachowuje dystans do przedstawionych zdarzeń, - często pojawia się rekwizyt, wokół którego koncentruje się problem utworu.

Nowela jest głosem pisarza w sprawie pozytywistycznych haseł, takich jak praca organiczna i praca u podstaw. Żeromski wykazał, że w konfrontacji z rzeczywistością realizacja wzniosłych idei jest niemożliwa, ponieważ jednostka nie zmieni zbiorowości, nawet, jeżeli dysponuje taką siłą i energią, jak Siłaczka (przecież w końcu ponosi klęskę, nie zmienia sytuacji i pozycji chłopów).

Jedno z podstawowych haseł polskiego pozytywizmu, zakładające konieczność pracy nad każdym elementem organizmu społecznego. "Praca organiczna" zawierała postulat unowocześniania przemysłu, rolnictwa i handlu, propagowała rozwój cywilizacyjny. Postulowała konieczność oświecania i uświadamia całego społeczeństwa oraz unaoczniania mu zdobyczy współczesnej cywilizacji.

Praca natury oświatowej nad podniesieniem poziomu życia przede wszystkim chłopów, a także walki z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski. Jedno z czołowych haseł polskiego pozytywizmu nakłaniające ludzi wykształconych do zajęcia się problemami niższych warstw społecznych wsi i miast, do zapewniania im opieki oraz dostępu do godnego bytowania. germanizacjąrusyfikacjąPolskipozytywizmu