Świat Alberta Einsteina

Uczony osobny Abraham Pais: Gdybym miał scharakteryzować Einsteina jednym określeniem, to wybrałbym słowo „osobność” (apartness). Była to zawsze jedna z jego najgłębszych potrzeb emocjonalnych. Miała mu się przysłużyć na triumfalnej drodze od szczególnej do ogólnej teorii względności. Miała być także dla niego praktyczną koniecznością, gdy chciał uchronić swoją prywatność w świecie żądnym legend i charyzmatycznych postaci. Nigdzie jednak owa osobność nie była bardziej widoczna niż w jego stosunku do teorii kwantowej…

Dzieciństwo Ojciec Hermann Matka Pauline Albert z siostrą Mają 14 marca 1879 Albert Einstein przychodzi na świat w Ulm (Wirtembergia); wychowuje się w Monachium. Ok. 1884 „ojciec pokazał mi kompas (…) pamiętam, że doświadczenie to zrobiło na mnie głębokie i trwałe wrażenie”. Ok. 1891 szkolny podręcznik geometrii: „Ta jasność i pewność zrobiła na mnie nieopisane wrażenie”.

Szkoła w Monachium i Aarau Nauczyciel w gimnazjum w Monachium: Sama już twoja obecność stanowi zagrożenie dla szacunku, jakim obdarza mnie klasa. 16-letni Albert porzuca gimnazjum i dołącza do rodziny we Włoszech. Dalszą naukę kontynuuje w szkole kantonalnej w Aarau (Szwajcaria). Tam po raz pierwszy zaczyna myśleć nad problematyką względności. „Normalny dorosły człowiek nigdy nie zaprząta sobie głowy problematyką czasoprzestrzeni, uważając, że przemyślał ją już we wczesnym dzieciństwie. Ja, przeciwnie, rozwijałem się tak powoli, że zacząłem zastanawiać się nad czasem i przestrzenią dopiero wtedy, gdy stałem się już dorosły. Dzięki temu mogłem wniknąć w ten problem głębiej, niż to czyni zazwyczaj dziecko…”

Studia Politechnika (ETH) w Zurychu Einstein z żoną i dzieckiem

Akademia Olympia Wspólne lektury: Spinoza, Hume, Mach, Avenarius, Ampère, Helmholtz, Poincaré (Nauka i hipoteza: „Nie istnieje czas absolutny…), Sofokles (Antygona), Racine (Andromacha), Cervantes (Don Kichot) Przyjaciele z „Akademii Olimpia”: Conrad Habicht Maurice Solovine i AE

List AE do Solovine’a 1953: „Nieśmiertelna Akademio Olimpii! W czasie swej krótkotrwałej działalności Tyś z dziecinną radością rozkoszowała się wszystkim, co jest jasne i rozumne. Stworzyliśmy Cię, aby kpić z Twych ociężałych, starych i nadętych sióstr. Do jakiego stopnia mieliśmy rację, przekonały mnie późniejsze lata uważnych obserwacji.”

1905 - „Cudowny rok” Alberta Einsteina 26-letni urzędnik Biura Patentowego w Bernie publikuje w „Annalen der Physik” serię rewolucyjnych prac z fizyki Światło ma naturę kwantową (praca nagrodzona w 1922 r. nagrodą Nobla). Wyjaśnienie ruchów Browna i praca nt. wyznaczania rozmiarów molekuł przedstawiona jako doktorat na uniwersytecie w Zurychu Szczególna teoria względności

Ogólna teoria względności. Profesura 1907 początek pracy nad OTW – człowiek spadający z dachu znajduje się w stanie nieważkości („najszczęśliwsza myśl mego życia”). 1909 profesor nadzwyczajny uniwersytetu w Zurychu – pierwsza posada naukowa („do trzydziestego roku życia nie widziałem prawdziwego fizyka teoretyka”) 1914 przeprowadzka do Berlina, zostaje członkiem Pruskiej Akademii Nauk 1915 sformułowanie równań teorii, wyjaśnienie anomalii w ruchu Merkurego, przewidywane zakrzywienie światła w pobliżu dużych mas, np. Słońca.

„Kolekcjonerzy, którzy wybrali się na poszukiwania rzadkiego znaczka…” Max Planck Walther Nernst

Akademia nauk 1901-1933 Nagrody Nobla 30% Niemcy (najwięcej). Wśród laureatów niemieckich 30% Żydzi, w medycynie nawet 50%. Fritz Haber Richard Willstätter

Berlin (lata I wojny światowej) październik 1914: Manifest „Do świata kultury” (93 wybitnych uczonych, artystów m. in. Planck, Haber, Willstätter). Einstein, Nicolai (prof. medycyny), Foerster (astronom, podpisał oba manifesty); Odezwa do Europejczyków: „walka, dziś szalejąca, nie wyłoni zwycięzcy, lecz prawdopodobnie jedynie zwyciężonych.” Rok 1915: AE w pisemnej wypowiedzi dla Związku im. Goethego: „Jednak po co tyle słów, jeśli mogę powiedzieć wszystko w jednym zdaniu, i to w zdaniu, które mnie, jako Żydowi, jak najbardziej powiedzieć wypada: czcijcie Pana Waszego Jezusa Chrystusa nie tylko poprzez słowa i śpiew, lecz przede wszystkim poprzez czyny.”

Zakrzywienie światła w polu grawitacyjnym Całkowite zaćmienie Słońca – w takiej sytuacji po raz pierwszy potwierdzono teorię Einsteina w roku 1919 List Einsteina do astronoma Hale’a z przewidywaniem efektu zakrzywienia światła w pobliżu Słońca

Doktor Einstein, który stał się sławny… Wszyscy byli zgodni co do tego, że obserwacje zdecydowanie potwierdziły przewidywania słynnego fizyka Einsteina, co przewodniczący Towarzystwa Królewskiego [J.J. Thomson] nazwał największym wydarzeniem w nauce od czasu odkrycia Neptuna. Rewolucja w nauce! („Times” 1919)

Pacyfizm. Niechęć do nacjonalizmu Mój pacyfizm jest uczuciem czysto instynktownym, jestem pacyfistą, ponieważ mordowanie ludzi jest dla mnie czymś odrażającym. Moja teoria względności znajduje jeszcze jedno zastosowanie, otóż tutaj w Niemczech uchodzę za „niemieckiego uczonego”, w Anglii natomiast za „szwajcarskiego Żyda”. Jeśli więc kiedyś miałoby się mnie postrzegać jako bête noire, wtedy na odwrót dla Niemców stanę się „szwajcarskim Żydem”, a dla Anglików „niemieckim uczonym”. Jeśli ktoś znajduje przyjemność w maszerowaniu w szeregu w takty marszowej muzyki, nie mam dla niego nic poza pogardą

Antysemityzm na co dzień 1915 król bawarski do swego ministra zatwierdzając nominację Willstättera: „To już ostatni raz, kiedy podpisuję panu Żyda.” 1929 fragment opinii znanego uczonego nt. Ottona Sterna (m.in. eksp. Sterna-Gerlacha): „Bardzo cenię sobie Sterna, ale wyróżnia się on jednocześnie intelektem, mającym w sobie żydowski rys destrukcji.” Podobne rozważania nt. AE na uniwersytecie w Zurychu („Izraelitom przypisuje się … wścibstwo, bezczelność i kramarską mentalność w pojmowaniu stanowiska uniwersyteckiego … przyjęcie antysemityzmu jako zasady polityki uchybiłoby godności [komisji oceniającej kandydatury]”).

Ataki na teorię względności Niemieckie stowarzyszenie przyrodników mityng antyeinsteinowski w Berlinie z udziałem zainteresowanego (1920). Ataki Lenarda (nb. znanego z prac nad efektem fotoelektrycznym). Rosyjska Komunistyczna Partia bolszewików nt. teorii względności: „reakcyjna w swej istocie, dająca oparcie ideom kontrrewolucyjnym, a także stanowiąca wytwór gnijącej burżuazji” (1922)

AE a antysemityzm Wieża Einsteina w Poczdamie na fotografii i na karykaturze nazistowskiej. W latach hitleryzmu popiersie Einsteina zastąpiono tam polnym kamieniem (niem. Ein Stein). Einstein podczas charytatywnego koncertu w synagodze. W 1924 w imię solidarności zapisał się do gminy żydowskiej w Berlinie.

Syjonizm Podróż do USA w 1921 w towarzystwie Chaima Weizmanna. AE zbierał pieniądze na uniwersytet w Jerozolimie: „Żydzi, Żydzi, wszędzie sami Żydzi. Po raz pierwszy w życiu widziałem Żydów en masse.” Chaim Weizman

Triumfalne podróże Einstein z drugą żoną Elsą w drodze do USA „Czuję się jak primadonna” Z Charlie Chaplinem na premierze filmu Wśród Indian Hopi

Emigracja Einstein w Londynie na zebraniu poświęconym pomocy uchodźcom z hitlerowskich Niemiec. Z tyłu siedzi Ernest Rutherford (1933) Z Tomaszem Mannem, innym sławnym emigrantem z Niemiec

Princeton: „wygnanie do Raju” Wykład w Princeton Słynny dom przy Mercer Street 112

Einstein jako ikona

Bomba atomowa Einstein z Leo Szilardem, inicjatorem listu List do Roosvelta w sprawie bomby atomowej (1939)

Jednolita teoria pola Od 1922 aż do śmierci w 1955 roku Einstein pracował nad uogólnieniem swej teorii względności, tzw. jednolitą teorią pola. Praca ta nie przyniosła spodziewanych rezultatów.

„Irytują mnie naukowcy, którzy biorą deskę, patrzą, w którym miejscu jest ona najcieńsza, a następnie wiercą dużą liczbę dziur tam, gdzie nie sprawia to szczególnych trudności.” (1950) „Nie mam żadnych szczególnych uzdolnień. Cechuje mnie tylko niepohamowana ciekawość.” (1952) „Bóg dał mi upór muła i dość dobry węch.” „Nic naprawdę cennego nie bierze się z ambicji czy też z samego poczucia obowiązku; to, co cenne, rodzi się z miłości i poświęcenia dla innych ludzi i dla sfery ducha obiektywnego.” (1947)

Człowiek stulecia tygodnika „Time”

AE i Kurt Gödel, Princeton 1954

Propozycja prezydentury Izraela Z Ben Gurionem w 1951. Po złożeniu propozycji w 1952 premier Ben Gurion miał powiedzieć: „A co będzie, jeśli jednak on przyjmie tę ofertę?”

Działalność publiczna w USA Marian Anderson (kontralt, dopiero w latach 50’ w Met) Wystąpienie na uniwersytecie w Lincoln (1946) Prośba o ułaskawienie Rosenbergów Wypowiedzi przeciwko zbrojeniom atomowym (także w TV) Sprawa Frauenglassa (chodziło o odmowę informacji nt. przynależności politycznej) Akta FBI 1800 stron z 22 lat: podsłuchy itd.

Śmierć Albert Einstein zmarł 18 kwietnia 1955 roku.

Tutaj mieszkał Albert Einstein…

Literatura Fritz Stern, Niemiecki świat Einsteina Abraham Pais, Tu żył Albert Einstein Peter Galison et al., (blok artykułów okolicznościowych) „Isis” (2004) 95:610-639 i literatura tam cytowana