MINIMALIZACJA BŁĘDÓW W RECEPTURZE APTECZNEJ LESZEK MARSZAŁŁ, ALEKSANDRA MARSZAŁŁ APTEKA „POD ORŁEM”, RYNEK 12, 86 – 170 NOWE www.aptekanowe.tfirma.pl Podczas sporządzania leku recepturowego możliwe są różne błędy, które mogą prowadzić do zaniżenia lub zawyżenia ilości substancji czynnej w końcowym preparacie. Obok niedokładnego ważenia i stosowania surowców nie odpowiadających wymogom farmakopealnym, np. wskutek niewłaściwego przechowywania, można wyróżnić dwa typy najczęściej popełnianych błędów recepturowych: obliczeniowe i technologiczne Błędy obliczeniowe Nie uwzględnianie wody hydratacyjnej w lekach o różnym stopniu uwodnienia, np. MgSO4 i MgSO4 x 7H2O, NaH2PO4 x H2O i NaH2PO4 x 2H2O; przy zastępowaniu tej samej substancji leczniczej o różnym stopniu uwodnienia, należy zastosować odpowiednie przeliczniki Nie uwzględnianie współczynników zamiany przy zastępowaniu różnych form tej samej substancji leczniczej: zastępowanie wolnej zasady tego samego związku odpowiednią solą lub estrem (w celu zwiększenia rozpuszczalności), np. Phenobarbitalum Natricum zamiast Phenobarbitalum Stosowanie leku gotowego jako źródła substancji czynnej Zawartość substancji czynnej w surowcach farmakopealnych waha się najczęściej w granicach 97 – 103 % deklarowanej ilości, a w lekach gotowych 90 – 110 % (nierzadko 90 – 125 %, np. antybiotyki amokcylina, gentamycyna); brak aktualnej zawartości substancji czynnej i straty wynikające z procesu sporządzania leku mogą powodować, że zawartość substancji czynnej w tego typu lekach recepturowych może wahać się od 80 do 130 %, a więc daleko większej od dopuszczalnej Błędy technologiczne Niewłaściwie przeprowadzony sposób mieszania Zjawisko aeracji podczas mieszania Zjawisko aeracji podczas otrzymywania emulsji i roztworów przy użyciu mieszadła magnetycznego A: AERACJA B: AERACJA C: BRAK AERACJI Aeracja wywołana nieodpowiednim mieszaniem sprzyja utlenianiu leków i stwarza dodatkową powierzchnię dla adsorpcji środków pomocniczych (zmniejszenie trwałości układu) Niecałkowite rozpuszczenie substancji leczniczej niewłaściwie dobrany rozpuszczalnik, np. zbyt niskie stężenie alkoholu etylowego przy rozpuszczaniu detreomycyny, erytromycyny, hydrokortyzonu itd. nieprawidłowa kolejność dodawania rozpuszczalników, np. przy rozpuszczaniu erytromycyny i detreomycyny najpierw rozpuszcza się substancje w etanolu, a potem dodaje wody dodawanie roztworu z rozpuszczonym lekiem do innego rozpuszczalnika powoduje zmętnienie i wytrącenie osadu stosowanie zbyt ciepłej wody dla stężeń leków bliskich wysyceniu, np. roztwór mocznika przed dodaniem do podłoża Pomijanie niektórych etapów otrzymywania leku recepturowego np. przygotowanie maści bez etapu lewigacji; przygotowanie zawiesin bez etapu zwilżenia substancji leczniczej DODAWANIE ŚRODKA DYSPERGUJĄCEGO Przygotowanie zawiesiny metodą ręczną MIKRONIZACJA DODAWANIE ŚRODKA ZWILŻAJĄCEGO ZAWIESINA Etapy otrzymywania zawiesiny PRZENIESIENIE DO OPAKOWANIA Zastosowanie substancji pomocniczych o nieodpowiednim pH np. dodawanie syropów o odczynie kwaśnym (np. wiśniowy, malinowy) do roztworów substancji o charakterze zasadowym (np. sól sodowa fenobarbitalu); rozcieńczanie maści z kortykosteroidami pastą cynkową; zmieszanie roztworu chlorowodorku papaweryny z roztworem benzoesanu sodu (pH 7) Stosowanie zbyt wysokiej temperatury do substancji: termolabilnych np. antybiotyków i lotnych, m.in. olejków eterycznych Nie uzupełnianie składników lub vehiculum po podgrzewaniu lub sączeniu do określonej objętości (zawyżenie dawki) WNIOSKI Identyfikacja i eliminacja błędów podczas przygotowywania leków recepturowych pozwala na uzyskanie końcowej postaci o odpowiedniej jakości i bezpiecznej dla pacjenta