Podstawy kryminologii

Literatura 1. J. Błachut, A. Gaberle, A Literatura 1. J. Błachut, A. Gaberle, A. Krajewski, Kryminologia, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2004 2. B. Hołyst, Krymimologia, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2007 3. M. Kuć, Kryminologia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010 4. K. Bułat, Kryminologia, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010

Pojęcie kryminologii

Kryminologia w dosłownym tłumaczeniu to nauka o przestępstwie. Termin kryminologia pochodzi od greckich słów: crimen – przestępstwo, logos – nauka.

W początkowym okresie swojego rozwoju kryminologia jako niesamodzielna dziedzina nie podlegała definiowaniu, nie była też przedmiotem badań.

Znajdowała się w obszarze zainteresowań prawa karnego Znajdowała się w obszarze zainteresowań prawa karnego. Zakres zainteresowania prawników obejmował w tym czasie przede wszystkim normy prawa karnego i tylko w pewnym zakresie kwestie, które w przyszłości stały się elementem kryminologii tj. zachowania przestępcy, objawy przestępczości, czy sposób popełniania przestępstw.

W dalszym okresie kryminologia stała się zupełnie odrębną dziedziną naukową. W centrum zainteresowań tej dziedziny są przyczyny przestępczości, metody jej zwalczania, penologia (nauka o karze), prawo karne oraz polityka kryminalna.

Kryminologia nie ma własnej metodologii badawczej a jedynie korzysta z metod stworzonych w ramach innych dyscyplin naukowych np. psychologii, medycyny, socjologii, statystyki. Z tego powodu kryminologią zajmują się osoby z różnym wykształceniem w szczególności prawnicy, psychologowie, czy socjologowie. W ostatnim czasie są natomiast podejmowane działania w kierunku większej integracji badań kryminologicznych.

Kryminologia jako nauka powstała w XVIII wieku, ale przestępczość pojawiła się wraz z tworzeniem się grup ludzkich.

Można przyjąć, że kryminologia to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa, jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości

Przestępstwo jako przedmiot badań kryminologicznych

Kryminologia obejmuje swym zainteresowaniem problematykę związaną z pojęciem przestępstwa jako pewnej kategorii społecznej. W tym zakresie kryminologię interesuje poszukiwanie odpowiedzi na pytania o społeczną istotę przestępstwa jako zachowania naruszającego normę prawa karnego.

Podstawowe pytania jakie stawia w tym miejscu kryminologia to m.in.: Czym jest przestępstwo? Czym przestępstwo wyróżnia się od innych zachowań ludzkich?

Przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych

Przestępczość to pewne zjawisko społeczne Przestępczość to pewne zjawisko społeczne. Kryminologię interesuje opis tego zjawiska w aspekcie statycznym, jak i dynamicznym.

Dzięki temu możliwe jest określenie: - rozmiarów przestępczości – ile przestępstw ma miejsce w danej grupie społecznej w określonym czasie, - nasilenia przestępczości – jak wysokie jest nasycenie danej społeczności przestępstwami, - dynamiki przestępczości – czy przestępczość rośnie czy maleje, - struktury przestępczości – jakiego rodzaju przestępstwa są popełniane.

Przestępca jako przedmiot badań kryminologicznych

Kryminologia zajmuje się także osobą sprawcy przestępstwa Kryminologia zajmuje się także osobą sprawcy przestępstwa. Podstawowe pytanie jakie tu się pojawia jest:   dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?

Ofiara jako przedmiot badań kryminologicznych

W ciągu ostatnich dwudziestu lat kryminologia coraz bardziej interesuje się ofiarą. Efektem tego było wykształcenie nowej dyscypliny określanej mianem wiktymologii (victima- ofiara).

Wiktymologia w ramach kryminologii zajmuje się m. in Wiktymologia w ramach kryminologii zajmuje się m. in. czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo stania się ofiarą przestępstwa, jak i całym szeregiem zagadnień związanych z faktem pokrzywdzenia kogoś przestępstwem.

Kontrola społeczna i reakcja na przestępczość jako przedmiot badań kryminologicznych

Podstawowe zagadnienie w tym zakresie dotyczy istoty i społecznych funkcji reakcji wobec przestępczości. Kryminologia bada też jak są realizowane poszczególne instytucje i normy prawa karnego, w tym skuteczność sankcji karnych stosowanych wobec sprawców przestępstw.

Porównanie kryminologii z innymi dziedzinami naukowymi

Prawo karne materialne to zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

Prawo karne procesowe to zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary lub środków karnych oraz środków zabezpieczających

- podstawowa metoda poznania – metoda empiryczna Kryminologia - nauka empiryczna - odpowiada na pytania: jak jest?, ponieważ opisuje obiektywną rzeczywistość, fakty - podstawowa metoda poznania – metoda empiryczna - nauka neutralna wobec wartościowania, stwierdza fakty

- odpowiada na pytanie: jak być powinno? Prawo karne - nauka normatywna - odpowiada na pytanie: jak być powinno? - podstawowa metoda poznania – metoda prawno – dogmatyczna oraz empiryczna - nauka opiera się przede wszystkim na wartościowaniu, określa fundamentalne wartości, na których opiera się ład moralny i porządek społeczny

Psychologia to sprawdzenie procesów psychicznych, określenie celów psychologicznych przestępstwa, motywacja czynu, kwestia podłoża procesów psychicznych, osobowość i środowisko człowieka, w którym przebywa.

Należy zauważyć, iż tak kryminologia, jak i psychologia przejawia zainteresowania problematyką osobowości. Kryminologia poszukuje związków zachodzących pomiędzy zachowaniami przestępczymi a czynnikami o charakterze psychologicznym: osobowością, temperamentem, emocjami oraz poziomem rozwoju umysłowego.

Socjologia (socjologia kryminalna) to zrozumienie procesów i zjawisk społecznych umożliwiających analizę przestępstw. Socjologia bada patologie społeczne (np. alkoholizm, narkomanie). Wpływy socjologiczne uwypuklają w kryminologii zainteresowanie społecznymi mechanizmami kontroli przestępczości.

Z uwagi na wpływy socjologii w kryminologii, kryminologia koncentruje się m. in. na przestępczości jako pewnym zjawisku społecznym, a nie tylko zjawisku indywidualnym.

Pedagogika w stosunku do kryminologii jest resocjalizacją – pomocą osobom nieprzystosowanym społecznie, pomocą w powrocie do normalnego życia po odbyciu kary. Należy zatem uznać, że kryminologia posiłkuje się dorobkiem pedagogiki a w szczególności jednym z jej działów tj. pedagogiką resocjalizacyjną.

Wprowadza ona m. in. idee traktowania kary pozbawienia wolności jako środka resocjalizacji sprawcy, czyli ponownego przywrócenia sprawcy do normalnego życia w społeczeństwie.

Kryminologia a medycyna, neurologia – bada czy dana osoba nie przeszła jakichś urazów czaszki, mózgu, zwyrodnień, uszkodzeń, które mogły by spowodować zmiany w osobowości człowieka.

Kryminologia a statystyka – pomiędzy kryminologią a statystyką występują dwa rodzaje związków. Pierwszy dotyczy możliwości tworzenia i gromadzenia danych statystycznych na temat przestępczości, jej obrazu, rozmiarów, nasilenia, dynamiki czy struktury.

Takie informacje pozwalają na tworzenie statystyki policyjnej, prokuratorskiej czy sądowej. Drugi związek wynika z faktu, że metody statystyczne stanowią podstawowy element metodologii badań kryminologicznych.

Kryminologia a kryminalistyka

Kryminalistyka – zajmuje się śladami przestępstwa, czy pan Jan K Kryminalistyka – zajmuje się śladami przestępstwa, czy pan Jan K. popełnił przestępstwo. Jest to nauka o śladach przestępstw i metodach stosowanych przez przestępców. To nauka która zajmuje się opracowywaniem metod i sposobów wykrywania przestępstw i ich sprawców.

Kryminolog – zajmuje się przestępstwem jako zjawiskiem społecznym i działaniami na rzecz zapobiegania przestępstwom; zajmuje się wieloma przestępstwami.

Kryminalistyk – zajmuje się procesem motywacyjnym przestępcy pod kątem znalezienia oprawcy, zajmuje się jednym konkretnym przestępstwem.

Główne nurty (paradygmaty) w kryminologii

Kryminologia klasyczna Powstała w połowie XVIII wieku, a jej reprezentantami byli przedstawiciele szkoły klasycznej prawa karnego. Za twórców uważani są m. in. Cesare Beccaria, Immanuel Kant.

Kryminologia klasyczna Kryminologia klasyczna stworzyła podstawy do budowania nowoczesnych zasad odpowiedzialności karnej i procesu karnego. Przedstawiciele tego nurtu kryminologii uznawali, że człowiek jest zdolny do racjonalnego i świadomego myślenia, a zatem potrafi odróżnić zachowanie dobre od złego i w związku z tym jest za to zachowanie odpowiedzialny.

Kryminologia klasyczna Decydując się na świadome złe zachowanie i popełniając przestępstwo może liczyć się wyłącznie z otrzymaniem kary, która będzie sprawiedliwą odpłatą za wyrządzone zło. Ponieważ doktryna klasyczna głosiła, że człowiek skłonny jest z natury do czynienia zła, wynikało z tego, iż każdy człowiek może stać się przestępcą.

Kryminologia klasyczna Jednocześnie nie ma specjalnych cech, które pozwoliły by odróżnić przestępcę od nieprzestępcy. To co ludzi hamuje od popełniania przestępstw to sankcja karna i obawa przed jej wymiarem.

Kryminologia pozytywistyczna Przyjmuje się, że ten nurt kryminologii powstał w drugiej połowie XIX wieku. Czołowymi przedstawicielami tego nurty są Cesare Lombroso (autor książki Człowiek - zbrodniarz), Enrico Ferie i Rafaele Garofalo.

Kryminologia pozytywistyczna Zwolennicy tego nurtu uznawali, że wszyscy ludzie ze swej natury są skłonni do czynienia dobra. Jest to tzw. optymistyczna wizja natury człowieka. Skoro większość ludzi przejawia z natury skłonność do dobra i konformizmu, aby popełnić przestępstwo trzeba posiadać szczególne właściwości. Zatem przestępcy to grupa, która wyróżnia się w społeczeństwie od pozostałych ludzi.

Kryminologia pozytywistyczna Przyczyn przestępczości u tej grupy doszukiwano się nawet w kształcie ciała człowieka, czy w zróżnicowaniu kulturowym. Przestępstwo i przestępczość traktowane były jako skutki indywidualnej patologii. Przy czym kryminologia pozytywistyczna przyjmowała, że skoro przestępcy to grupa „odmieńców” to należy dążyć do uczynienia takiej osoby „normalnym” (korekcjonizm).

Kryminologia pozytywistyczna Można tego dokonać poprzez usuwanie takich cech człowieka oraz warunków społecznych, które wywołują niepożądane zachowania.

Kryminologia antynaturalistyczna Postawała stosunkowo niedawno w latach 60 i 70 tych XX wieku. Do przedstawiciel zalicza się Edwina Lemert, czy Howarda S. Beckera. Przyjmuje podobne założenia co kryminologia klasyczna.

Kryminologia antynaturalistyczna Człowiek świadomie i odpowiedzialnie wybiera sposób zachowania. Wszyscy ludzie skłonni są do czynienia dobra. Przyczyną tego, że niektórzy ludzie popełniają przestępstwa może być samo społeczeństwo i rodzące się w nim konflikty społeczne.

Kryminologia antynaturalistyczna Przestępca nie jest uznawany za jednostkę patologiczną. Przestępstwo i przestępczość nie są traktowane wyłącznie jako skutek indywidualnej patologii, ale wynikają z przebiegu konfliktów rodzących się w społeczeństwie. Wobec tego przedmiot zainteresowania to mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępcze, a nie sam sprawca przestępstwa .

Dziękuję za uwagę