Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro- ekonomii, :)…

PRZEDSIĘBIORSTWO NA RYNKU 2

Przyjrzyjmy się teraz zachowaniu PRZEDSIĘBIORSTWA (firmy, producenta) na rynku… 3

Przedsiębiorstwa (firmy, producenci) wytwarzają dobra, zuży- wając zasoby, których właściciele, czyli gospodarstwa domowe, uzyskują dzięki temu dochody. Producentem jest np. muzyk jazzowy, fabryka samochodów, policja. 4

5 Utworzenie przedsiębiorstwa pozwala ZWIĘKSZYĆ WYDAJ- NOŚĆ PRACY. PO PIERWSZE, przedsiębiorstwa umożliwiają specjalizację.

6 Utworzenie przedsiębiorstwa pozwala ZWIĘKSZYĆ WYDAJ- NOŚĆ PRACY. PO PIERWSZE, przedsiębiorstwa umożliwiają specjalizację. PO DRUGIE, chodzi o korzyści z koordynacji działań ludzi wykonuących wyspecjalizowaną pracę.

7 Rodzaje przedsiębiorstw Jeśli za kryterium podziału uznamy formę własności przedsię- biorstwa, wyróżnimy: 1. Przedsiębiorstwa, które są WŁASNOŚCIĄ PRYWATNĄ. 2. Przedsiębiorstwa, które są WŁASNOŚCIĄ WSPÓLNĄ (kolektyw- ną).

8 PRAWO WŁASNOŚCI (ang. property rights) - system norm praw- nych, które decydują m. in. do kogo należą przedsiębiorstwa, czyli kto decyduje o sposobie produkcji dóbr, i kto ponosi odpowiedzial- ność materialną.

9 WŁASNOŚĆ PRYWATNA – pojedyncze osoby rozporządzają ca- łymi przedsiębiorstwami lub ich częściami, decydując o ich dzia- łaniu, mogąc je sprzedać, ponosząc materialną odpowiedzialność za swoje decyzje.

10 WŁASNOŚĆ PRYWATNA – pojedyncze osoby rozporządzają ca- łymi przedsiębiorstwami lub ich częściami, decydując o ich dzia- łaniu, mogąc je sprzedać, ponosząc materialną odpowiedzialność za swoje decyzje. WŁASNOŚĆ WSPÓLNA – prawa do dysponowania przedsiębior- stwami, a także odpowiedzialności materialnej na grupę osób gos- podarujących wspólnie, przy niewielkich uprawnieniach i odpowie- dzialności członków grupy.

11 SOCJALIŚCI często krytykowali (krytykują) prywatną własność przedsiębiorstw, ponieważ - ich zdaniem – powoduje ona zbyt duże różnice dochodów, cierpienie i dominację. W efekcie socjaliści często opowiadają się za własnością wspólną przedsiębiorstw.

12 LIBERAŁOWIE uważają, że własność wspólna oznacza rozprosze- nie uprawnień do decydowania i korzystania (tracenia) między zbyt wiele osób, i że grozi to niejasnym zdefiniowaniem (rozmyciem) praw własności. Kto inny podejmuje decyzje, a kto inny korzysta lub traci. Znika silna motywacja do efektywnego gospodarowania.

13 Tak czy nie? 1. Spółka akcyjna przedsiębiorstwem wspólnym, a nie przedsiębiorst- wem prywatnym. Przecież jej właścicielem jest grupa wspólników.

14 Tak czy nie? 1. Spółka akcyjna przedsiębiorstwem wspólnym, a nie przedsiębiorst- wem prywatnym. Przecież jej właścicielem jest grupa wspólników. Nie. Co prawda właścicielem spółki akcyjnej zwykle jest rzeczywiś- cie grupa wspólników. Jednak uprawnienia wspólników do decydo- wania o losach spółki akcyjnej i związana z tym ich materialna od- powiedzialność za jej wyniki, są szerokie (obejmują one m. in. pra- wo do sprzedaży udziałów we własności spółki). W dodatku upraw- nienia te i ta odpowiedzialność są szczegółowo i jednoznacznie opi- sane przez odpowiednie przepisy prawa.

15 Tak czy nie? 2. Własność wspólna wyklucza powstanie sytuacji, w której ten, kto podejmuje decyzje o losach przedsiębiorstwa, odczuwa materialne skutki tych decyzji.

16 Tak czy nie? 2. Własność wspólna wyklucza powstanie sytuacji, w której ten, kto podejmuje decyzje o losach przedsiębiorstwa, odczuwa materialne skutki tych decyzji. Nie. Przecież np. reprezentujący społeczeństwo dyrektor państwo- wego przedsiębiorstwa może być wynagradzony odpowiednio dużą częscią wypracowanego przez to przedsiębiorstwo zysku.

17 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej?

18 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup.

19 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) przypisane są pojedynczym osobom, a w przypadku własności wspólnej - grupom osób, bez jednoznacznego określenia uprawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną?

20 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa.

21 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną?

22 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji.

23 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji. d) Co wspólnego ma forma prawna przedsiębiorstw z własnością?

24 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji. d) Co wspólnego ma forma prawna przedsiębiorstw z własnością? Otóż w nowoczesnych społeczeństwach uprawnienia do decydowa- nia o sprawach przedsiębiorstw (dysponowania) i korzystania (tra- cenia) zależą - przede wszystkim - właśnie od ich formy prawnej.

25 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji. d) Co wspólnego ma forma prawna przedsiębiorstw z własnością? Otóż w nowoczesnych społeczeństwach uprawnienia do decydowa- nia o sprawach przedsiębiorstw (dysponowania) i korzystania (tra- cenia) zależą - przede wszystkim - właśnie od ich formy prawnej. e) Pokaż, że od formy prawnej przedsiębiorstwa zależy: (i) Ryzyko ponoszone przez właścicieli.

26 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji. d) Co wspólnego ma forma prawna przedsiębiorstw z własnością? Otóż w nowoczesnych społeczeństwach uprawnienia do decydowa- nia o sprawach przedsiębiorstw (dysponowania) i korzystania (tra- cenia) zależą - przede wszystkim - właśnie od ich formy prawnej. e) Pokaż, że od formy prawnej przedsiębiorstwa zależy: (i) Ryzyko ponoszone przez właścicieli. (i) Właściciela jednoosobowego przedsiębiorstwa dotyczą wszystkie korzyści i wszystkie straty, będące skutkiem gospodarowania jego firmy. Natomiast ewentualne zyski i straty udziałowców spółki akcyjnej są o wiele mniejsze (np. dywidenda, wartość posiadanych akcji przedsiębiorstwa).

27 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji. d) Co wspólnego ma forma prawna przedsiębiorstw z własnością? Otóż w nowoczesnych społeczeństwach uprawnienia do decydowa- nia o sprawach przedsiębiorstw (dysponowania) i korzystania (tra- cenia) zależą - przede wszystkim - właśnie od ich formy prawnej. e) Pokaż, że od formy prawnej przedsiębiorstwa zależy: (i) Ryzyko ponoszone przez właścicieli. (i) Właściciela jednoosobowego przedsiębiorstwa dotyczą wszystkie korzyści i wszystkie straty, będące skutkiem gospodarowania jego firmy. Natomiast ewentualne zyski i straty udziałowców spółki akcyjnej są o wiele mniejsze (np. dywidenda, wartość posiadanych akcji przedsiębiorstwa). (ii) Zdolność firmy do mobilizacji kapitału.

28 ZADANIE a)Czym własność prywatna różni się od wspólnej? W przypadku własności prywatnej uprawnienia do dysponowania i korzystania (tracenia) dotyczą pojedynczych osób, a w przypadku własności wspólnej - grup osób, bez jednoznacznego określenia up- rawnień członków tych grup. b) Za co socjaliści krytykują własność prywatną? Zdaniem socjalistów własność prywatna przedsiębiorstw powoduje podporządkowanie gospodarowania motywowi zysku, co prowadzi do zbyt dużych różnic dochodów członków społeczeństwa. c) Za co liberałowie krytykują własność wspólną? Zdaniem liberałów własność wspólna przedsiębiorstw powoduje rozmycie praw własności. Efektem jest zniszczenie motywacji do efektywnego gospodarowania, wynikającej ze skupienia w jednych rękach uprawnień do decydowania i do korzystania (tracenia) z efektów podjętych decyzji. d) Co wspólnego ma forma prawna przedsiębiorstw z własnością? Otóż w nowoczesnych społeczeństwach uprawnienia do decydowa- nia o sprawach przedsiębiorstw (dysponowania) i korzystania (tra- cenia) zależą - przede wszystkim - właśnie od ich formy prawnej. e) Pokaż, że od formy prawnej przedsiębiorstwa zależy: (i) Ryzyko ponoszone przez właścicieli. (i) Właściciela jednoosobowego przedsiębiorstwa dotyczą wszystkie korzyści i wszystkie straty, będące skutkiem gospodarowania jego firmy. Natomiast ewentualne zyski i straty udziałowców spółki akcyjnej są (stosunkowo) o wiele mniejsze (np. dywidenda, wartość posiadanych akcji przedsiębiorstwa). (ii) Zdolność firmy do mobilizacji kapitału. (ii) Spółka akcyjna może mobilizować kapitał, np. emitując akcje. W przypadku spółki jawnej nie jest to możliwe.

29 Przyjrzymy się DECYZJOM PRZEDSIĘBIORSTWA O WIELKOŚCI PRODUKCJI.

30 Zakładamy, że celem działalności przedsiębiorstwa jest zysk. TP = TR – TC, gdzie: TP – zysk całkowity (ang. total profit). TR – utarg całkowity (ang. total revenue). TC – koszt całkowity (ang. total cost)

31 Dokumenty ułatwiające ustalenie zysku (sytuacji finansowej) przed- siębiorstwa: 1. RACHUNEK WYNIKÓW. 2. BILANS.

32 RACHUNEK WYNIKÓW Rachunek wyników (ang. net income statement) przedstawia pow- stałe w pewnym okresie przychody przedsiębiorstw ze sprzedaży i odpowiadające im koszty.

33 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...).

34 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie.

35 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Załóżmy, że 1 stycznia 2002 r. Legia kupiła od Ruchu środ- kowego napastnika za 1 mln zł. b) O ile na skutek tego zdarzenia zwiększą się koszty działalności Legii w 2002 r.?

36 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Załóżmy, że 1 stycznia 2002 r. Legia kupiła od Ruchu środko- wego napastnika za 1 mln zł. b) O ile na skutek tego zdarzenia zwiększą się koszty działalności Legii w 2002 r.? O 200 tys. zł.

37 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Załóżmy, że 1 stycznia 2002 r. Legia kupiła od Ruchu środko- wego napastnika za 1 mln zł. b) O ile na skutek tego zdarzenia zwiększą się koszty działalności Legii w 2002 r.? O 200 tys. zł. c) Jak sądzisz, jaki jest cel naliczania odpisów amortyzacyjnych?

38 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Załóżmy, że 1 stycznia 2002 r. Legia kupiła od Ruchu środko- wego napastnika za 1 mln zł. b) O ile na skutek tego zdarzenia zwiększą się koszty działalności Legii w 2002 r.? O 200 tys. zł. c) Jak sądzisz, jaki jest cel naliczania odpisów amortyzacyjnych? Chodzi o zgromadzenie przez przedsiębiorstwo kwoty umożliwia- jącej odtworzenie zużywających się podczas produkcji składnikow majątku trwałego.

39 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Załóżmy, że 1 stycznia 2002 r. Legia kupiła od Ruchu środko- wego napastnika za 1 mln zł. b) O ile na skutek tego zdarzenia zwiększą się koszty działalności Legii w 2002 r.? O 200 tys. zł. c) Jak sądzisz, jaki jest cel naliczania odpisów amortyzacyjnych? Chodzi o zgromadzenie przez przedsiębiorstwo kwoty umożliwia- jącej odtworzenie zużywających się podczas produkcji składnikow majątku trwałego. d) Kto dysponuje pieniędzmi przeznaczonym na amortyzację?

40 ZADANIE Zgodnie z polską ustawą o rachunkowości w 2002 r. piłkarze pod- legali amortyzacji przez 5 lat, po 20% każdego roku (to się nazywa liniowa stawka amortyzacji). a) Co wspólnego ma piłkarz kupiony przez jeden klub piłkarski od innego klubu piłkarskiego ze spycha- czem i dźwigiem portowym? (Wskazówka: pomyśl także o słoniu w cyrku...). Spychacz, dźwig i piłkarz nie zużywają się w trakcie jednego okresu produkcyjnego (roku), lecz przez szereg lat przyczyniają się do powstawania produktów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Załóżmy, że 1 stycznia 2002 r. Legia kupiła od Ruchu środko- wego napastnika za 1 mln zł. b) O ile na skutek tego zdarzenia zwiększą się koszty działalności Legii w 2002 r.? O 200 tys. zł. c) Jak sądzisz, jaki jest cel naliczania odpisów amortyzacyjnych? Chodzi o zgromadzenie przez przedsiębiorstwo kwoty umożliwia- jącej odtworzenie zużywających się podczas produkcji składnikow majątku trwałego. d) Kto dysponuje pieniędzmi przeznaczonym na amortyzację? Pieniędzmi tymi dysponuje sama ta firma. Jednak przepisy prawa ograniczają jej swobodę decyzji.

41 BILANS Bilans przedsiębiorstwa jest to lista tego, co przedsiębiorstwo ma (aktywa), i tego, co jest winna innym (pasywa).

42 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty?

43 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności.

44 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności. b) Zakup za gotówkę hali produkcyjnej wartej 100 tys. gb?

45 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności. b) Zakup za gotówkę hali produkcyjnej wartej 100 tys. gb? W rachunku wyników pojawi się amortyzacja nabytego majątku trwałego. W bilansie, w kolumnie aktywa, pojawi się wartość hali, natomiast zniknie gotówka użyta na sfinansowanie zakupu.

46 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności. b) Zakup za gotówkę hali produkcyjnej wartej 100 tys. gb? W rachunku wyników pojawi się amortyzacja nabytego majątku trwałego. W bilansie, w kolumnie aktywa, pojawi się wartość hali, natomiast zniknie gotówka użyta na sfinansowanie zakupu. c) Wprowadzenie przyśpieszonych odpisów amortyzacyjnych?

47 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności. b) Zakup za gotówkę hali produkcyjnej wartej 100 tys. gb? W rachunku wyników pojawi się amortyzacja nabytego majątku trwałego. W bilansie, w kolumnie aktywa, pojawi się wartość hali, natomiast zniknie gotówka użyta na sfinansowanie zakupu. c) Wprowadzenie przyśpieszonych odpisów amortyzacyjnych? Wprowadzenie przyspieszonych odpisów amortyzacyjnych spowo- duje, że w rachunku wyników amortyzacja majątku trwałego przedsiębiorstwa się zwiększy. Co się tyczy bilansu, to skutkiem będzie szybszy niż do tej pory spadek wartości majątku trwałego przedsiębiorstwa odnotowywanej w kolejnych bilansach (zakła- dam, że jego wartość jest w bilansie rejestrowana w ujęciu netto, czyli pomniejszona o amortyzację).

48 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności. b) Zakup za gotówkę hali produkcyjnej wartej 100 tys. gb? W rachunku wyników pojawi się amortyzacja nabytego majątku trwałego. W bilansie, w kolumnie aktywa, pojawi się wartość hali, natomiast zniknie gotówka użyta na sfinansowanie zakupu. c) Wprowadzenie przyśpieszonych odpisów amortyzacyjnych? Wprowadzenie przyspieszonych odpisów amortyzacyjnych spowo- duje, że w rachunku wyników amortyzacja majątku trwałego przedsiębiorstwa się zwiększy. Co się tyczy bilansu, to skutkiem będzie szybszy niż do tej pory spadek wartości majątku trwałego przedsiębiorstwa odnotowywanej w kolejnych bilansach (zakła- dam, że jego wartość jest w bilansie rejestrowana w ujęciu netto, czyli pomniejszona o amortyzację). d) Czy rachunek wyników dobrze informuje o wielkości zysku, a bi- lans o wartości przedsiębiorstwa? Odpowiedź uzasadnij.

49 ZADANIE Jak te zdarzenia wpłynęły na rachunek wyników i na bilans przed- siębiorstwa VSME, o którym była mowa w tym rozdziale: a) Zwrot przez dłużnika 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty? Zwrot 10 tys. gb, czyli części należności powstałej przed dwoma laty, nie wpływa na rachunek wyników. Należność ta została zarejestrowana w rachunku wyników sprzed dwóch lat. Natomiast w bilansie dojdzie do zmiany struktury aktywów. Zwiększy się za- sób gotówki w kasie, zmniejszają się należności. b) Zakup za gotówkę hali produkcyjnej wartej 100 tys. gb? W rachunku wyników pojawi się amortyzacja nabytego majątku trwałego. W bilansie, w kolumnie aktywa, pojawi się wartość hali, natomiast zniknie gotówka użyta na sfinansowanie zakupu. c) Wprowadzenie przyśpieszonych odpisów amortyzacyjnych? Wprowadzenie przyspieszonych odpisów amortyzacyjnych spowo- duje, że w rachunku wyników amortyzacja majątku trwałego przedsiębiorstwa się zwiększy. Co się tyczy bilansu, to skutkiem będzie szybszy niż do tej pory spadek wartości majątku trwałego przedsiębiorstwa odnotowywanej w kolejnych bilansach (zakła- dam, że jego wartość jest w bilansie rejestrowana w ujęciu netto, czyli pomniejszona o amortyzację). d) Czy rachunek wyników dobrze informuje o wielkości zysku, a bi- lans o wartości przedsiębiorstwa? Odpowiedź uzasadnij. W obu przypadkach odpowiedź brzmi nie. W przypadku rachun- ku wyników przyczyną jest np. sposób traktowania kosztów mająt- ku trwałego wynikający z zasady współmierności; w przypadku bilansu przyczynę stanowi np. nieuwzględnianie wartości niektó- rych niematerialnych składników majątku przedsiębiorstwa (np. je- go renomy).

50 Uwaga! Obliczając zysk (TP=TR-TC), inaczej niż księgowi, ekonomiści uwzględniają cały KOSZT ALTERNATYWNY. Chodzi głównie o koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w działalność firmy.

51 Uwaga! Obliczając zysk (TP=TR-TC), inaczej niż księgowi, ekonomiści uwzględniają cały KOSZT ALTERNATYWNY. Chodzi głównie o koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w działalność firmy A A Za ten koszt alternatywny uznamy przeciętny możliwy do osiąg- nięcia w tej gospodarce zysk, czyli ZYSK NORMALNY. Tego ZYS- KU NORMALNEGO nie osiągnięto, bo zaangażowano kapitał w realizację takiego, a nie innego, projektu.

52 ZADANIE Jak dostać się do Szczecina? Bilet lotniczy kosztuje 200 zł, lot trwa godzinę; bilet kolejowy kosztuje 50 zł, jazda trwa 8 godzin. Co ma zrobić: a) Biznesmen, który sądzi, że jego czas jest wart 50 zł/godz.?

53 ZADANIE Jak dostać się do Szczecina? Bilet lotniczy kosztuje 200 zł, lot trwa godzinę; bilet kolejowy kosztuje 50 zł, jazda trwa 8 godzin. Co ma zrobić: a) Biznesmen, który sądzi, że jego czas jest wart 50 zł/godz.? Z punktu widzenia biznesmena warto wydać dodatkowe 150 zł na bilet lotniczy i zaoszczędzić 7 godzin, których subiektywna wartość wynosi 350 zł.

54 ZADANIE Jak dostać się do Szczecina? Bilet lotniczy kosztuje 200 zł, lot trwa godzinę; bilet kolejowy kosztuje 50 zł, jazda trwa 8 godzin. Co ma zrobić: a) Biznesmen, który sądzi, że jego czas jest wart 50 zł/godz.? Z punktu widzenia biznesmena warto wydać dodatkowe 150 zł na bilet lotniczy i zaoszczędzić 7 godzin, których subiektywna wartość wynosi 350 zł. b) Uczeń, który sądzi, że jego czas jest wart 5 zł/ godz.?

55 ZADANIE Jak dostać się do Szczecina? Bilet lotniczy kosztuje 200 zł, lot trwa godzinę; bilet kolejowy kosztuje 50 zł, jazda trwa 8 godzin. Co ma zrobić: a) Biznesmen, który sądzi, że jego czas jest wart 50 zł/godz.? Z punktu widzenia biznesmena warto wydać dodatkowe 150 zł na bilet lotniczy i zaoszczędzić 7 godzin, których subiektywna wartość wynosi 350 zł. b) Uczeń, który sądzi, że jego czas jest wart 5 zł/ godz.? Z punktu widzenia ucznia jest zupełnie inaczej: bilet lotniczy jest droższy o 150 zł od kolejowego, tymczasem oszczędzone 7 godzin jest warte tylko 35 zł.

56 ZADANIE Jak dostać się do Szczecina? Bilet lotniczy kosztuje 200 zł, lot trwa godzinę; bilet kolejowy kosztuje 50 zł, jazda trwa 8 godzin. Co ma zrobić: a) Biznesmen, który sądzi, że jego czas jest wart 50 zł/godz.? Z punktu widzenia biznesmena warto wydać dodatkowe 150 zł na bilet lotniczy i zaoszczędzić 7 godzin, których subiektywna wartość wynosi 350 zł. b) Uczeń, który sądzi, że jego czas jest wart 5 zł/ godz.? Z punktu widzenia ucznia jest zupełnie inaczej: bilet lotniczy jest droższy o 150 zł od kolejowego, tymczasem oszczędzone 7 godzin jest warte tylko 35 zł. c) Dlaczego ignorowany przez księgowych koszt alternatywny tak bardzo interesuje ekonomistów? [Uwaga: W odpowiedzi koniecznie wykorzystaj ustalenia z podpunktów (a) i (b)].

57 ZADANIE Jak dostać się do Szczecina? Bilet lotniczy kosztuje 200 zł, lot trwa godzinę; bilet kolejowy kosztuje 50 zł, jazda trwa 8 godzin. Co ma zrobić: a) Biznesmen, który sądzi, że jego czas jest wart 50 zł/godz.? Z punktu widzenia biznesmena warto wydać dodatkowe 150 zł na bilet lotniczy i zaoszczędzić 7 godzin, których subiektywna wartość wynosi 350 zł. b) Uczeń, który sądzi, że jego czas jest wart 5 zł/ godz.? Z punktu widzenia ucznia jest zupełnie inaczej: bilet lotniczy jest droższy o 150 zł od kolejowego, tymczasem oszczędzone 7 godzin jest warte tylko 35 zł. c) Dlaczego ignorowany przez księgowych koszt alternatywny tak bardzo interesuje ekonomistów? [Uwaga: W odpowiedzi koniecznie wykorzystaj ustalenia z podpunktów (a) i (b)]. Księgowi chcą (zgodnie z przepisami prawa) opisać finansową sytu- ację przedsiębiorstwa. Natomiast ekonomiści chcą (prawdziwie) opisać zachowania gospodarujących ludzi. Podejmując decyzje, ludzie biorą pod uwagę koszt alter- natywny, ponieważ zwiększa to efektywność ich gospodarowania. Skoro tak to, aby wyjaśnić zachowania gospodarujących ludzi, eko- nomiści muszą uwzględniać koszt alternatywny. Na przykład, w podpunktach (a) i (b) widzieliśmy, że wielkość kosztu alternatyw- nego decyduje o zachowaniach podróżnych (uczeń pojedzie do Szczecina pociągiem; biznesmen wybierze samolot). Chcąc zrozu- mieć przyczyny takich decyzji, ekonomiści muszą się zainteresować kosztem alternatywnym.

58 Od tej pory zatem, mówiąc o kosztach, będziemy mieli na myśli KOSZT W SENSIE EKONOMICZNYM (a nie KOSZT W SEN- SIE KSIĘGOWYM), który obejmuje m. in. KOSZT ALTERNA- TYWNY kapitału.

59 Od tej pory zatem, mówiąc o kosztach, będziemy mieli na myśli KOSZT W SENSIE EKONOMICZNYM (a nie KOSZT W SEN- SIE KSIĘGOWYM), który obejmuje m. in. KOSZT ALTERNA- TYWNY kapitału. Jeśli zatem firma, o której mówimy, osiąga zysk, oznacza to, że jej utarg całkowity przewyższa jej EKONOMICZNY koszt całkowity. O takim zysku tej firmy powiemy, że jest to ZYSK EKONO- MICZNY (NADZWYCZAJNY ).

60 ZAUWAŻ, rozróżnilismy TRZY RODZAJE ZYSKU: 1.ZYSK KSIEGOWY;

61 ZAUWAŻ, rozróżnilismy 3 rodzaje zysku: 1. ZYSK KSIEGOWY; 2. ZYSK EKONOMICZNY (inaczej: NADZWYCZAJNY );

62 ZAUWAŻ, rozróżnilismy 3 rodzaje zysku: 1. ZYSK KSIEGOWY; 2. ZYSK EKONOMICZNY (inaczej: NADZWYCZAJNY ); 3. ZYSK NORMALNY.

63 A zatem zakładamy, że celem działalności przedsiębiorstwa jest zysk… TP = TR – TC, gdzie: TP – zysk całkowity (ang. total profit). TR – utarg całkowity (ang. total revenue). TC – koszt całkowity (ang. total cost)

64 TP = TR – TC, 1. TP, TR i TC zależą od wielkości produkcji, Q. 2. Firma wybiera wielkość produkcji, Q, przy której zysk cał- kowity, TP, jest największy. Sprawdzimy zatem, przy jakiej wielkości produkcji zysk, czyli różnica TR i TC jest naj- większa. Wymaga to ZBADANIA ZALEŻNOŚCI TR I TC OD WIELKOŚCI PRODUKCJI, Q.

65 WIELKOŚĆ PRODUKCJI A UTARGI PRZEDSIĘBIORSTWA Od wielkości produkcji, Q, zależy UTARG CAŁKOWITY: TR = f(Q) = QP gdzie: TR – utarg całkowity przedsiębiorstwa. Q – liczba wytworzonych i sprzedanych jednostek produkcji. P – cena jednostki produkcji. (UWAGA! WYKLUCZAMY RÓŻNICOWANIE CEN).

66 ROŻNICOWANIE CEN ma miejsce, kiedy różne jednostki pro- dukcji sprzedajemy po różnej cenie (np. różnym klientom).

67 Obok UTARGU CAŁKOWITEGO, TR, (ang. total revenue) eko- nomiści wyróżniają także UTARG KRAŃCOWY, MR, (ang. marginal revenue). Utarg krańcowy, MR, stanowi zmianę utargu całkowitego, TR, spowodowaną niewielkm zwiększeniem produk- cji.

68 Zależnie od rodzaju rynku, na którym działa przedsiębiorst- wo, utarg całkowity, TR, zmienia się w różny sposób, reagu- jąc na zmiany liczby wytworzonych i sprzedanych jednostek produkcji, Q.

69 Rynek, na którym działa przedsiębiorstwo, może mieć jedną z dwóch form: 1. RYNEK KONKURENCJI DOSKONAŁEJ. 2. RYNEK KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ. Po kolei zbadamy zależność utargów, TR i MR, od wielkości produkcji, Q, na tych obu rynkach.

70 RYNEK KONKURENCJI DOSKONAŁEJ Na rynku konkurencji doskonałej FIRMY SĄ MAŁE I MOGĄ ZWIĘKSZAĆ SPRZEDAŻ, PRAKTYCZNIE NIE OBNIŻAJĄC CENY.

71 Na rynku konkurencji doskonałej FIRMY SĄ MAŁE I MOGĄ ZWIĘKSZAĆ SPRZEDAŻ, PRAKTYCZNIE NIE OBNIŻAJĄC CENY. W takiej sytuacji linia popytu na produkty firmy jest pozioma, cena równa się utargowi krańcowemu…

72 Na rynku konkurencji doskonałej FIRMY SĄ MAŁE I MOGĄ ZWIĘKSZAĆ SPRZEDAŻ, PRAKTYCZNIE NIE OBNIŻAJĄC CENY. W takiej sytuacji linia popytu na produkty firmy jest pozioma, cena równa się utargowi krańcowemu…

73 Na rynku konkurencji doskonałej FIRMY SĄ MAŁE I MOGĄ ZWIĘKSZAĆ SPRZEDAŻ, PRAKTYCZNIE NIE OBNIŻAJĄC CENY. W takiej sytuacji linia popytu na produkty firmy jest pozioma, CENA RÓWNA SIĘ UTARGOWI KRAŃCOWEMU…

74 Utarg całkowity zwiększa się proporcjonalnie do wielkości sprze- daży.

75 RYNEK KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ Na rynku konkurencji niedoskonałej FIRMY SĄ DUŻE I, ABY ZWIĘKSZYĆ SPRZEDAŻ, MUSZĄ OBNIŻYĆ CENĘ. (Ich przy- rosty produkcji też są duże).

76 Na rynku konkurencji niedoskonałej FIRMY SĄ DUŻE I, ABY ZWIĘKSZYĆ SPRZEDAŻ, MUSZĄ OBNIŻYĆ CENĘ. LINIA PO- PYTU NA PRODUKTY FIRMY JEST NACHYLONA W DÓŁ, CENA JEST WIĘKSZA OD UTARGU KRAŃCOWEGO.

77 Na rynku konkurencji niedoskonałej FIRMY SĄ DUŻE I, ABY ZWIĘKSZYĆ SPRZEDAŻ, MUSZĄ OBNIŻYĆ CENĘ. LINIA PO- PYTU NA PRODUKTY FIRMY JEST NACHYLONA W DÓŁ, CENA JEST WIĘKSZA OD UTARGU KRAŃCOWEGO.

78 UTARG CAŁKOWITY NAJPIERW ROŚNIE W MIARĘ ZWIĘK- SZANIA SIĘ PRODUKCJI, A POTEM MALEJE.

79 Na rys. (a) widzimy popyt na produkt firmy wolnokonkurencyjnej (ustalono, które jednostki dobra ona wytwarza), a na rys. (b) popyt rynkowy. a) Jaką częścią przyrostu zapotrzebowania o jednostkę na rys. (b) jest przyrost zapotrzebowania o jednostkę na rys. (a)? P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) ZADANIE

80 P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) ZADANIE Na rys. (a) widzimy popyt na produkt firmy wolnokonkurencyjnej (ustalono, które jednostki dobra ona wytwarza), a na rys. (b) popyt rynkowy. a) Jaką częścią przyrostu zapotrzebowania o jednostkę na rys. (b) jest przyrost zapotrzebowania o jednostkę na rys. (a)? Jedną tysięczną częścią.

81 Na rysunku (a) widzimy popyt na produkt firmy wolnokonkurencyjnej (uda- ło się ustalić, które jednostki dobra ona wytwarza), a na rysunku (b) popyt rynkowy. a) Jaką częścią przyrostu zapotrzebowania o jednostkę na rysunku (b) jest przyrost zapotrzebowania o jednostkę na rysunku (a)? Jedną tysięczną częścią. b) Czy w przypadku firmy wolnokonkurencyjnej działa prawo po- pytu (wszak linia popytu na rys. (a) jest pozioma)? Uzasadnij. P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) ZADANIE

82 Na rysunku (a) widzimy popyt na produkt firmy wolnokonkurencyjnej (uda- ło się ustalić, które jednostki dobra ona wytwarza), a na rysunku (b) popyt rynkowy. a) Jaką częścią przyrostu zapotrzebowania o jednostkę na rysunku (b) jest przyrost zapotrzebowania o jednostkę na rysunku (a)? Jedną tysięczną częścią. b) Czy w przypadku firmy wolnokonkurencyjnej działa prawo po- pytu (wszak linia popytu na rys. (a) jest pozioma)? Uzasadnij. Działa. Na rysunku (a) towarzyszący wzrostowi zapotrzebowania spadek ceny jest na tyle mały, że go ignorujemy, mówiąc, że po danej cenie P* firma może sprzedać tyle, ile chce. Linia popytu D 1 okazuje się zatem pozioma, co jest uproszczeniem. Powinna ona opadać pod bardzo małym kątem. P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) ZADANIE

83 c) Na rysunku (b) zaznacz fragment linii popytu D 2, odpowiadający całej linii popytu D 1 z rysunku (a). P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) ZADANIE

84 c) Na rysunku (b) zaznacz fragment linii popytu D 2, odpowiadający całej linii popytu D 1 z rysunku (a). Tym fragmentem jest punkt A. Ponieważ skala na osi poziomej rysunku (b) jest wyrażona w tysiącach sztuk, a skala na osi poziomej rysunku (a) w sztukach, linii popytu z rysunku (a) na rysunku (b) odpowiada punkt. P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) P* A P(gb/szt.) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a) D2D2 D1D1 P* (b) d) Wskaż cenę P* z rysunku (a). ZADANIE

85 c) Na rysunku (b) zaznacz fragment linii popytu D 2, odpowiadający całej linii popytu D 1 z rysunku (a). Tym fragmentem jest punkt A. Ponieważ skala na osi poziomej rysunku (b) jest wyrażona w tysiącach sztuk, a skala na osi poziomej rysunku (a) w sztukach, linii popytu z rysunku (a) na rysunku (b) odpowiada punkt. P(gb/szt. ) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a ) D2D2 D1D1 P* (b) P* A P(gb/szt.) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a) D2D2 D1D1 P* (b) d) Wskaż cenę P* z rysunku (a). Zob. P* na rysunku (b). ZADANIE

86 KOMENTARZ Wydaje się niemożliwe, aby POZIOMA linia popytu D 1 mogła być częścią UJEMNIE NACHYLONEJ linii popytu D 2. Przecież żaden fragment ujemnie nachylonej linii popytu D 2 nie jest poziomym odcinkiem. Jednak różnica skal na poziomych osiach układów współrzędnych na rysunkach (a) i (b) powoduje, że całej linii popytu z rysunku (a) odpowiada tylko jeden punkt na linii popytu na rysunku (b). Dzięki temu pozioma linia popytu D 1 może być fragmentem ujemnie nachylonej linii popytu, D 2. P* A P(gb/szt.) Q(szt.) Q(tys. szt.) (a) D2D2 D1D1 P* (b)

87 WIELKOŚĆ PRODUKCJI A KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA KOSZT CAŁKOWITY Od wielkości produkcji, Q, zależy nie tylko utarg, lecz także koszt całkowity, TC (ang. total cost): TC = g(Q) gdzie: TC – koszt całkowity produkcji. Q – liczba wytworzonych i sprzedanych jednostek produkcji.

88 Od wielkości produkcji, Q, zależy także koszt całkowity: TC = g(Q) gdzie: TC – koszt całkowity produkcji. Q – liczba wytworzonych i sprzedanych jednostek produkcji. Zwykle w miarę zwiększania się produkcji, Q, koszt całkowity, TC, NAJPIERW ROŚNIE CORAZ WOLNIEJ, A POTEM – CORAZ SZYBCIEJ. TC Q 0

89 W miarę zwiększania się produkcji, Q, koszt całkowity naj- pierw rośnie coraz wolniej, a potem – coraz szybciej. Uwaga! Dotyczy to zarówno KRÓTKIEGO OKRESU, jak i DŁU- GIEGO OKRESU. TC Q 0

90 KRÓTKI OKRES od DŁUGIEGO KRESU różni się tym, że w KRÓTKIM OKRESIE przedsiębiorstwo nie ma dość czasu, aby dokonać wszystkich pożądanych przez nie zmian technicznych i prawnych. Natomiast w DŁUGIM OKRESIE czasu na te zmiany jest dość.

91 Jest tak, że w KRÓTKIM OKRESIE pewne rodzaje kosztów są stałe w tym sensie, że ich wielkość nie zależy od poziomu produk- cji. Te KOSZTY STAŁE istnieją nawet wtedy, kiedy firma za- przestaje produkcji! (Aby zlikwidować przedsiębiorstwo, niezbęd- ny jest DŁUGI OKRES).

92 Pozostałe koszty w KRÓTKIM OKRESIE są KOSZTAMI ZMIENNYMI, czyli ich wielkość zmienia się wraz z wielkością pro- dukcji.

93 Na przykład, powiedzmy, że firma wynajmuje halę fabryczną, w której montowane są motorynki. Powiedzmy, że wypowiedzenie tej umowy wymaga trzymiesięcznego wypowiedzenia. W takiej sytuacji okres krótszy od trzech miesięcy nazwę KRÓTKIM OKRESEM, a dłuższy od trzech miesięcy – DŁUGIM OKRESEM.

94 A zatem, w KRÓTKIM OKRESIE koszty całkowite w firmie (TC, ang. total costs) składają się z kosztów stałych (FC, ang. fixed costs) i z kosztów zmiennych (VC, variable costs). TC = FC + VC

95 TC = FC + VC W KRÓTKIM OKRESIE charakterystyczne zachowanie kosztów całkowitych spowodowane jest PRAWEM MALEJĄCYCH PRZY- CHODÓW. TC Q 0

96 KOSZT CAŁKOWITY – KRÓTKI OKRES W miarę zwiększania zużywanej ilości zmiennego czynnika produkcji (jego ilość zmienia się wraz z poziomem produkcji!), od pewnego momentu wielkość produkcji rośnie coraz wolniej (mimo że początkowo zwiększała się coraz szybciej).

97 Od pewnego momentu wielkość produkcji rośnie coraz wolniej (mimo że początkowo zwiększała się coraz szybciej). NADAJE TO KRZYWEJ KOSZTU ZMIENNEGO CHARAKTERYSTYCZNY KSZTAŁT. Od pewnego momentu kolejne równe przyrosty produkcji, Q, okupione są zużywaniem CORAZ WIĘKSZEJ porcji zmiennego czynnika produkcji (pracy).

98 KRZYWA KOSZTU CAŁKOWITEGO MA TAKI SAM CHA- RAKTERYSTYCZNY KSZTAŁT. Od pewnego momentu kolejne równe przyrosty produkcji, Q, okupione są zużywaniem CORAZ WIĘKSZEJ porcji zmiennego czynnika produkcji (pracy).

99 W DŁUGIM OKRESIE charakterystyczne zachowanie kosztów całkowitych spowodowane jest KORZYŚCIAMI I NIEKORZYŚ- CIAMI SKALI, o których będziemy mówili za chwilę… TC Q 0

100 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA – KOSZT PRZECIĘT- NY I KOSZT KRAŃCOWY Obok KOSZTU CAŁKOWITEGO, TC (ang. total cost) eko- nomiści wyróżniają także KOSZT PRZECIĘTNY, AC (ang. average cost) i KOSZT KRAŃCOWY, MC (ang. marginal cost).

101 KOSZT PRZECIĘTNY, AC, stanowi część kosztu całkowitego, TC, przypadającą na jednostkę produkcji (AC = TC/Q).

102 KOSZT KRAŃCOWY, MC, stanowi zmianę kosztu całkowitego, TC, spowodowaną niewielkm zwiększeniem produkcji (MC = TC/ Q.

103 AC = h(Q) W miarę zwiększania się produkcji, Q, koszt przeciętny, AC, najpierw maleje, a potem – rośnie. Wykres kosztu przeciętnego, AC, jest U-KSZTAŁTNY (ang. u-shaped). KOSZT PRZECIĘTNY, AC

104 AC = h(Q) OPTIMUM TECHNICZNE to taka wielkość produkcji, przy któ- rej koszt przeciętny, AC, przestaje maleć i zaczyna rosnąć. Optimum techniczne

105 U-kształtność wykresu kosztow przeciętnych, AC, spowodowana jest KORZYŚCIAMI SKALI i NIEKORZYŚCIAMI skali.

106 KORZYŚCI SKALI powodują zmniejszanie się kosztu przecięt- nego w miarę wzrostu produkcji. - NIEPODZIELNOŚĆ urządzeń produkcyjnych.

107 KORZYŚCI SKALI powodują zmniejszanie się kosztu przecięt- nego w miarę wzrostu produkcji. - NIEPODZIELNOŚĆ urządzeń produkcyjnych. -SPECJALIZACJA.

108 KORZYŚCI SKALI powodują zmniejszanie się kosztu przecięt- nego w miarę wzrostu produkcji. - NIEPODZIELNOŚĆ urządzeń produkcyjnych. - SPECJALIZACJA. - STOCHASTYCZNE korzyści skali.

109 NIEKORZYŚCI SKALI powodują zwiększanie się kosztu przecięt- nego w miarę wzrostu produkcji. - MENEDŻERSKIE niekorzyści skali.

110 NIEKORZYŚCI SKALI powodują zwiększanie się kosztu przecięt- nego w miarę wzrostu produkcji. - MENEDŻERSKIE niekorzyści skali. - LOKALIZACYJNE niekorzyści skali.

111 AC = h(Q) To właśnie takie zachowanie DŁUGOOKRESOWEGO kosztu przeciętnego sprawia, że – w miarę zwiększania się produkcji - koszt całkowity najpierw rośnie coraz wolniej, a potem – coraz szybciej. Optimum techniczne

112 W DŁUGIM OKRESIE to właśnie takie zachowanie długookreso- wego kosztu przeciętnego sprawia, że – w miarę zwiększania się produkcji - koszt całkowity najpierw rośnie coraz wolniej, a potem – coraz szybciej. TC Q 0

113

Rynki różnią się od siebie. Są różne rodzaje rynku… Na przykład: - POCZTA POLSKA (NA RYNKU LISTÓW O WADZE DO 50 GRAMÓW) 114 DYGRESJA - O ważności analizy kosztów w przedsiębiorst- wie!

Rynki różnią się od siebie. Są różne rodzaje rynku… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) - PLAY, ERA, PLUS, ORANGE 115

Rynki różnią się od siebie. Są różne rodzaje rynku… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) - Play, Era, Plus, Orange - KOREPTYCJE Z ANGIELSKIEGO W WARSZAWIE 116

Rynki różnią się od siebie. Są różne rodzaje rynku… Na przykład: - Poczta Polska (na rynku listów o wadze do 50 gramów) - Play, Era, Plus, Orange - Koreptycje z angielskiego w Warszawie - RYNEK PSZENICY W POWIECIE KUTNOWSKIM 117

Otóż jedną z najważniejszych przyczyn zróżnicowania rynków są KORZYŚCI SKALI. 118 AC 0 QBQB Q B A C Korzyści skali Niekorzyści skali

119 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC = h(Q) Oto rynek z ogromnymi korzyściami skali. Nie da się tu sprzedać więcej niż Q*, bo cena nie może spaść poniżej P*. (Jeśli Q>Q*, to P<AC i producent traci rentowoność). Na takim rynku zwiększe- nie produkcji prawie zawsze powoduje obniżenie się kosztów przeciętnych. AC, P 0 Q* Q AC P* D

120 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Gdyby na takim rynku produkowało kilku (np. 8) producentów, każdy z nich wytwarzałby mało (np. Q A ) i przeciętny koszt produkcji każdego z nich byłby duży (np. AC A ). AC, P 0 Q* Q AC P* D AC A QAQA A

121 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU W dodatku wszyscy oni wytwarzaliby na stromo opadającej części linii kosztu przeciętnego, AC… AC, P 0 Q* Q AC P* D AC A QAQA A

122 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Obniżenie ceny i wzrost produkcji i sprzedaży powodowałyby zmniejszenie się kosztu przeciętnego, AC. AC, P 0 Q* Q AC P* D AC A QAQA A

123 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU AC, P 0 Q* Q AC P* D AC A QAQA A Skutkiem byłyby wojny cenowe, które przetrwałby – zapewne – tylko jeden producent…

124 KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA A FORMA RYNKU Jak się okazuje, wielkie korzyści skali mogą być przyczyną NATURALNEJ MONOPOLIZACJI rynku… (Analiza kosztów przedsiębiorstwa pozwala zrozumieć sytuację rynkową). AC, P 0 Q* Q AC P* D AC A QAQA

125 AC 1 AC 2 AC 3 AC 4 D Q 0 P, AC ZADANIE Producenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną tech- nikę produkcji, więc ich linie kosztów przeciętnych są takie same (AC 1 =AC 2 =AC 3 =AC 4 ). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czte- rech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć optimum tech- niczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk- cji!).

126 AC 1 AC 2 AC 3 AC 4 D Q 0 P, AC ZADANIE Producenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną tech- nikę produkcji, więc ich linie kosztów przeciętnych są takie same (AC 1 =AC 2 =AC 3 =AC 4 ). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czte- rech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć optimum tech- niczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk- cji!).

127 Nie. Ich łączna produkcja przekroczyłaby wtedy pojemność rynku (cena rynkowa spadłaby poniżej przeciętnych kosztów produkcji). b) Czy wzrostowi produkcji towarzyszy tu obniżka kosztów prze- ciętnych? AC 1 AC 2 AC 3 AC 4 D Q 0 P, AC Producenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną technikę produkcji, więc ich linie kosztów prze- ciętnych są takie same (AC 1 = AC 2 =AC 3 =AC 4 ). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czterech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć op- timum techniczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk- cji!).

128 Nie. Ich łączna produkcja przekroczyłaby wtedy pojemność rynku (cena rynkowa spadłaby poniżej przeciętnych kosztów produkcji). b) Czy wzrostowi produkcji towarzyszy tu obniżka kosztów prze- ciętnych? Tak. Przecież w takiej sytuacji przynajmniej jeden z producentów wytwarza mniej od optimum technicznego, czyli taką ilość dobra, której odpowiada stromo opadająca część jego linii kosztów prze- ciętnych. c) Dlaczego w tej gałęzi prawdopodobna jest wojna cenowa? AC 1 AC 2 AC 3 AC 4 D Q 0 P, AC Producenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną technikę produkcji, więc ich linie kosztów prze- ciętnych są takie same (AC 1 = AC 2 =AC 3 =AC 4 ). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czterech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć op- timum techniczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk- cji!).

129 Nie. Ich łączna produkcja przekroczyłaby wtedy pojemność rynku (cena rynkowa spadłaby poniżej przeciętnych kosztów produkcji). b) Czy wzrostowi produkcji towarzyszy tu obniżka kosztów prze- ciętnych? Tak. Przecież w takiej sytuacji przynajmniej jeden z producentów wytwarza mniej od optimum technicznego, czyli taką ilość dobra, której odpowiada stromo opadająca część jego linii kosztów prze- ciętnych. c) Dlaczego w tej gałęzi prawdopodobna jest wojna cenowa? Przynajmniej jedna firma, zwiększając produkcję, może osiągnąć spadek kosztów produkcji. Zachęca ją to do obniżenia ceny dobra. Przedsiębiorstwo to prawdopodobnie wypowie konkurentom woj- nę cenową. d) Do czego doprowadzi ta wojna? AC 1 AC 2 AC 3 AC 4 D Q 0 P, AC Producenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną technikę produkcji, więc ich linie kosztów prze- ciętnych są takie same (AC 1 = AC 2 =AC 3 =AC 4 ). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czterech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć op- timum techniczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk- cji!).

130 Nie. Ich łączna produkcja przekroczyłaby wtedy pojemność rynku (cena rynkowa spadłaby poniżej przeciętnych kosztów produkcji). b) Czy wzrostowi produkcji towarzyszy tu obniżka kosztów prze- ciętnych? Tak. Przecież w takiej sytuacji przynajmniej jeden z producentów wytwarza mniej od optimum technicznego, czyli taką ilość dobra, której odpowiada stromo opadająca część jego linii kosztów prze- ciętnych. c) Dlaczego w tej gałęzi prawdopodobna jest wojna cenowa? Przynajmniej jedna firma, zwiększając produkcję, może osiągnąć spadek kosztów produkcji. Zachęca ją to do obniżenia ceny dobra. Przedsiębiorstwo to prawdopodobnie wypowie konkurentom woj- nę cenową. d) Do czego doprowadzi ta wojna? Do zmniejszenia liczby producentów działających na tym rynku do czterech. Przy stosowanej tu technice produkcji i danej wielkości popytu (pojemności rynku) na rynku nie jest w stanie utrzymać się więcej niż czterech producentów. AC 1 AC 2 AC 3 AC 4 D Q 0 P, AC Producenci na rynku pokazanym na rysunku stosują podobną technikę produkcji, więc ich linie kosztów prze- ciętnych są takie same (AC 1 = AC 2 =AC 3 =AC 4 ). Powiedzmy, że na rynku jest więcej niż czterech producentów. a) Czy wszyscy oni mogą osiągnąć op- timum techniczne? (Wskazówka: cena musi pokryć przeciętny koszt produk- cji!).

131 KONIEC DYGRESJI

132 KOSZT KRAŃCOWY MC = i(Q) U-kształtny wykres kosztu krańcowego, MC. MC Q 0

133 MC = i(Q) U-kształtny wykres kosztu krańcowego, MC, przechodzi przez mi- nimum wykresu kosztu przeciętnego, AC. MC Q 0 AC

134 REGUŁA WIELKOŚCI KRAŃCOWYCH Skonfrontujmy teraz nasze ustalenia co do zachowania utargu krańcowego, MR… MR Q 0

135 Skonfrontujmy teraz nasze ustalenia co do zachowania utargu krańcowego, MR… i kosztu krańcowego, MC. MC MR MR, MC Q 0

136 Przedsiębiorstwo wybiera taką wielkość produkcji, dla której utarg krańcowy (MR) zrównuje się z kosztem krańcowym (MC). MC MR MR, MC Q OPT Q 0 MC = MR!

137 Przedsiębiorstwo wybiera taką wielkość produkcji, dla której utarg krańcowy (MR) zrównuje się z kosztem krańcowym (MC). MC MR MR, MC Q OPT Q 0 QAQA ???

138 Przedsiębiorstwo wybiera taką wielkość produkcji, dla której utarg krańcowy (MR) zrównuje się z kosztem krańcowym (MC). MC MR MR, MC Q OPT Q 0 ??? QBQB

139 Przedsiębiorstwo wybiera taką wielkość produkcji, dla której utarg krańcowy (MR) zrównuje się z kosztem krańcowym (MC). MC MR MR, MC Q OPT Q 0 MC = MR!

Przedsiębiorstwo wybiera taką wielkość produkcji, dla której utarg krańcowy (MR) zrównuje się z kosztem krańcowym (MC). MC MR MR, MC Q OPT Q 0 MC = MR! Uwaga: Zakładam DOSKONAŁĄ PODZIELNOŚĆ DOBRA! (Wielkość produkcji i sprzedaży zmienia się w sposób ciągły).

141 MC MR MR, MC Q k Q l Q m Q 0 A teraz rezygnuję z założenia o DOSKONAŁEJ PODZIELNOŚCI DOBRA! (Wielkość produkcji i sprzedaży zmienia się skokowo, czyli o całe jednostki). Przedsiębiorstwo wytwarza WSZYSTKIE TE PORCJE DOBRA, DLA KTÓRYCH MR > MC. Nie dochodzi do wyrównania się MR i MC!

142 ZADANIE Na rysunku zostały przedstawione koszty i utargi przedsiębiorstwa, a także różne poziomy ceny produktu. Przy jakiej wielkości pro- dukcji: a) Przedsiębiorstwo będzie się znajdowało w równowadze (osiągnie maksymalny zysk)? P, MC, AC, MR AC MC PDPD PEPE PCPC PBPB D PAPA MR F ED C B A 0 Q

143 Na rysunku zostały przedstawione koszty i utargi przedsiębiorstwa, a także różne poziomy ceny produktu. Przy jakiej wielkości pro- dukcji: a) Przedsiębiorstwo będzie się znajdowało w równowadze (osiągnie maksymalny zysk)? 0B. b) Przedsiębiorstwo osiągnie optimum techniczne? P, MC, AC, MR AC MC PDPD PEPE PCPC PBPB D PAPA MR F ED C B A 0 Q

144 Na rysunku zostały przedstawione koszty i utargi przedsiębiorstwa, a także różne poziomy ceny produktu. Przy jakiej wielkości pro- dukcji: a) Przedsiębiorstwo będzie się znajdowało w równowadze (osiągnie maksymalny zysk)? 0B. b) Przedsiębiorstwo osiągnie optimum techniczne? 0A. c) Przedsiębiorstwo osiągnie maksymalny utarg całkowity? P, MC, AC, MR AC MC PDPD PEPE PCPC PBPB D PAPA MR F ED C B A 0 Q

145 Na rysunku zostały przedstawione koszty i utargi przedsiębiorstwa, a także różne poziomy ceny produktu. Przy jakiej wielkości pro- dukcji: a) Przedsiębiorstwo będzie się znajdowało w równowadze (osiągnie maksymalny zysk)? 0B. b) Przedsiębiorstwo osiągnie optimum techniczne? 0A. c) Przedsiębiorstwo osiągnie maksymalny utarg całkowity? 0F. d) Przedsiębiorstwo osiągnie jedynie zysk normalny? P, MC, AC, MR AC MC PDPD PEPE PCPC PBPB D PAPA MR F ED C B A 0 Q

146 Na rysunku zostały przedstawione koszty i utargi przedsiębiorstwa, a także różne poziomy ceny produktu. Przy jakiej wielkości pro- dukcji: a) Przedsiębiorstwo będzie się znajdowało w równowadze (osiągnie maksymalny zysk)? 0B. b) Przedsiębiorstwo osiągnie optimum techniczne? 0A. c) Przedsiębiorstwo osiągnie maksymalny utarg całkowity? 0F. d) Przedsiębiorstwo osiągnie jedynie zysk normalny? 0E. e) Zaznacz na rysunku wysokość ceny, po jakiej jest sprzedawany produkt, oraz ekonomiczny zysk (stratę) przedsiębiorstwa. P, MC, AC, MR AC MC PDPD PEPE PCPC PBPB D PAPA MR F ED C B A 0 Q

147 e) Zaznacz na rysunku wysokość ceny, po jakiej jest sprzedawany produkt, oraz ekonomiczny zysk (stratę) przedsiębiorstwa. e) X 1. Obszar X 1 X 2 X 3 X 4. MC, AC, MR P, AC MC PDPD PEPE PCPC PBPB X2X2 X1X1 D X4X4 X3X3 PAPA MR F E D C B A 0 Q

148 Oto warunek kontynuowania produkcji W KRÓTKIM OKRESIE, mimo ponoszonych strat: TC>TR i VC<TR

149 Oto warunek kontynuowania produkcji W KRÓTKIM OKRESIE, mimo ponoszonych strat: VC<TR Innymi słowy: VC/Q<TR/Q,

150 Oto warunek kontynuowania produkcji W KRÓTKIM OKRESIE, mimo ponoszonych strat: VC<TR Innymi słowy: VC/Q<TR/Q, Więc: AVC<P.

151 Oczywiście W DŁUGIM OKRESIE warunkiem kontynuowania produkcji jest: TC<TR, czyli: AC<P.

152 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady.

153 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki.

154 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki. b) Co wchodzi w skład kosztów zmiennych? Podaj przykłady.

155 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki. b) Co wchodzi w skład kosztów zmiennych? Podaj przykłady. Tym razem chodzi o nakłady, których wielkość zależy od ilości wy- produkowanych usług. Np. koszt surowca, część kosztu elektrycz- ności.

156 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki. b) Co wchodzi w skład kosztów zmiennych? Podaj przykłady. Tym razem chodzi o nakłady, których wielkość zależy od ilości wy- produkowanych usług. Np. koszt surowca, część kosztu elektrycz- ności. c) Co sądzisz o stosunku kosz-tów stałych i kosztów zmiennych?

157 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki. b) Co wchodzi w skład kosztów zmiennych? Podaj przykłady. Tym razem chodzi o nakłady, których wielkość zależy od ilości wy- produkowanych usług. Np. koszt surowca, część kosztu elektrycz- ności. c) Co sądzisz o stosunku kosz-tów stałych i kosztów zmiennych? W przypadku przedsiębiorstw w rodzaju restauracji stosunek kosztów zmiennych do kosztów stałych jest bardzo mały.

158 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki. b) Co wchodzi w skład kosztów zmiennych? Podaj przykłady. Tym razem chodzi o nakłady, których wielkość zależy od ilości wy- produkowanych usług. Np. koszt surowca, część kosztu elektrycz- ności. c) Co sądzisz o stosunku kosz-tów stałych i kosztów zmiennych? W przypadku przedsiębiorstw w rodzaju restauracji stosunek kosztów zmiennych do kosztów stałych jest bardzo mały. d) Dlaczego restauracja ciągle jeszcze jest otwarta?

159 ZADANIE Ilekroć tu jesteś, zajętych jest zaledwie kilka miejsc, a mimo to właściciel restauracji nie zamyka interesu. Przyjrzyj się tej sytu- acji nieco uważniej. a) Co składa się na ponoszone przez właści- ciela koszty stałe? Podaj przykłady. Oczywiście, chodzi o takie nakłady, których wielkość nie zależy od ilości wyprodukowanych usług gastronomicznych. Np. czynsz za wynajmowany lokal, koszt wyposażenia restauracji, odsetki od zaciągniętego kredytu bankowego, zapewne także płaca kucharza, kelnerów, szatniarki. b) Co wchodzi w skład kosztów zmiennych? Podaj przykłady. Tym razem chodzi o nakłady, których wielkość zależy od ilości wy- produkowanych usług. Np. koszt surowca, część kosztu elektrycz- ności. c) Co sądzisz o stosunku kosz-tów stałych i kosztów zmiennych? W przypadku przedsiębiorstw w rodzaju restauracji stosunek kosztów zmiennych do kosztów stałych jest bardzo mały. d) Dlaczego restauracja ciągle jeszcze jest otwarta? Właśnie dlatego, że koszty zmienne są niewielkie. Wystarczy kilku gości, aby utarg całkowity pokrył małe koszty zmienne i część kosztów stałych. W takiej sytuacji – mimo pustych stolików – nie opłaca się zamykać interesu.

160 ZADANIE Bez względu na okoliczności nowe czarne dżinsy są dla ciebie warte 140 zł, więc te Levisy za 100 zł to prawdziwa okazja! Już w domu okazuje się, że spodnie są za krótkie, za szerokie, za niskie w kroku. a) Czy masz wydać następne 100 zł na czarne dżinsy, które tym razem leżą jak ulał?

161 Bez względu na okoliczności nowe czarne dżinsy są dla ciebie warte 140 zł, więc te Levisy za 100 zł to prawdziwa okazja! Już w domu okazuje się, że spodnie są za krótkie, za szerokie, za niskie w kroku. a) Czy masz wydać następne 100 zł na czarne dżinsy, które tym razem leżą jak ulał? a) Tak. b) Uzasadnij odpowiedź.

162 Bez względu na okoliczności nowe czarne dżinsy są dla ciebie warte 140 zł, więc te Levisy za 100 zł to prawdziwa okazja! Już w domu okazuje się, że spodnie są za krótkie, za szerokie, za niskie w kroku. a) Czy masz wydać następne 100 zł na czarne dżinsy, które tym razem leżą jak ulał? a) Tak. b) Uzasadnij odpowiedź. b) Przecież – bez względu na okoliczności – czarne dżinsy nadal są warte 140 zł. Tymczasem odpowiednie spodnie kosztują tylko 100 zł. (Uwaga! Zakładamy, że nie ma JESZCZE LEPSZYCH sposobów wydania pieniędzy, ktore mamy). c) Pamiętasz decyzję o kontynuowaniu produkcji mimo strat i przysłowie: Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr? Co wspólnego mają ze sobą: te dżinsy, ta decyzja, to przysłowie?

163 Bez względu na okoliczności nowe czarne dżinsy są dla ciebie warte 140 zł, więc te Levisy za 100 zł to prawdziwa okazja! Już w domu okazuje się, że spodnie są za krótkie, za szerokie, za niskie w kroku. a) Czy masz wydać następne 100 zł na czarne dżinsy, które tym razem leżą jak ulał? a) Tak. b) Uzasadnij odpowiedź. b) Przecież – bez względu na okoliczności – czarne dżinsy nadal są warte 140 zł. Tymczasem odpowiednie spodnie kosztują tylko 100 zł. (Uwaga! Zakładamy, że nie ma jeszcze lepszych sposobów wydania pieniędzy, ktore mamy). c) Pamiętasz decyzję o kontynuowaniu produkcji mimo strat i przysłowie: Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr? Co wspólnego mają ze sobą: te dżinsy, ta decyzja, to przysłowie? c) Przysłowie: Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr wyraża tę samą regułę, którą kieruje się przedsiębiorstwo, decydując się kontynuować produkcję mimo strat w krótkim okresie. Miano- wicie: wielkość nakładów poniesionych i niemożliwych do odzys- kania nie powinna wpływać na decyzje. O takich nakładach eko- nomiści mówią koszty utopione (ang. sunk costs). Także 100 zł niepotrzebnie wydane na źle dopasowane dżinsy stanowi koszt utopiony, którego nie nalezy brać pod uwagę, rozważając kupno drugiej pary spodni.