UCZENIE SIĘ POPRZEZ WARUNKOWANIE

PROBLEMATYKA Uczenie się poprzez warunkowanie - analiza teorii behawiorystycznych (koneksjonistycznych) przyjmujących, że podstawą uczenia się są różnego typu połączenia między bodźcami i reakcjami- warunkowanie klasyczne a sprawcze; praktyczne implikacje teorii warunkowania– warunkowanie klasyczne w życiu codziennym i w klasie szkolnej; dydaktyka w koncepcji behawiorystycznej; magia pochwał i zasady stosowania kar, w kontekście pracy dydaktycznej. Słowa- klucze: behawioryzm, warunkowanie klasyczne, bodziec warunkowy, bodziec bezwarunkowy, generalizacja, wygaszanie, typy warunkowania: o stałych proporcjach, o zmiennych proporcjach, o stałych odstępach czasowych o zmiennych odstępach czasowych, metoda kolejnych przybliżeń, zasada Premacka; warunkowanie sprawcze, wzmocnienie pozytywne, wzmocnienie negatywne, kara, nagroda, prawo efektu, Mietzel, G. (2002). Psychologia kształcenia. Gdansk: GWP. s. 147- 183

PLAN WYKŁADU  Założenia behawioryzmu  Uczenie się skojarzeniowe  Warunkowanie klasyczne  Warunkowanie sprawcze  Przykłady warunkowania klasycznego i instrumentalnego w realnym świecie  Porównanie warunkowania klasycznego i instrumentalnego

Założenia behawioryzmu Zjawiska psychiczne to epifenomeny działania mózgu, Psychologia musi się ograniczyć do eksperymentów, Człowiek działa w myśl koncepcji: S – R (bodziec – reakcja); środowisko jest układem aktywnym, człowiek zaś układem reaktywnym, Uczenie się ma charakter uniwersalny, Badania prowadzone na zwierzętach podstawowe badania psychologiczne, Na te same bodźce ludzie różnie reagują, Ta sama reakcja pojawia się pod wpływem różnych bodźców, Neobehawioryści sugerują, że pomiędzy S i R coś się znajduje --> S-O-R, „Człowiek może być kierowany przez środowisko, ale należy pamiętać, że środowisko jest prawie całkowicie ukształtowane przez niego”.

Uczenie się skojarzeniowe koneksjonizm (ang. connectionism), model uczenia się, w którym jednostką, jaka zostaje wyuczona, jest skojarzenie, nawyk lub związek między bodźcem i reakcją; Warunkowanie klasyczne – uczenie się przewidywalnych sygnałów Warunkowanie sprawcze – uczenie się o konsekwencjach

Natura warunkowania klasycznego Definicja: warunkowanie klasyczne (ang. classical conditioning), forma uczenia się polegająca na tym, że zachowanie (reakcja warunkowa) zaczyna być wywoływane przez pewien bodziec (bodziec warunkowy), który uzyskał tę zdolność wskutek powiązania go z bodźcem istotnym biologicznie (bodźcem bezwarunkowym). Odkrycie: badania I.Pawlowa nad trawieniem psów; warunkowanie pawłowowskie

Cztery komponenty warunkowania klasycznego bodziec bezwarunkowy, Sb (ang. unconditional stimulus, UCS), w warunkowaniu klasycznym bodziec, który wywołuje i wzmacnia reakcję bezwarunkową. bodziec warunkowy, Sw (ang. conditional stimulus, CS), w warunkowaniu klasycznym, bodziec poprzednio obojętny, który zaczyna wywoływać reakcję warunkową. reakcja bezwarunkowa, Rb (ang. unconditional response), W warunkowaniu klasycznym, reakcja wywoływana przez bodziec bezwarunkowy, bez uprzedniego ćwiczenia czy uczenia się. reakcja warunkowa, Rw (ang. conditional response), w warunkowaniu klasycznym reakcja wywoływana przez bodziec poprzednio obojętny; występuje w wyniku powiązania bodźca obojętnego z bodźcem bezwarunkowym.

Podstawowe cechy warunkowania klasycznego Philip Zimbardo, Psychologia i życie Podstawowe cechy warunkowania klasycznego Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004

Procesy podstawowe Nabywanie Wygaszanie i samorzutne odnowienie wygaszanie (ang. extinction), w warunkowaniu - osłabienie związku warunkowego, gdy nie jest podawany czynnik wzmacniający czyli bodziec bezwarunkowy. samorzutne odnowienie (ang. spontaneous recovery), ponowne pojawienie się wygaszonej reakcji warunkowej po okresie odpoczynku. Generalizacja bodźca (ang. stimulus generalization), automatyczne rozszerzenie reakcji warunkowej na podobne bodźce, które nigdy nie były zestawiane z bodźcem bezwarunkowym. Różnicowanie bodźców różnicowanie bodźców (ang. stimulus discrimination), proces warunkowania, kiedy to organizm uczy się reagować inaczej na bodźce, które w pewnym wymiarze różnią się od bodźca warunkowego

Dlaczego zachodzi warunkowanie Styczność w czasie Zasada kontyngencja

Natura warunkowania sprawczego Definicja: rodzaj uczenia się następujący w wyniku aktywnych (sprawczych) zachowań organizmu (np. człowieka) w interakcji z otoczeniem Odkrycie: E.Thorndike badał zachowanie głodnych kotów w skrzynce problemowej

Dlaczego zachodzi warunkowanie instrumentalne ﾖ Prawo efektu prawo efektu (ang. law of effect), podstawowe prawo uczenia się, które głosi, że zdolność bodźca do wywoływania reakcji rośnie, gdy po reakcji następuje nagroda, a spada, gdy nagroda po niej nie następuje. ﾖ Mapa poznawcza mapa poznawcza (ang. cognitive map), reprezentacja psychiczna przestrzeni fizycznej.

Wzmocnienia w warunkowaniu instrumentalnym Wzmocnienia pozytywne i negatywne negatywny czynnik wzmacniający (ang. negative reinforcer), bodziec, którego usunięcie lub uniknięcie po jakiejś reakcji zwiększa prawdopodobieństwo tej reakcji pozytywny czynnik wzmacniający (ang. positive reinforcer), bodziec, którego otrzymanie po reakcji zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia w przyszłości Nagroda i kara Pierwotnie i wtórne czynniki nagradzające i karzące Wzmacnianie ciągłe i sporadyczne Rozkłady wzmocnień-plan, według którego podaje się lub wstrzymuje wzmocnienie. według stałych proporcji według zmiennych proporcji według stałych odstępów czasowych według zmiennych odstępów czasowych

Zbieżność trójczłonowa między bodźcami dyskryminacyjnymi, zachowaniem i konsekwencjami 1   Bodziec dyskryminacyjny (SD) Reakcja emitowana (R) Konsekwencje bodźcowe (S) Wzmocnienie pozytywne: reakcja w obecności efektywnego sygnału (SD) powoduje pożądane konsekwencje. Częstość tej reakcji wzrasta. Automat do sprzedaży napojów Wrzucenie monety do otworu Otrzymanie napoju Wzmocnienie negatywne (ucieczka): dzięki reakcji sprawczej „ucieka się” z nieprzyjemnej sytuacji. Częstość reakcji ucieczki wzrasta. Gorąco Wachlowanie się Ucieczka od gorąca Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004

Zbieżność trójczłonowa 2   Bodziec dyskryminacyjny (SD) Reakcja emitowana (R) Konsekwencje bodźcowe (S) Wzmocnienie negatywne (unikanie): bodziec sygnalizuje danemu organizmowi, że wkrótce nastąpi jakieś nieprzyjemne zdarzenie. Odpowiednia reakcja pozwala uniknąć tego zdarzenia. Częstość reakcji unikania wzrasta. Dźwięk brzęczyka przy pasie bezpieczeństwa w samochodzie Zapięcie pasa Uniknięcie przykrego dźwięku Wygaszanie: po reakcji sprawczej nie następuje czynnik wzmacniający. Częstość tej reakcji maleje. Żaden lub SΔ Błaznowa -nie Nikt nie zwraca uwagi Karanie: po reakcji następuje przykry bodziec. Reakcja ta zostaje wyeliminowana lub stłumiona. Atrakcyjne pudełko zapałek Zabawa zapałkami Oparzenie się lub otrzymanie klapsa Copyright © Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004

Zasada Premacka (ang. Premack principle), zasada wykryta przez Davida Premacka, zgodnie z którą czynność bardziej preferowana może służyć do wzmacniania czynności mniej preferowanej.

Metoda kolejnych przybliżeń Metoda w której wzmacnia się zachowania coraz to bliższe pożądanemu

KARANIE Wady kary: Nieadekwatne lub wymierzane w stanie pobudzenia, Ukarany reaguje lękiem obawą lub złością, Skutek kary jest czasami krótkotrwały, ściśle uzależniony od obecności osoby karzącej lub od okoliczności, Większość złych zachowań trudno ukrać od razu, Dostarczają niewiele informacji, Działanie, które ma być karą może się okazać wzmocnieniem, ponieważ oznacza zainteresowanie. Środki zwiększające efektywność karania: Umożliwianie osobie innych zachowań, które mogą zastąpić zachowanie karane, Uzupełnianie karania wzmacnianiem pozytywnym, Dbanie o to, by karany dokładnie wiedział, za co spotkała go kara, Stosowanie kary zaraz po niepożądanym zachowaniu, Używanie kar wystarczająco silnych, by mogły powstrzymać niepożądane zachowania, ale nie silniejszych, niż jest to niezbędne, Uniemożliwienie uniknięcia kary, jeśli niepożądane zachowanie miało miejsce, Przedkładanie kar polegających na pozbawianiu przyjemności nad zadawanie fizycznego lub psychicznego bólu.

Przykłady warunkowania klasycznego i instrumentalnego w realnym świecie Fobie: systematyczna desensytyzacja Uczenie się miłości i sympatii uczenie się awersji do smaku (ang. taste-aversion learning), biologiczne predyspozycje do uczenia się, polegające na tym, że organizm uczy się w jednej próbie unikać pokarmu, po spożyciu którego zachorował; Sprawcze: Problem kary/problem nagrody- “karzemy dzieci pracą i nagdarzamy oglądaniem telewizji” W szkole W pracy W domu

Porównanie warunkowania klasycznego i instrumentalnego WARUNKOWANIE KLASYCZNE INSTUMENTALNE Reakcja mimowolna, automatyczna „dobrowolna”, działa na środowisko Nabywanie kojarzenie faktów; BW zapowiada BB kojarzenie reakcji z konsekwencjami (bodźce wzmacniające lub karzące) Wygasanie RW słabnie, jeżeli BW jest wielokrotnie prezentowany bez wzmocnienie reagowanie słabnie po zaprzestaniu wzmacniania Procesy poznawcze rozwijają się oczekiwania, że po BW pojawi się BB rozwijają się oczekiwania, że reakcja będzie wzmacniana lub karana; wstępuje również uczenie utajone bez wzmocnienia Predyspozycje biologiczne naturalne predyspozycje warunkują, jakie bodźce i reakcje mogą być łatwo ze sobą skojarzone organizm najłatwiej uczy się zachowań podobnych do naturalnych; zachowania nienaturalne instynktownie upodabniają się do naturalnych. Kluczowe znaczenie styczność w czasie bodźca warunkowego i bezwarunkowego styczność w czasie reakcji i jej konsekwencji