Rodzina zastępcza Podstawowe informacje o rodzinie zastępczej; Jakie warunki trzeba spełnić, kiedy chce się zostać rodziną zastępczą; Proces zawiązywania się rodziny zastępczej; Podstawowe obowiązki rodziny zastępczej; Świadczenia pieniężne przyznawane rodzinie zastępczej; Rodzina zastępcza a rodzina adopcyjna; Adopcja, dokonywana przez obywateli innych państw; Akty prawne regulujące przepisy o rodzinach zastępczych; Gdzie można szukać informacji o rodzinach zastępczych. 1

Podstawowe informacje o rodzinie zastępczej Organizowanie opieki w rodzinach zastępczych należy do zadań własnych powiatu. Zadania pomocy społecznej w powiatach wykonują jednostki organizacyjne – powiatowe centra pomocy rodzinie. Starosta przy pomocy powiatowego centrum pomocy rodzinie sprawuje nadzór nad działalnością rodzinnej opieki zastępczej. Rodzina zastępcza to taka rodzina, która zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej. Rodzina zastępcza może być również ustanowiona dla dziecka niedostosowanego społecznie. Rodziny zastępcze dzielą się na: spokrewnione z dzieckiem; niespokrewnione z dzieckiem; zawodowe niespokrewnione z dzieckiem: - wielodzietne, - specjalistyczne, - o charakterze pogotowia rodzinnego. 2

Jakie warunki trzeba spełnić, kiedy chce się zostać rodziną zastępczą Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku małżeńskim, jeżeli osoby te spełniają następujące warunki: dają rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej; mają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; korzystają z pełni praw cywilnych i obywatelskich; nie są lub nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, nie są ograniczone we władzy rodzicielskiej ani też władza rodzicielska nie została im zawieszona; wywiązują się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży na nich taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu; nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim; mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania; uzyskały pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania. 3

Jakie warunki trzeba spełnić c.d. Ponadto, przy doborze rodziny zastępczej dla dziecka uwzględnia się: osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka, przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, odpowiednią różnice wieku między kandydatami do pełnienia funkcji rodziny zastępczej a dzieckiem, poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie pomocy profilaktyczno – wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania potrzeb dziecka, zasadę nie rozłączania rodzeństwa, w miarę możliwości opinię wyrażoną przez dziecko. 4

Proces zawiązywania się rodziny zastępczej Dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej powinny znaleźć ją w rodzinach zastępczych. Rodziny zastępcze, to forma czasowej opieki nad dzieckiem. Utworzenie rodziny zastępczej nie zmienia stanu prawnego dziecka. Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje najczęściej na podstawie orzeczenia sądu, w takiej sytuacji to kandydaci na rodziców zastępczych składają do sądu opiekuńczego wniosek o ustanowienie ich rodziną zastępczą dla konkretnego dziecka lub zgłaszają swoją gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej bez wskazywania konkretnego dziecka. Jednak w przypadku pilnej konieczności zapewnienia dziecku opieki zastępczej Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej jest możliwe na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilnoprawnej, zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny. W takiej sytuacji starosta ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia sądu. Z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu regulującego sytuację dziecka umowa, o której mowa powyżej wygasa. 5

Proces zawiązywania się rodziny zastępczej c.d. Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej może nastąpić w trybie: administracyjnym – umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej może nastąpić na podstawie umowy powierzenia, zawartej pomiędzy rodziną zastępczą, a starostą, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny; sądowym – sąd opiekuńczy wydaje orzeczenie, które stanowi podstawę umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej. Sąd może umieścić dziecko w rodzinie zastępczej: w trybie natychmiastowym, kiedy wydaje postanowienie o tymczasowym umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej na czas trwania postępowania sądowego, na mocy postanowienia kończącego postępowanie o ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej. Dziecko zostaje umieszczone w rodzinie zastępczej w dniu wydania orzeczenia sądu i od tego dnia podejmuje ona obowiązek opieki nad nim i jego wychowania oraz od tego dnia przysługuje rodzinie pomoc pieniężna. 6

Podstawowe obowiązki rodziny zastępczej Rodzina zastępcza ma w szczególności obowiązek: Sprawować osobistą opiekę nad powierzonym dzieckiem, Zapewnić dziecku środowisko wychowawcze, odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym: - odpowiednie warunki bytowe, - możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, - możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka, - możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, - odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego. Współpracować z powiatowym centrum pomocy rodzinie, Uczestniczenia w szkoleniu organizowanym przez powiatowe centrum pomocy rodzinie lub, na jego zlecenie, przez ośrodek adopcyjno – opiekuńczy lub inny podmiot. 7

Świadczenia pieniężne przyznawane rodzinie zastępczej Rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonego w niej dziecka. Wiek dziecka % podstawy (1.647zł) Uwagi Do 7 lat 60%, tj. 988,20 zł ----------------------- 80%, tj. 1.317,60 zł Dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności. 7 – 18 lat 40%, tj. 658,80 zł Dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności. Umieszczenie w rodzinie zastępczej na podst. Ustawy z dnia 26.10.1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Posiadane orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności bądź umieszczenie w rodzinie zastępczej na podst. w/w ustawy w poprzednim punkcie. 8

Świadczenia pieniężne przyznawane rodzinie zastępczej c.d. Jeżeli dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej posiada dochód, do którego zalicza się: kwotę otrzymywanej renty rodzinnej lub odszkodowawczej wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłek pielęgnacyjny, dodatek pielęgnacyjny, otrzymywane alimenty, kwotę odpowiadającą dochodom uzyskiwanym z majątku dziecka, to kwotę pomocy pieniężnej ustalonej dla danego dziecka pomniejsza się o kwotę odpowiadającą 50% dochodu dziecka z tym, że pomoc pieniężna nie może być niższa niż 10% podstawy, a w przypadku dziecka niepełnosprawnego lub niedostosowanego społecznie nie może być niższa niż 20 % podstawy. Rodzina zastępcza może także otrzymać jednorazowe świadczenie pieniężne na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami przyjmowanego do rodziny dziecka w wysokości do 150% podstawy, tj. 2.470,50 zł. W przypadku, gdy na skutek zdarzenia losowego dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej wymaga dodatkowej pomocy starosta może przyznać rodzinie zastępczej jednorazowe świadczenie pieniężne na częściowe pokrycie skutków zdarzenia losowego w wysokości do 50% podstawy, tj. 823,50 zł albo okresowe świadczenie pieniężne wypłacane przez okres bezpośrednich skutków tego zdarzenia. Niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza otrzymuje dodatkowo na każde umieszczone w niej dziecko kwotę odpowiadającą 10% podstawy z tytułu sprawowania osobistej opieki i jego wychowania. 9

Rodzina zastępcza a rodzina adopcyjna Rodzina zastępcza to przejściowa forma opieki nad dzieckiem, nad którym biologiczni rodzice nie mogą sprawować opieki, tworzona często przez osoby spokrewnione, ale też przez obce; dziecko zachowuje kontakt z rodzina macierzystą, po upływie jakiegoś czasu może nawet wrócić do biologicznych rodziców; rodzina ma w pewnym zakresie prawo do pomocy finansowej ze strony państwa. Rodzina zastępcza jest usługą zarówno na rzecz dzieci jak i ich rodziców biologicznych. Daje dzieciom i rodzicom szansę, aby wyeliminować objawy i przyczyny kryzysu np. poprzez: leczenie lub specjalistyczną terapię, uporządkowanie sytuacji bytowej (w razie potrzeby korzystając z usług pomocy społecznej), udział w szkoleniach lub warsztatach dla rodziców itp. Celem działania rodziny zastępczej jest wzmocnienie rodziny naturalnej, tak aby dziecko mogło do niej powrócić i przygotowanie dziecka do tego powrotu poprzez zaleczenie ran z przeszłości, wzmocnienie poczucia własnej wartości dziecka i wyrobienie w nim umiejętności tworzenia trwałych związków emocjonalnych. Rodzina adopcyjna (przysposabiająca) to forma opieki, w której rodzice przyjmują obce pod względem biologicznym dziecko do swojej rodziny ze wszelkimi wynikającymi z tego faktu konsekwencjami prawnymi. Między dzieckiem  a nową rodziną powstają relacje prawne jak w normalnej rodzinie. Głównym i nadrzędnym celem adopcji jest dobro dziecka. Adoptować można jedynie dziecko, czyli osobę która nie ukończyła jeszcze 18 roku życia i nie wstąpiła w związek małżeński. Jeśli dziecko ukończyło 13 lat wymagana jest jego zgoda do orzeczenia adopcji. W przypadku przysposobienia całkowitego dotychczasowe więzi zostają zerwane, a dziecko wchodzi do rodziny adopcyjnej na prawach dziecka biologicznego. Dzieje się tak w przypadku dzieci, których rodzice tuż po urodzeniu wyrażają tzw. zgodę blankietową na powierzenie dziecka do adopcji i zrzekają się tym samym na zawsze praw rodzicielskich; przysposobienie całkowite jest nieodwracalne. 10

Adopcja dokonywana przez obywateli innych państw Adopcja międzynarodowa, jest to przysposobienie prawne cudzego dziecka przez rodzinę z innego kraju niż ten, z którego pochodzi dziecko. Adopcja międzynarodowa jest orzekana przez sąd tylko wówczas, jeśli nie ma szans na znalezienie równie dobrych warunków adopcyjnych dla dziecka w kraju ojczystym, również wówczas, gdy adopcja zagraniczna może dać szansę dziecku na zastosowanie na przykład takich metod leczenia, których nie ma w naszym kraju. Adopcja zagraniczna musi być uzasadniona wyraźnym interesem dziecka adoptowanego. 11

Akty prawne regulujące przepisy o rodzinach zastępczych Problematyka dotycząca rodzin zastępczych rozproszona została w kilku aktach prawnych, poczynając od Konwencji o prawach dziecka, a na aktach wykonawczych kończąc. Podstawowe przepisy regulujące status rodzin zastępczych ujęte zostały w Ustawie z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004r., Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) oraz rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy: Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004r. w sprawie rodzin zastępczych (Dz.U. z 2004r., Nr 233, poz. 2344), Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2004r. w sprawie udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie (Dz.U. z 2005r., Nr 6, poz. 45). 12

Gdzie można szukać informacji o rodzinach zastępczych i nie tylko Biuro Rzecznika Praw Dziecka http://www.brpd.gov.pl/ Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich http://www.brpo.gov.pl/ Helsińska Fundacja Praw Człowieka http://www.hfhrpol.waw.pl/ Portal Pomocy Społecznej http://www.ops.pl/ Portal Organizacji Pozarządowych http://www.ngo.pl/ Ministerstwo Edukacji Narodowej http://www.men.gov.pl/ Portal informacyjny http://www.adoptuj.pl/ Mazowiecka Fundacja Rodzin Zastępczych http://www.rodzinyzastepcze.waw.pl/ Fundacja Przyjaciółka http://www.fundacja.przyjaciolka.pl/ 13