Prawo karne i prawo wykroczeń Historia

Literatura 1. K. Sójka-Zielińska, Historia prawa, Warszawa A. Marek, S. Waltoś, Podstawy prawa i procesu karnego, Warszawa 2008

Zarys historii prawa karnego Prawo prymitywne Od zarania dziejów ludzie wchodzili w stosunki rodzinne. W ramach takich grup społecznych (np. rodów) ustalane były pewne wzorce postępowania, akceptowane powszechnie poprzez oddziaływanie zasad moralnych i wierzeń religijnych. Odstępstwo od tych wzorców spotykało się z ujemną oceną i powodowało określone reakcje ze strony rodu. Wynikiem naruszenia ogólnie uznawanego dobra było poczucie krzywdy oraz reakcja wynikająca z instynktu samoobrony czy odpłaty za krzywdę.

Zarys historii prawa karnego Prawo prymitywne Drobne przekroczenia powodowały łagodniejsze sankcje egzekwowane siłą autorytetu rodu, najpoważniejsze ekscesy godzące w interes całego rodu pociągały nawet wykluczenie sprawcy ze wspólnoty a tym samym pozbawienie ochrony rodu co z reguły równało się śmierci. Krzywda wyrządzona jednostce przez członka innego rodu prowadziła do walki międzyplemiennej. Typowy sposób załatwienia konfliktu to krwawa zemsta.

Zarys historii prawa karnego Prawo prymitywne Podział na klasy społeczne, narastanie konfliktów, walka w obronie interesów uprzywilejowanych grup społecznych, utrudniał a z czasem uniemożliwił likwidację konfliktów tylko poprzez siłę autorytetów rodowo-plemiennych. Pojawia się aparat przymusu wyodrębniony ze społeczeństwa. Pewne reguły zachowań stawały się zwyczajami a te stawały się regułami prawnymi. Dawne sankcje realizowane siłami rodu były wykonywane przez wyspecjalizowany aparat państwowy.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Kodeks Hammurabiego – zbiór praw pochodzących z czasów państwa starobabilońskiego, wydany przez Hammurabiego panującego w latach 1728 – 1686 p.n.e. Zaczyna się od prologu wywodzącego prawo z wiecznego porządku ustanowionego przez bogów. W epilogu było natomiast napisane, że król kazał wyryć prawa by kraj prawem się rządził.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Część normatywna zawiera wyrywkowo ujęte normy, które można zaliczyć dziś do różnych gałęzi prawa zarówno materialnego, jak i procesowego. Brak norm ogólnych i pojęć abstrakcyjnych. Charakterystyczna cecha to kazuistyka czyli posługiwanie się konkretnymi przypadkami. Sposobem zachowania równowagi pomiędzy przestępstwem a karą była zasada talionu, która polegała na powtórzeniu wobec sprawcy dolegliwości, która została przez niego zadana.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Przykłady: jeżeli pełnoprawny obywatel wybił oko członkowi klasy pełnoprawnych obywateli, wyrwą mu oko; złamał kość to złamią mu kość. Gdy jednak wyrwał oko poddanego albo złamał kość poddanego zapłaci jedną minę srebra. W tym miejscu ujawnia się też klasowy charakter prawa, którą ochronę i skalę ochrony uzależniało od statusu w społecznej hierarchii. Zabicie niewolnika jak zabicie zwierzęcia, powodowało obowiązek naprawienia szkody właścicielowi.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Charakterystyczne dla kodeksu Hammurabiego były także kary odzwierciedlające, których celem było unaocznienie sposobu popełnienia przestępstwa np. jeżeli syn uderzy ojca utną mu rękę. Ta sama kara dla lekarza za nieumiejętne obcięcie ręki.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Przepisy Biblii - to też powiązanie norm prawnych z nakazami religii. Zwraca uwagę ewolucja przepisów karnych, które odchodzą od krwawej zemsty w kierunku publicznego wymiaru sprawiedliwości w postaci sądownictwa kapłanów, a zabójcą przyznają ochronę przed zemstą krwawą w postaci azylu tj. miejsc gdzie mogli szukać schronienia. Odejście także od odpowiedzialności zbiorowej nie będą zabici ojcowie za synów, ale każdy za grzech swój umrze.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Wśród kar dominowała zasada talionu oko za oko, ząb za ząb, ręka za rękę, noga za nogę (np. Exodus, XXI, 24). Przejawem wkracza norm etycznych były przepisy Biblii łagodzące czas trwania niewoli, czy zakazu lichwy.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo greckie – źródła prawa greckiego są fragmentaryczne. Z uwagi na rozczłonkowanie polityczne Grecji, utrzymywały się liczne odrębności. Trwałym dziedzictwem myśli prawniczej było opracowanie filozoficznych i ogólnoteoretycznych pojęć, na których opiera się prawo. Teoria sprawiedliwości Sokratesa rozwinięta przez Platona – prawo wartość absolutna, wyrażająca idee obiektywnego ładu. Wydawane normy prawne regulujące zachowania ludzkie są tym bardziej sprawiedliwe im bardziej

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności ucieleśniają obiektywne wartości. Pojęcie słuszności – według Arystotelesa sprawiedliwość to zgodność z prawem. Reguła prawna to formuła oderwana i ogólna a jej praktyczna realizacja może być niezgodna z poczuciem słuszności. Idea słuszności może służyć korygowaniu norm prawnych ale i uzupełnianiu tam gdzie ich nie ma.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo rzymskie (antyczne): Ustawa XII tablic – V w p.n.e.- sukces mieszkańców Rzymu którzy toczyli walkę z członkami uprzywilejowanych 300 rodów rzymskich. Najpoważniejsze przestępstwa tu opisane to ciężkie uszkodzenie ciała – ugoda albo zemsta prywatna; kradzież ewidentna – chłosta i złodziej był oddawany pokrzywdzonemu który mógł go zabić

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo rzymskie (klasyczne) od schyłku republiki do III n.e. – znaczący rozwój prawa. Obok prawa stanowionego wielka rola interpretatorów i znawców prawa. Pojawia się grupa przestępstw naruszających interes ogółu. Źródło ma w zakazach sakralnych, ale teraz na straży stoi państwo. Kształtują się przestępstwa publiczne sądzone przez odrębne trybunały. Wzrost liczby przestępstw, ale też system kar wykazuje rosnące okrucieństwo represji karnej (ukrzyżowanie, rzucanie na pożarcie dzikim zwierzętom, topienie w worku wraz ze zwierzętami domowymi.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo rzymskie (Kodyfikacja justyniańska- VI wiek n.e.) – najważniejsza część to Digesta złożone z 50 ksiąg. Księgi 47 i 48 odnosiły się do prawa karnego. Surowość karania była tak duża, że nazywano je libri terribiles tj. straszliwe księgi.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Podstawowy podział przestępstw w Średniowieczu to przestępstwa ścigane z urzędu i na podstawie skargi prywatnej. Z urzędu ścigano przestępstwa p-ko panującemu, interesom państwa i religii panującej. Im władza silniejsza tym zakres ścigania z urzędu większy. W okresie rozbicia dzielnicowego kiedy władza była słaba powszechne były wojny prywatne zwane wróżdami albo zwadami.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Ściganie z urzędu umożliwiała konstrukcja miru (ręka pańska, której strażnikiem był król). Naruszenie miru było groźne dla porządku i bezpieczeństwa publicznego. Bardzo daleko idący związek przyczynowy – gdy ktoś spadł z drzewa odpowiadał właściciel drzewa. W XIII wieku odróżniano już zabójstwo umyślne od zabójstwa z przypadku.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Nasilenie złej woli było okolicznością obciążającą (wina). Przestępstwa ścigane ze skargi prywatnej to uszkodzenie ciała zranienie (rany krwawe i sine) i okaleczenie (obcięcie części ciała), obraza czci, gwałty, kradzieże. Odpowiedzialność co do zasady była indywidualna czyli karę na życiu i ciele ponosił sprawca, natomiast kary pieniężne spadały na całą rodzinę.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Odpowiedzialność zbiorowa, czyli osób które nie brały udziału w przestępstwie, tylko za najcięższe przestępstwa np. przeciwko panującemu. Kary: wróżda – zabójstwo rycerza powodowało stan wróżdy między rodzinami i uprawniało do odwetu, ale mogła załagodzić to pokora (pojednanie).

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Kara śmierci – początkowo przez kamieniowanie, gdy nie było instytucji kata. Kara śmierci mogła być zwykła (ścięcie, powieszenie) lub kwalifikowana czyli połączona ze szczególnym udręczeniem np. kara dla biskupa krakowskiego Stanisława wymierzona przez Bolesława Śmiałego. Kara proskrypcji – wyrok zaoczny, osoba fikcyjnie ginęła, traciła majątek, w razie schwytania należało go zabić. Kara wygnania (banicji)

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Konfiskata majątku Kary mutylacyjne – okaleczenia – ucięcie nosa, języka, napiętnowanie rozpalonym żelazem. Kary pieniężne – oznaczone w srebrnych grzywnach.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Postępowanie przygotowawcze: - instytucja śladu - rola kasztelanów - środek zapobiegawczy – areszt, rękojmia

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Postępowanie sądowe: - ustne i jawne; - dowody – przysięga (opierała się na przeświadczeniu, że krzywoprzysięstwo spowoduje karę boską), przysięga złożona przez kilka osób, ordalia (sądy boże – próba wody zimnej i gorącej, próba żelaza), świadkowie. - wyrok od II połowie XIII wieku można było uzyskać także w formie pisemnej.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Postępowanie odwoławcze: - remisja – przekazanie sprawy do sądy wyższego rzędu, - apelacja znana dopiero od XVI wieku jako uchylenie i zmiana wyroku. Wcześniej była instytucja nagany sędziego czyli skarga że sędzia nie sądził sprawiedliwie. Rozpoczynał się wtedy proces z sędzią.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce W Rzeczpospolitej szlacheckiej przestępstwa dzielą się na publiczne (przeciwko panującemu, państwu, instytucjom publicznym, religii) i prywatne przeciwko osobom prywatnym (przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności i czci, porwanie, przeciwko mieniu). Bardziej obiektywny związek przyczynowy – zranienie może być przyczyną śmierci, gdy rana była poważna. Rozróżnienie umyślności od nieumyślności przy zabójstwie. Zabójstwo kryminalne (umyślne) – ścięcie, zabójstwo nieumyślne – 1 rok i 6 tygodni kary wieży dolnej.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Od końca XV wieku zaostrzenie represji karnej poprzez rozpowszechnienie kary śmierci także kwalifikowanej. Kary działające na wyobraźnię w tym publiczne wykonywanie kary śmierci i kar cielesnych. Kara śmierci – zwykłe – ścięcie (szlachecka), powieszenie (hańbiąca), utopienie (dla kobiet), rozstrzelanie i kwalifikowane – spalenie na stosie, wbicie na pal, zakopanie żywcem i przebicie kołem, ćwiartowanie, łamanie kończyn, wplecenie w koło.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Kary mutylacyjne Infamia i banicja- infamia surowsza, banita nie tracił czci, zabicie banity nie było nagradzane; Kara pręgierza Kara pozbawienia wolności Konfiskata majątku

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Środki dowodowe – mniejsza rola przysięgi. Duża rola skrutynium czyli śledztwa prowadzonego przez specjalnego urzędnika który zbierał materiały dla sądu. Tortury. (Pojawia się też proces inkwizycyjny – połączenie w ręku sędziego funkcji śledztwa i wyrokowania. Główny dowód to przyznanie się oskarżonego – królowa dowodów. Powszechne tortury). Wyrok pisemny wpisywano do księgi. Środki odwoławcze – w XVI wieku pojawia się apelacja

Zarys historii prawa karnego Pod wpływem filozofów Oświecenia (Montesquieu), w czasie Rewolucji Francuskiej powstał nowy model prawa i procesu karnego zapoczątkowany DPCiO z 1789 r., przeniesiony do Europy przez armię Napoleona. Podstawowy zasady modelu francuskiego zwanego klasycznym modelem prawa karnego materialnego są: nullum crimen sine lege zasada równości wszystkich wobec prawa zasada odp. tylko za czyn zawiniony

Zarys historii prawa karnego zasada odpowiedzialności za czyn nie za myśli podział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia. Zasady procesu karnego: - postępowanie przygotowawcze podzielone na śledztwo bardziej formalne i za poważniejsze czyny czyli zbrodnie i niektóre występki oraz dochodzenie o inne występki; - postępowanie sądowe uzależnione od wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora

Zarys historii prawa karnego - rozprawa o zbrodnie przed sądem z udziałem 12 osobowej ławy przysięgłych. Sąd tylko kwalifikacja i wymierzenie kary. - co do zasady dwa środki odwoławcze – apelacja i kasacja.

Zarys historii prawa karnego Polskie kodyfikacje prawa karnego : 1928 KPK, 1932 KK, 1969 KK, KPK, KKW 6 czerwiec 1997 KK, KPK, KKW

Nauki pokrewne Kryminalistyka, Kryminologia, Wiktymologia

Dziękuję za uwagę