P O R O S T Y

Porosty – tradycyjna nazwa licznej grupy grzybów (ponad 20% wszystkich gatunków grzybów określanych jako zlichenizowane, tworzących obligatoryjne symbiozy głównie z prokariotycznymi cyjanobakteriami lub eukariotycznymi zielenicami. Jako samodzielna jednostka taksonomiczna, przestała istnieć w 1981 roku, w wyniku zmian wprowadzonych przez Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej. Pojęcie to ujmowane jest obecnie w kategoriach ekologicznych (podobnie jak grzyby mikoryzowe), a nie systematycznych. Nauka zajmująca się porostami to lichenologia

Występowanie : Porosty są organizmami pionierskimi porastającymi korę drzew, kamienie, gleby najbardziej ubogie, a także bardziej suche zwane też "glebami poligonowymi". Występują niemalże na wszystkich długościach i szerokościach geograficznych. Najwięcej gleb poligonowych znajduje się w tundrze, a także na pustyniach i stepach. Porosty spotkać można na korze drzew ,drewnie , glebie oraz na naturalnych i antropogenicznych podłożach skalnych, takich jak skałki, kamienie i głazy narzutowe, beton, tynk, cegły, eternit, dachówki. Duża grupa porostów zasiedla różne podłoża, gatunki takie określamy jako ubikwistyczne. Na przykład chrobotek szydlasty czy strzępiasty –osiedlają się głównie na murszejących pniakach, często jednak występują także na glebie, korze drzew, a nawet pokrytym cienką warstewką gleby podłożu skalnym.

Budowa Porosty tworzą plechy, które mogą mieć dwie postacie. Komponenty grzybowe i glon mogą być rozmieszczone równomiernie (plecha homeomeryczna) lub komponenty ułożone są warstwowo (plecha heteromeryczna). W drugim przypadku wyróżniamy korę górną (grzyb), warstwę glonową i niżej warstwa strzępek grzyba. Plecha porostów może mieć formy: nitkowatą krzaczkowatą – porozgałęziana i wzniesiona (zwisająca w wypadku porostów nadrzewnych) listkowatą – lekko odstaje od podłoża i przypomina pofałdowany na brzegach liść skorupiastą – płaska i ściśle przylega do podłoża np. skały, muru lub kory drzewa proszkowatą – płaska i przylegająca do podłoża, mniejsza od skorupiastej Wiek pospolitych u nas porostów nadrzewnych i naziemnych jest określany z reguły na kilka do kilkunastu lat.

Rozmnażanie: Rozmnażanie porostów następuje w wyniku wytwarzania diaspor, które podzielić można na diaspory zlichenizowane oraz diaspory niezlichenizowane. Diaspory zlichenizowane to różnego typu wytwory, np. wyrostki – izydia lub urwistki – soredia (powstające w soraliach), złożone ze strzępek mikobionta i komórek fotobionta, które po oddzieleniu od macierzystej plechy mogą odtworzyć (w sprzyjających warunkach) nowy organizm o identycznych genetycznie cechach. Diaspory niezlichenizowane są wyłącznymi wytworami grzybni mikobionta. Zaliczyć można do nich zarodniki (mejospory) – askospory lub bazydiospory, których wytworzenie poprzedzone jest procesem płciowym, typowym dla danej grupy grzybów, powstające w charakterystycznych dla danego rodzaju grzyba owocnikach (np. perytecja – otocznie lub apotecja – miseczki) oraz konidia (mitospory), powstające z wyspecjalizowanych strzępek grzybni wegetatywnej, zazwyczaj w różnego typu owocowaniach (np. pyknidiach). Propagacja diaspor odbywa się biernie, za pośrednictwem wiatru, wody lub zwierząt. W przypadku diaspor niezlichenizowanych, utworzenie nowej plechy (lichenizacja) możliwe jest tylko w wyniku bezpośredniego kontaktu rozwijającej się z diaspory grzybni mikobionta z komórkami odpowiedniego fotobionta. Zjawisko to nie odgrywa zapewne głównej roli w procesie rozprzestrzeniania się porostów. Reprodukcja porostów następuje także w wyniku mechanicznej fragmentacji plech.

Skala porostowa -- za jej pomocą, poprzez obserwacje porostów rosnących na drzewach, można ocenić skalę zanieczyszczenia powietrza na danym terenie. Porosty pełnią tu rolę gatunku wskaźnikowego. Skala porostowa umożliwia określenie strefy porostowej, tzn. obszaru charakteryzującego się występowaniem porostów nadrzewnych o znanej odporności na stężenie SO2. Istnieje 7 stref skali porostowej: - strefa 1 (skażenie powietrza przekracza 170 mg SO2 na m3) - brak porostów nadrzewnych, jedynie obecność glonów, tzw. pustynia porostowa. Duże miasta i silnie skażone okręgi przemysłowe, - strefa 2 (170-100 mg SO2 na m3) - najodporniejsze porosty skorupiaste i proszkowe, silne skażenie środowiska. Miasta i obszary przemysłowe, - strefa 3 (100-70 mg SO2 na m3) - porosty wyraźna degradacja środowiska. Tereny zadrzewione w obszarach podmiejskich, - strefa 4 (70-50 mg SO2 na m3) - porosty listkowate z udziałem krzaczkowatych, wpływ powietrza z obszarów zdegradowanych. Lasy w pobliżu miast i obszarów przemysłowych, - strefa 5 (50-40 mg SO2 na m3) - kora pokryta w znacznym stopniu porostami listkowatymi z udziałem krzaczkowatych słabe zanieczyszczenie powietrza. Większość dużych obszarów leśnych na niżu i pogórzu, - strefa 6 (40-30 mg SO2 na m3) - występowanie wrażliwych gatunków skorupiastych, listkowatych i krzaczkowatych na pniach i gałęziach, np. brodaczki, nieznaczny wpływ zanieczyszczeń przemysłowych. Naturalne, rozległe obszary leśne w niektórych rejonach Karpat i w północno-wschodniej Polsce, - strefa 7 (poniżej 30 mg SO2 na m3) - bogata flora porostów na pniach i gałęziach drzew, tereny nie zanieczyszczone. Nieliczne obszary w Polsce.

Istnieją 4 podstawowe rodzaje porostów ze względu na budowę plechy: skorupkowe proszkowate (dość duże zanieczyszczenie powietrza), krzaczkowate (średnie zanieczyszczenie) listkowate (bardzo małe zanieczyszczenie).

Porosty z grupy wrażliwych na działanie związków azotu w powietrzu, występują tylko na terenach z czystym powietrzem. Brodaczka 1 porost rosnący głównie na drzewach i gałęziach. Plecha w postaci skupisk nitkowatych bądź nitkowato-krzaczkowatych, bardzo rzadki, objęty ochroną ścisłą.

Mąklik otrębiasty 2 Pustułka 3 porost o plesze krzaczkowatej lub listkowato-krzaczkowatej długości do 10 cm, najczęściej spotykany na korze drzew iglastych – gatunek objęty ścisłą ochroną Pustułka 3 porost o budowie listkowatej, koloru zielonkawo szarego, od spodu brązowawy, cechą charakterystyczną może być występowanie na końcu „listków” kieszonek z wysypującym się z nich białawym proszkiem.

Porosty z grupy średnio odpornych na działanie związków azotu w powietrzu. Płaszczynka 4 porost o plesze listkowatej, przylegającej do podłoża. Koloru zielonkawo-brązowego, brązowo-szarego. Jeden z gatunków nazywamy Płaszczynką okopconą z powodu charakterystycznego zabarwienia.

Żółtlica chropowata 5 Tarczownica 6 porost o budowie listkowatej, koloru zielonkawego zielonkawoszarego, często przypominającego zielone jabłko, z pomarszczonej powierzchni może wysypywać się białawy proszek. Tarczownica 6 gatunek stosunkowo rzadki, barwy zielonkawo szarej od strony wierzchniej z charakterystycznymi białawymi liniami, plecha brązowawa od spodu.

Porosty z grupy stosunkowo odpornych na działanie związków azotu w powietrzu mogą występować w terenach z powietrzem czystym jak i zanieczyszczonym. Złotorost ścienny 7 porost o listkowatej plesze, barwy od pomarańczowej i żółtej do szarozielonej. Występuje powszechnie, na korze drzew. Listki plechy pow 1 mm, dobrze widoczne, owocniki nie zakrywają plechy.

Złotorost wieloowocnikowy 8 plecha listkowata do 2,5 cm średnicy, koloru żółtego , pomarańczowo-żółtego, listki krótkie, owocniki zawsze obecne często zakrywają plechę. Obrost 9 porost listkowaty, o barwie zielonkawo szarej, z charakterystycznymi nitkowatymi zakończeniami.

Przygotowała Karolina Bronikowska Kl. II a