Podstawy kryminologii

Przestępczość

Ponieważ kryminologia traktuje przestępczość jako zjawisko społeczne, rodzi to potrzebę opisania tego zjawiska tak ilościowego, jak i jakościowego. Jest bowiem oczywiste, iż dla zrozumienia, czy wyjaśnienia a przede wszystkim w celu kontrolowania przynajmniej w jakimś stopniu przestępczości, musimy mieć wiedzę na temat tego jakie są jej rozmiary, struktura i dynamika.

Przestępstwo Przestępstwo to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, społecznie szkodliwy (w stopniu wyższym niż znikomy) oraz zawiniony.

Przestępca Przestępstwo może popełnić tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończyła 17 lat, a wyjątkowo 15 lat.

Kryminologia traktuje przestępczość jako zjawisko społeczne i próbuje je naukowo opisywać. Rozmiar przestępczości to udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności członków społeczeństwa.

Przestępczość rzeczywista Przez przestępczość rzeczywistą rozumie się ogół czynów przestępczych, jakie zostały popełnione w danej jednostce czasu na określonym terenie.

Przestępczość ujawniona (przestępczość pozorna) Ogół czynów, o których informacje uzyskały organy ścigania i na ich podstawie wszczęły postępowanie przygotowawcze. W tej grupie są także te, które zostały zakwalifikowane jako przestępstwa w chwili wszczęcia postępowania, chociaż w rzeczywistości nie są przestępstwami.

Przestępczość stwierdzona Ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego

Przestępczość osądzona Ogół czynów, których charakter jako przestępstwa został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego.

Podstawowym źródłem informacji o przestępczości ujawnionej są statystyki kryminalne, stanowiące zbiory danych opracowywane i publikowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Statystyka policyjna

Dostarcza informacji o postępowaniach przygotowawczych, przestępstwach i osobach podejrzanych o dokonanie przestępstwa. Podstawowe jednostki obliczeniowe to postępowanie przygotowawcze, przestępstwo stwierdzone, podejrzany.

Elementy rejestrowane w statystyce policyjnej 1. postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego (dochodzenia lub śledztwa).

2. decyzja o sposobie zakończenia postępowania przygotowawczego (zawieszenie postępowania, zakończenie postępowania i wniesienie aktu oskarżenia do sądu, umorzenie postępowania, przekazanie do organów prokuratorskich innych państw, przekazanie akt postępowania do właściwych organów).

Przestępstwo stwierdzone jest to zdarzenie, co do którego organ prowadzący postępowanie stwierdził realizację znamion czynu zabronionego. W grupie przestępstw stwierdzonych, cześć określa się jako przestępstwa wykryte. Przestępstwo wykryte to takie którego popełnienie zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo.

Za podejrzanego uważa się osobę, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa lub którą przesłuchano w charakterze podejrzanego .

Przy prezentacji danych zawartych w statystyce policyjnej najczęściej używa się: liczb bezwzględnych, odsetek,

współczynników przestępczości, wskaźników wykrywalności sprawców przestępstw, wskaźników wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw oraz wskaźników dynamiki.

Współczynnik przestępczości liczba przestępstw stwierdzonych przypadających na 100.000 ludności w danym kraju.

Przy wyliczeniu tego współczynnika przyjmujemy następujące dane: X – liczba wszystkich przestępstw w kraju Y – liczba mieszkańców w Polsce 100.000 – przyjęta pewna stała liczba ludności Obliczenie współczynnika przestępczości X:Yx100.000 czyli liczbę wszystkich przestępstw w kraju dzielimy przez liczbę ludności w kraju a następnie mnożymy przez przyjętą stałą liczbę ludności tj. 100.0000.

Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych.

Wskaźnik wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw stosunek procentowy przestępstw wykrytych, których sprawcy nie byli znani, do ogólnej liczby przestępstw stwierdzonych.

Wskaźnik dynamiki stosunek procentowy odpowiadających sobie liczb w roku bieżącym i ubiegłym lub w innych okresach porównawczych. Obliczany jest w ten sposób, że przyjmuje się pewien punkt czasowy, koniec danego roku za 100 i do liczby przestępstw stwierdzonych w tym roku odnosi się liczbę przestępstw stwierdzonych w danym roku.

Obliczenie wskaźnika dynamiki dla roku 2002 w stosunku do roku 2001 X – liczba przestępstw stwierdzonych w roku 2001 Y – liczba przestępstw stwierdzonych w roku 2002 Obliczenie Y:Xx100 czyli liczbę przestępstw stwierdzonych w roku 2002 dzielimy przez liczbę przestępstw stwierdzonych w roku 2001 i mnożymy przez 100.

Jeżeli wychodzi wskaźnik o wartości poniżej 100 to jest informacja o spadku a powyżej 100 o wzroście liczby stwierdzonych przestępstw w danym roku w porównaniu z rokiem wyjściowym.

Statystyka sądowa

Dane do tej statystyki są zbierane przez Ministerstwo Sprawiedliwości i pozwalają na obliczenie współczynnika skazań. Jednostkami obliczeniowymi tej statystyki są: sprawa, osądzenie osoby, skazanie osoby.

Sprawa może mieć różne postacie, w zależności od tego, przez kogo jest prowadzona lub kogo dotyczy. Są więc sprawy karne, czy sprawy nieletnich.

Osądzenie to bardzo szerokie pojęcie do którego odnosi się skazanie, umorzenie i warunkowe umorzenie postępowania, uniewinnienie, czy odstąpienie od wymiaru kary.

Skazanie to pojęcie węższe w stosunku do osądzenia. Jest to orzeczenie o skazaniu zapadłe w stosunku do jednej osoby w danym roku.

Przedstawiając statystyki sądowe najczęściej posługujemy się liczbami bezwzględnymi, odsetkami, wskaźnikami dynamiki, średnimi oraz współczynnikiem przestępczości, który w tym miejscu można nazywać współczynnikiem skazań ( Jest to bowiem liczba skazań w danym roku przypadająca na 10.000 ludności podlegającej odpowiedzialności karnej, tzn. od 17 roku życia).

Współczynnik skazań obliczamy w sposób następujący: X – liczba skazań w danym roku Y – liczba ludności kraju powyżej 17 roku życia w roku X X : Y x 10.000 czyli liczba skazań w danym roku dzielona przez liczbę ludności kraju powyżej 17 roku życia w roku X razy stała liczba ludności 10.000. Wynik stanowi współczynnik skazań w roku X .

Problemy przestępczości nieujawnionej i „ciemnej liczby przestępstw”

Obok przestępczości ujawnionej w kryminologii występuje pojęcie przestępczości nieujawnionej, któro obejmuje przestępstwa nieujawnione tj. takie o popełnianiu których nie dotarły do policji informacje, czy też nie zostały przez nią zarejestrowane.

Na rozmiary przestępczości nieujawnionej istotny wpływ mają postawy obywateli wobec zjawiska przestępczości oraz ich gotowość do zawiadomienia policji o popełnieniu przestępstwa.

Warto zauważyć, że o przestępczości ujawnionej w oparciu o statystyki kryminalne mamy w miarę dokładne informacje. Natomiast takich statystyk nie ma o przestępczości nieujawnionej. Wobec tego dla potrzeb kryminologicznej analizy przestępczości wykorzystywane jest też pojęcie tzw. ciemnej liczby przestępstw.

„Ciemna liczba przestępstw” to rozmiar przestępczości nieujawnionej, o której informacje nie dotarły do organów ścigania i nie zostały przez nie zarejestrowane.

Dla obliczenia wartości ciemnej liczby dla całej przestępczości, czy też dla konkretnego przestępstwa potrzebne są dwie wielkości tj. liczba przestępstw ujawnionych i liczba przestępstw rzeczywiście popełnionych.

O liczbie przestępstw ujawnionych (stwierdzonych) informacje zawarte są w statystyce policyjnej. Natomiast informacje o liczbie przestępstw rzeczywiście popełnionych są zdobywane z różnych źródeł i przy pomocy różnych metod np.:

Eksperyment Wywołanie zjawiska i kontrolowanie go w warunkach naturalnych. Przykładowo badacz zamienia się w sklepowego „złodzieja” i kradnie jakiś produkt ze sklepu. Celem eksperymentu jest poznanie ryzyka ujawnienia przestępstwa kradzieży ze sklepu. Jeżeli na 40 kradzieży jedna zostaje ujawniona to ciemna liczba kradzieży sklepowych, w oparciu o wyniki eksperymentu, jest szacowana na 90 % (1:9).

Wywiad zbieranie danych o przestępczości nieujawnionej w oparciu o odpowiedzi (ustne, telefoniczne, pisemne) na pytania zawarte w standaryzowanym kwestionariuszu.

Dziękuję za uwagę