ZARYS POLITYKI TRWAŁEGO ROZWOJU (SUSTAINABLE DEVELOPMENT/(SD)) - ujęcie cybernetyczne SYSTEMOWE UWARUNKOWANIA POPRAWNEJ STRATEGII SD Wykład II 21 kwietnia 2015

Lesław Michnowski Wieloletni ( ) członek Komitetu Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk

Polityka trwałego rozwoju światowej społeczności (ŚS) poprzez kształtowanie jej przyszłości metodą wizyjnego (Visioning – BtL, LtG 30 Year Update) programowania strategicznego/backcasting (EU SDS 2006)

Review of the EU Sustainable Development Strategy (EU SDS) - Renewed Strategy (2006) 18. Research into sustainable development must include (…) LONG-TERM VISIONARY CONCEPTS and has to tackle problems of a GLOBAL and regional nature. It has to (…) bridge the gap between science, policy-making and implementation. (…) There is still a strong need for further research in the INTERPLAY BETWEEN SOCIAL, ECONOMIC AND ECOLOGICAL SYSTEMS, and in methodologies and instruments for RISK ANALYSIS, BACK- and FORE-CASTING and PREVENTION SYSTEMS.

Różnorodność ocen sytuacji globalnej: 1. Światowa społeczność w stanie rozwoju, wspaniały rozwój Chin, wzmacnianie BRICS. 2. Kryzys lokalny - jedynie w ramach cywilizacji euroatlantyckiej. albo 3. Kryzys globalny – zagrażający III Wojną Światową - spowodowany: 3.1 – przeludnieniem Ziemi, albo 3.2. – moralnym zdegradowaniem się – w wyniku rozwoju, zwłaszcza, nauki i techniki – socjal-darwinistycznych - śmiercionośnych - form podtrzymywania życia (Meadowss BtL, LtG 30 Year Update, Randers 2052) przez silniejsze części światowej społeczności (ŚS).

Meadows, D.H., …Granice wzrostu (1972)

LtG Konsekwencje rewolucji naukowo-technicznej XX wieku, w ramach egoistycznych/socjal-darwinistycznych stosunków społecznych i braku wiedzy o kompleksowych konsekwencjach działalności społeczno-gospodarczej: 1. radykalny wzrost organizacyjnej inercji i tempa zmian w uwarunkowaniach życia Człowieka; 2. wyczerpywanie źródeł aktualnie dostępnych zasobów naturalnych, bez zapewniania wystarczającego dostępu do alternatywnych ich źródeł; 3. bezwzględne degradowania środowiska przyrodniczego; 4. „eksplozja” demograficzna, a zatem 5. KRYZYS GLOBALNY.

Współczesna globalna WALKA konkurencyjna nie jest docelowo ukierunkowana na ZWIĘKSZANIE stopnia IMPERIALISTYCZNEGO PODPORZĄDKOWANIA społecznościom silniejszym społeczności słabszych. Obecnie jej GŁÓWNYM CELEM jest NEO-SOCJALDARWINISTYCZNE ELIMINOWANIE KONKURENTÓW do deficytowych zasobów naturalnych, w tym ZAWŁASZCZANIE posiadanych przez nich ich ŹRÓDEŁ. A także OGRANICZANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO.

Neo-socjaldarwinizm: fizyczne eliminowanie słabszych społeczności/narodów w miejsce wymuszania ich pracy lub walki na rzecz silniejszych. Nie „wyzysk” lecz „odrzucanie”/eliminowanie. nczyla__Nadciaga_epoka_zbednych_ludzi.html daniel_kahneman-death-is-optional2

Gdyby Niemcy zwyciężyły w II Wojnie Światowej: Generalny Plan Wschodni/Plan Himmlera Zamierzano pozostawić ok. 3-4,8 mln Polaków w charakterze niewolniczej siły roboczej. Ostatecznym celem (..) wyniszczenie 51 milionów Słowian, w tym 80-85% Polaków (…) Lebensraum, Drang nach Osten, Ubermenschen, Untermenschen.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (1): 1. Ze względu na zmienność uwarunkowań, aktualna struktura każdej organizacji nieuchronnie ulega sukcesywnie postępującej moralnej degradacji. 2. Zatem zespół zamierzający ją zmodernizować powinien odmiennie, aniżeli tradycyjnie, przystępować do projektowania jej rozwojowej/doskonalącej przebudowy lub przezwyciężenie kryzysu, w której się ona znalazła.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (2): 3. Należy odejść od tradycyjnej – jako działania wstępnego - oceny stanu istniejącego, w tym krytyki: - istniejących aktualnie mankamentów, oraz - dotychczasowych twórców, danej organizacji. 4. Uznać, iż aktualny jej stan z natury rzeczy podlega – wraz ze zmianami w uwarunkowaniach funkcjonowania – moralnej degradacji, zatem musi ulec przebudowie.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (3): 5. Rozpoznać misję jaką na rzecz środowiska społeczno-przyrodniczego może optymalnie spełniać dana organizacja. 6. Zaprojektować – zgodną z nowymi uwarunkowaniami – WIZYJNĄ, „idealną” formę jej struktury, umożliwiającą minimalnym kosztem pełnienie tej misji.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (4): 7. Określić wszelkie ograniczenia uniemożliwiające ukształtowanie tej „idealnej” formy organizacyjnej. 8. Opracować program sukcesywnego eliminowania tych ograniczeń, które mogą – i jak - zostać stopniowo wyeliminowane. 9. Opracować możliwą do zrealizowania (praktopia) WIZJĘ przyszłościowej formy organizacji i na tej podstawie strategię („mapę drogową”) jej osiągania, czyli sposób realizacji takiej wizji metodą wizyjnego programowania strategicznego/backcasting (Odnowiona [2006] EU SDS).

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (5): 10. Każdy etap realizacyjny powinien być poprzedzony eliminowaniem ograniczeń realizacyjnych jego dotyczących, a także wyznaczeniem kryteriów oceny jego skutków, celem: - stwierdzania czy faktycznie postępuje zbliżanie do strategicznego celu (tak stopniowo realizowanej modernizacji danej organizacji), lub - korygowania danej strategii.

G. Nadlera ‘idealnego projektowania” koncepcja modernizacji m.in. ŚS (6): 11. W PRACE MODERNIZACJI NALEŻY WŁĄCZYĆ DOTYCHCZASOWYCH BUDOWNICZYCH MODERNIZOWANEJ ORGANIZACJI CELEM WYKORZYSTANIA ICH DOŚWIADCZEŃ REALIZACYJNYCH Nadler G. 1967, Work Systems Design: the IDEALS concept, Illinois. nef 2010, Michnowski L. 2003c, Analiza zmienności w kształtowaniu strategii trwałego rozwoju (sustainable development) (Changes analysis in shaping sustainable stra­tegy), [w:] Filozoficzne i społeczne uwarunkowania zrównoważonego rozwoju, (red. Artur Pawłowski), Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk, vol. 16, Lublin 2003:

Przydatność analizy systemowej, w tym cybernetyki trwałego rozwoju, w rozpoznawaniu globalnych zagrożeń oraz projektowaniu WIZJI światowej społeczności zdolnej do trwałego – „trójfilarowgo” - jej rozwoju, jak również „mapy drogowej” osiągania tej wizji.

Cybernetyka - ogólna teoria sterowania (przebiegiem różnorodnych procesów, w tym procesem życia i rozwoju społeczno- gospodarczego), - ogólna teoria informacji

Modelowanie jako podstawa analizy systemowej celem poznawania właściwości i przyszłego (w zależności od stanu życia, w tym rozwoju, oraz zmian w oddziaływaniach/środowisku) zachowania się badanej społeczności.

Modele: (1) konceptualne; (2) operacyjne.

Izomorfizm, homomorfizm, ułatwienie w poszukiwaniu poprawnych społeczno-gospodarczych modernizacyjnych rozwiązań

Model konceptualny rzeczywistości jako: - przedstawienie, przydatnej w sterowaniu rozwojem społeczności, wiedzy systemowo- filozoficznej, w tym dotyczącej stałych i okresowo zmiennych cech strukturalnych oraz statycznych i dynamicznych właściwości rzeczywistości, oraz - narzędzie konceptualnej analizy systemowej.

J. M. Bocheńskiego koncepcja wykorzystania dorobku filozofii w budowie, metodą aksjomatyczną, teorii/modelu.

Model operacyjny/symulacji komputerowej

Modelowanie dynamiczne J. W. Forrestera dla komputerowo-symulacyjnej analizy systemowej

Metoda aksjomatyczna Forrestera – Bocheńskiego jako sposób budowy ogólnego modelu konceptualnego: pojęcia niedefiniowane pojęcia zdefiniowane (za pomocą pojęć niedefiniowanych) aksjomaty, logiczne wnioskowanie badanie adekwatności modelu/teorii do rzeczywistości

A. P. Sage’a koncepcja kształtowania polityki - Sage A. P. 1977, Methodology for Large- Scale Systems, MCGrew-Hill Book Company, New York. Haliniak M. 2008, Filozofia polityki ekologicznej (Philosophy of Sustainable Development Policy), EPISTEME 80(2008), Wszechnica Mazurska – UKSW, Olecko-Warszawa.

Wybrane modele konceptualne przydatne (lecz niewystarczające) w kształtowaniu polityki SD: - systemy otwarty i ogólny L. von Bertalanffy’ego; - system naturalny E. Laszlo; - regulon K. Bogdańskiego; - system cybernetyczny N. Wienera; - system autonomiczny M. Mazura; - struktur dyssypatywnych I. Prigogine.

Model konceptualny System Życia, jako - zgodny z postulatem Sage’a – model ogólny/kompleksowy, dotyczący różnorodnej postaci - stanowiących rzeczywistość - systemów życia (sż), budowany w ramach cybernetyki trwałego rozwoju metodą dedukcyjną/aksjomatyczną.

W ramach modelu System Życia traktujemy różnej formy społeczności, organizacje, lub ekosystemy, w tym narody, przedsiębiorstwa, innej postaci organizacje (np naukowo- wytwórcze, finansowe), itp – jak również ekosystemy lokalne lub ekosystem globalny (Ziemię) - jako systemy otwarte (LvB) i systemy życia (sż), w tym systemy: człowiek-technika (SCT). Również środowisko takich systemów ujmujemy jako system życia (sż).

Sż jest systemem otwartym ze zdolnością homeostazy, i o zachowaniu celowym. Nadrzędnym celem sż jest podtrzymywanie życia w układzie: system życia–środowisko

System życia (sż) jest systemem informacyjnym rozwijającym się, którego okres życia – Ə, zależy od jego informacyjnej sprawności oraz poziomu informacji – i.

Informacja – pojęcie używane w trzech ujęciach: 1) jako, przeciwstawna entropii (dezorganizacji), konceptualna miara jakości, w tym zorganizowania, sż; 2) jako informacja realna, zawarta w strukturze nadsystemu, czyli każdy czynnik, który przyczynia się do życia lub bardziej sprawnego funkcjonowania sż; 3) jako informacja odwzorowująca układ: system życia–środowisko, w tym wiedza dotycząca jego przyszłości.

INFORMACJA [lać. informatio 'wyobrażenie, wy­ jaśnienie, zawiadomienie'], w cybernetyce i teorii in­formacji każdy czynnik, który ludzie, organizmy żywe lub urządzenia automatyczne mogą wykorzystać do bardziej sprawnego, celowego działania (w szczegól­ności sterowania); zob. też wiadomość. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 5, Warszawa 1965.

Synergiczna właściwość informacji realnej, w tym odwzorowującej: Zintegrowanie elementów sż o wzajemnie uzupełniających się zasobach informacji realnej umożliwia uzyskanie efektu synergicznego, czyli skokowego wzrostu poziomu informacji sż.

Entropia - s Informacja (jako miara) – i. i/s (N. Wienr) Struktura bardziej sprawna i trwała – mniej prawdopodobna

Entropia: konceptualna miara nieprzydatnoścu danej fomy sż do podtrzymywania jego życia i rozwoju - ilość mikrostanów które realizują lub mogą realizować dany makrostan Warsztat rzemieślniczy a zmiany w uwarunkowaniach jego funkcjonowania

Proces życia jest silnie nieliniowy i przebiega; 1. wykładniczo, 2. katastroficznie (synergia, dyssynergia), lub 3. chaotycznie

Życie jako proces tworzenia informacji realnej w układzie: system życia–środowisko, lub przeciwstawiania się wzrostowi entropii w tym układzie. Właściwa praca sż jako niezbędny warunek życia sż.

Wpływ stanu środowiska - podlegającego ustawicznym i nieodwracalnym zmianom - na skutki procesu życia sż/SCT

Dla uniknięcia globalnej katastrofy i ukształtowania zdolności trwałego rozwoju ŚS konieczność ULTRASTABILNOŚCI światowej społeczności

ULTRASTABILITY The ability of a system to change its internal organization or structure in response to environmental conditions that threaten to disturb a desired behavior (…). Web Dictionary of Cybernetics and Systems:

Podstawowe aksjomaty modelu konceptualnego System Życia - przesłanki wnioskowania dotyczącego istoty i poprawnej metody przezwyciężania kryzysu globalnego, a zarazem kształtowania SD backcasting

Aksjomat I: i = B(n,q)1/s i – poziom informacji systemu życia – zarazem poziom rozwoju oraz zorganizowania sż, jak również konceptualna miara jakości sż. s – poziom entropii ekospołecznej systemu życia, a także poziom rozwojowych rezerw sż. n – ilość elementów systemu życia; q – jakość elementów systemu życia, oraz B(n,q) – pewna funkcja zależna od rodzaju systemu życia oraz ilości I jakości jego elementów.

przy czym: Entropia (ekospołeczna) (jedynie izomorficzne podobieństwo do entropii termodynamicznej) s = k ln w k – pewna stała zależna od rodzaju systemu życia; w – ilość różnorodnych czasoprzestrzennych konfiguracji elementów systemu życia, które umożliwiają uzyskiwanie tego samego stanu jakości tego systemu.

Aksjomat II: E = mc2 - rozumiany jako założenie, iż układ system życia–środowisko, zbudowany jest z energii w szerszym znaczeniu (falowej lub substancjalnej), a różnice pomiędzy różnorodnymi postaciami sż sprowadzają się do odmiennych ich struktur, wyznaczających odmienne właściwości różnorodnych sż.

Aksjomat III System życia jest systemem (ogólnym) w ujęciu LvB, czyli wszystkie elementy układu: system życia – środowisko, są współzależne zgodnie z: gdzie: Q1 – Qn – elementy układu: system życia – środowisko; f1 – fn – funkcje określające dynamiczne zależności występujące pomiędzy tymi elementami

System życia (sż) sż = E – elementy tworzące sż; Rw – zbiór relacji wewnętrznych. wiążących elementy systemu w systemową całość, makrostruktura sż; Rz – zbiór relacji zewnętrznych, wiążących system ze środowiskiem; Ho – homeostat sż; Ps – potencjał sprawczy sż; Ə – okres życia sż; i – poziom informacji/jakości sż; t – czas.

Tworzywem systemu życia jest energia (w szerszym znaczeniu) – zarówno falowa jak i substancjalna – E=mc2 (Einstein, Sedlak, Mazur, Bogdański)

Postać energii emitowanej przez sż do środowiska zależy od jego struktury. Energia ta, gdy jest negentropowo ukształtowana - zgodnie z potrzebami życia środowiska/odbiorców - stanowi czynnik ich życia i może stanowić także czynnik zwrotnego, również negentropowego, wspomagania emitującego

Okres życia sż – Ə - jest skończony, lecz niezdeterminowany i zależy od poziomu jego informacji (i), w tym ilości, oraz jakości i stopnia odpowiedniego zróżnicowania elementów sż.

System życia ma strukturę hierarchiczną: (Laszlo) jest elementem nadsystemu czyli układu: sż- środowisko, i jest zbudowany z aktywnych elementów, które są także systemami zycia.

Aktywność orgware/makrostruktury 1, Orgware poprawnie ukształtowany stymuluje rozwój sż. 2. Patologicznie ukształtowany stymuluje zachowania patologiczne („struktury grzechu” JPII). 3. Gdy sż zbliża się do granicy wzrostu. orgware ulega moralnej degradacji. 4. Orgware poprawnie nie przebudowany, po patologicznym przekroczeniu przez sż granicy wzrostu, wymusza zachowanie kryzysowe sż.

Każdemu działaniu sż, jak i upływowi czasu, towarzyszy, dotyczący układu sż--Ś, zarówno negatywny/destrukcyjny (czyli co najmniej względny wzrost poziomu entropii), jak i pozytywny/konstrukcyjny (negentropowy, czyli co najmniej względne zmniejszenie poziomu entropii) jego skutek. Brillouin L., Nauka a teoria informacji, Warszawa 1969.

Konstruktywność: przewaga konstrukcji nad destrukcją. Konstruktywność wewnętrzna Konstruktywność zewnętrzna Destruktywność: przewaga destrukcji nad konstrukcją. Destruktywność wewnętrzna Destruktywność zewnętrzna

Stan POCZĄTKOWY życia sż, gdy: 1. w środowisku istnieją sż zagrożone upadkiem lub poszukujące możliwości poprawy jakości ich życia; 2. drogą kooperacji z ew. wykorzystaniem synergicznej różnorodności są one w stanie zapewnić sobie dostęp do nowych zasobów życia; 3. ich współdziałanie zmniejszy poziom entropii środowiska. Podstawą homeostazy: intuicja wspomagana polem informacyjnym środowiska.

W stanie POCZĄTKOWYM sż jest zewnętrznie konstruktywny, zaś wybiórczo wewnętrznie konstruktywny, a zarazem wewnętrznie destruktywny. Jego wewnętrzna konstruktywność przejawia się rozwojem wstępnym silniejszych jego jednostek/aktywnych elementów sż. Wewnętrzna destruktywność, to pomniejszanie posiadanych rezerw zasobów życia. Ujmując to nieco inaczej jest to stan stagnacji egalitarnej SCT.

Cztery (poza stanem POCZĄTKOWYM) – kolejno normalnie powstające – stany jakości życia sż, w tym SCT: 1. Wewnętrznej konstruktywności przy zewnętrznej destruktywności, czyli ROZWOJU WSTĘPNEGO/NIEDOJRZAŁEGO. 2. Wewnętrznej i zewnętrznej konstruktywności, czyli ROZWOJU DOJRZAŁEGO. 3. Wewnętrznej destruktywności przy zewnętrznej konstruktywności, czyli REGRESU KONSTRUKTYWNEGO. 4. Wewnętrznej i zewnętrznej destruktywności, czyli REGRESU BEZWZGLĘDNEGO..

W trakcie pierwszego – WSTĘPNEGO/NIEDOJRZAŁEGO – etapu ROZWOJU SCT jest w stanie „ ”Wzrostu KOSZTEM społeczno-przyrodniczego środowiska” SCT więcej ze środowiska „bierze” aniżeli „daje”. Nieuchronność śmiercionośnej rywalizacji.etapu

W trakcie drugiego – DOJRZAŁEGO – etapu ROZWOJU SCT jest w stanie „Rozwoju RAZEM ze społeczno-przyrodniczym środowiskiem” SCT kooperując sam się nadal rozwija a zarazem środowisku „daje” więcej, aniżeli zeń „bierze”. P.T. de Chardin, Człowiek, 1949.

Rozwój dojrzały środowiska SCT jako warunek normalnego wstępnego/niedojrzałego rozwoju SCT

Etapy rozwoju „kosztem środowiska” nieuchronnym warunkiem osiągnięcia przez SCT stanu rozwoju dojrzałego

Rozwój dojrzały SCT jako warunek trwałego rozwoju układu: SCT-Ś.

Doprowadzenie ŚS do stanu rozwoju dojrzałego – podstawowy warunek trwałego przezwyciężenia kryzysu globalnego, a zarazem wielkie wyzwanie dla świata nauki i polityki.

Warunkiem osiągnięcia przez ŚS stanu rozwoju dojrzałego (czyli przezwyciężenie globalnego kryzysu) jest spowodowanie, iż ilość (indywidualnych i zbiorowych) podmiotów zewnętrznie konstruktywnych będzie odpowiednio przewyższała te podmioty, które są zewnętrznie destruktywne.

Dziękuję za uwagę.