Stereotypy i uprzedzenia (2) Wykład 12

Teoria „ziarna prawdy” Nie ma dymu bez ognia: stereotypy odzwierciedlają pewne rzeczywiste cechy grup będących przedmiotem stereotypów, tyle że przejaskrawione, nadmiernie zgeneralizowane i zaopatrzone w ujemny znak emocjonalny

Trafność stereotypów Peabody: badania nad wzajemnymi spostrzeżeniami sąsiadujących narodów: zachowana deskryptywna prawda, zmiana oceny wartościującej z pozytywnej (własna grupa) na negatywną (grupa obca) Peeters: Stereotypy własnego narodu i narodów nielubianych: jednakowo pozytywne cechy "korzystne dla siebie" Narody nielubiane : zdecydowanie więcej cech "niekorzystnych dla innych" Bardzo mało badań nad trafnością deskryptywną stereotypów, część wyników badań istniejących  stosunkowa duża trafność

Teoria rywalizacji o ograniczone zasoby M. Sherif: Stereotypy (uprzedzenia) wynikiem rywalizacji dwóch grup o dostęp do ograniczonych dóbr Organizacja obozu dla chłopców, demonstrującego powstawanie i redukcję uprzedzeń

Cztery fazy działalności obozu Faza 1. Wytworzenie dwóch niezależnych grup, z oddzielnymi normami, przywódcami itd. (Eagles i Rattlers, Bull Dogs i Red Devils) Brak kontaktów międzygrupowych. Wysoka integracja wewnętrzna grupy Faza 2. Kontakty międzygrupowe. Rywalizacja o szczupłe zasoby. Walki i konflikty między członkami obu grup. Rozwój wewnętrznych norm uniemożliwiających zdradę, przyjazne kontakty z grupą przeciwną itd.

Cztery fazy (2) Faza 3. Próby likwidacji konfliktu i wzajemnych uprzedzeń dostarczanie pozytywnych informacji o sobie organizacja wspólnych zabaw próby wprowadzenia indywidualnych kontaktów między członkami Brak wyraźnych efektów pozytywnych Faza 4. Wprowadzenie celów nadrzędnych. Brak wody w obozie  konieczność współdziałania  redukcja konfliktów

Hipoteza kontaktu Stereotypy i uprzedzenia biorą się z braku wiedzy o sobie Likwidacja wzajemnych uprzedzeń możliwa dzięki ułatwieniu kontaktów między grupami.

Warunki, które muszą być spełnione Status obu grup kontaktujących się ze sobą musi być zdefiniowany jako równy Kontakt powinien mieć miejsce z tymi członkami grupy, których cechy falsyfikują ogólny negatywny stereotyp (np. schludny, czysty i uczciwy Cygan) Kontakt powinien mieć formę wspólnej realizacji wspólnego nadrzędnego celu

Warunki redukcji uprzedzeń (2) Kontakty powinny mieć taką formę, żeby osoby będące przedmiotem stereotypów mogły być spostrzegane jako jednostki, a nie jako reprezentanci grup Fiske i Pavelchak: spostrzeganie indywidualizujące Fiske i Taylor: efekt wyrazistości (salience) Normy społeczne powinny zakładać równość grup i egalitaryzm

Henry Tajfel: Klee versus Kandinsky Podział według (rzekomych) preferencji malarskich. Przypisanie badanego do grupy "Klee" (domyślnie: niektórzy inni - "Kandinsky") Zadanie polegające na dystrybucji dóbr: przydział punktów dla członka własnej grupy oraz członka grupy przeciwstawnej (wypłata własna zależy od tego co zrobi inny) Wyniki: Faworyzowanie własnej grupy (więcej własnemu) Maksymalizowanie różnicy między wypłatą dla członka grupy własnej i cudzej 

Teoria tożsamości społecznej H. Tajfela SIT (Social Identity Theory) H. Tajfel: Paradygmat minimalnej grupy (minimal group paradigm) Dowolne kryterium podziału na dwie grupy powoduje: Poznawcze efekty akcentuacyjne Faworyzowanie własnej grupy Deprecjonowanie grupy obcej

Efekty akcentuacyjne w spostrzeganiu (teoria akcentuacji H. Tajfela) Obiekty kategoryzacji społecznej - wielowymiarowe (porównywalne na wielu wymiarach) Wymiary mogą być skorelowane Wymiary mogą być: ogniskowe peryferyczne Peryferyczny wymiar może być dwukategorialny (A vs. B; my vs. oni) Peryferyczny wymiar może być ewaluatywny (dobry vs. zły)

Teoria akcentuacji (2) Wymiar peryferyczny skorelowany z wymiarem ogniskowym wpływa na proces kategoryzacji obiektów na wymiarze ogniskowym poprzez: wyostrzanie różnic międzyklasowych niwelowanie różnic wewnątrzklasowych

Teoria akcentuacji (3) Specjalne efekty: wyostrzanie różnic międzyklasowych silniejsze niż niwelowanie różnic wewnątrzklasowych lokalne normy dla poszczególnych kategorii  lokalne efekty kontrastu w obrębie kategorii (np. wysoka kobieta vs. niski mężczyzna) Teoria akcentuacji a myślenie stereotypowe: Kryterium peryferyczne: my –oni

Teoria tożsamości (cd) J. Turner: Dwa rodzaje tożsamości - tożsamość prywatna (sprzyja różnicowaniu wewnątrz grupy własnej) oraz tożsamość społeczna (sprzyja różnicowaniu między grupami: własną i cudzą) H. Tajfel: uprzedzenia konsekwencją potrzeby poczucia własnej wartości, zyskiwanej dzięki przynależności do pozytywnie ocenianej grupy skłonność do podnoszenia oceny własnej grupy po porażce, gdy do grupy tej weszło się dobrowolnie Faworyzowanie własnej grupy  pośrednie faworyzowanie własnej osoby

Efekty dehumanizacji w procesach stereotypizacji Jacque Philippe Leyens: Przypisywanie grupie obcej emocji pierwotnych (strach, gniew, radość itd.) Odmawianie grupie obcej emocji typowo ludzkich (współczucie, litość, itd.)

Poznawcze ujęcia stereotypów Stereotyp to kategoria poznawcza, jej powstawanie, zmiana, rozwój i aktywizowanie podlegają tym samym prawom, co inne kategorie poznawcze (schematy). Teoria iluzorycznej korelacji Davida Hamiltona Stereotypizowanie jako decyzja kategoryzacyjna Kontinuum procesu kategoryzacji Susan Fiske

Teoria iluzorycznej korelacji Chapman i Chapman: pojęcie iluzorycznej korelacji. Spostrzeganie korelacji tam gdzie jej nie ma, np. adepci psychologii skłonni są diagnozować zaburzenia paranoiczne na podstawie rysunków dużych oczu. Skłonność ludzi do przeceniania częstości współwystępowania powiązanych ze sobą semantycznie par słów (np. bekon-jajko), oraz słów wyróżniających się z reszty (np. dłuższych niż pozostale). efekt von Restorffa - większa dostępność percepcyjna, łatwiejsze zapamiętywanie słów/bodźców wyróżniających się, izolowanych itd.

Teoria iluzorycznej korelacji David Hamilton: iluzoryczna korelacja podstawą stereotypów na temat grup mniejszościowych. Badanie: Prezentacja slajdów z opisami zachowań: pozytywnych i negatywnych, przejawianych przez grupę większościową (A) i mniejszościową (B) w tej samej proporcji zachowań (+) do (-).

Schemat eksperymentu 18 4 9 2 Pozytywne Negatywne mniejszościowa większościowa 9 2 Wartościowość zachowania Grupa

Wyniki Po prezentacji badani: Wyniki: poproszeni o ocenę grupy A na wymiarze społecznego i intelektualnego funkcjonowania rozpoznanie, które zachowania charakteryzowały jaką grupę Wyniki: przecenianie liczby zachowań negatywnych przejawianych przez grupę mniejszościową. Hamilton: stereotyp konsekwencją tego, że nieliczni członkowie grupy mniejszościowej przejawiają nietypowe zachowania.

Czy rzeczywiście jest to adekwatne tłumaczenie genezy stereotypów? Iluzoryczna korelacja znika gdy badani otrzymają pełną tablicę częstości zachowań Iluzoryczna korelacja znika gdy badani zapoznają się tylko z zachowaniami grupy mniejszościowej Klaus Fiedler: iluzoryczna korelacja wynikiem utraty informacji w trakcie sekwencyjnej prezentacji informacji badani wydają sądy oparte na regresji do średniej: niedoceniają częstości jednych zachowań, przeceniają innych. Łatwiej jest zauważyć faktyczną różnicę w grupie gdzie zachowań jest więcej  zjawisko regresji silniejsze w grupie mniejszościowej

Przetwarzanie heurystyczne vs. systematyczne Stereotyp = gotowa kategoria poznawcza, schemat poznawczy Przetwarzanie informacji w oparciu o kategorie poznawcze (top-down) - przejaw przetwarzania heurystycznego a nie systematycznego

Afekt a przetwarzanie informacji Przetwarzanie heurystyczne uaktywnia się pod wpływem afektu: afektu pozytywnego silnego afektu (np. gniewu). Stereotypowe myślenie łatwiej uaktywniane w warunkach wzbudzenia emocji

Presja czasowa a przetwarzanie informacji Myślenie heurystyczne uaktywnione w warunkach presji czasowej Presja czasowa  wzrost stereotypowego myślenia (Arie Kruglanski)  

Przetwarzanie kategorialne vs. indywidualizujące (model Susan Fiske) Kontinuum kategoryzacji Rodzaj przetwarzania zależny od ważności obiektu stopnia uzależnienia podmiotu od spostrzeganego obiektu (współpracownicy, podwładni etc.)

Kontinuum procesu formułowania ocen – Faza 1  Szybka wstępna kategoryzacja osoby na podstawie dostępnych wskaźników: gdy obiekt jest mało istotny pozostajemy przy kategorii gdy obiekt jest ważny  koncentracja na dalszych informacjach 

Kontinuum procesu formułowania ocen – Faza 2 Gdy nowa informacja jest spójna z wstępną kategoryzacją  pozostajemy przy kategorii Gdy nowa informacja jest niezgodna z wstępną kategoryzacją ponowna kategoryzacja

Kontinuum procesu formułowania ocen – Faza 3 Gdy brak odpowiedniej nowej kategorii, która pasowałaby do nowych informacji integracja informacji cząstkowych ("piece-meal").

Spostrzeganie kategoryzacyjne vs. indywidualizujące Presja czasowa Współzależność interesów Podwładny - przełożony

Zjawisko nadmiernego wykluczania członków grupy własnej (ingroup overexclusion) Trafność kategoryzacji członków grupy własnej i cudzej Czy osoby uprzedzone trafniej spostrzegają przedmiot swoich uprzedzeń? Np. czy antysemici trafniej rozpoznają Żydów, niż osoby bez nastawień antysemickich? Ekspozycja twarzy, 50% - twarze Żydów, 50% - nie Osoby uprzedzone rozpoznawały trafniej twarze Żydów Osoby uprzedzone włączały mniej bodźców do grupy "nie-Żydzi". Czy jest to wynik większej trafności czy też obniżonego progu detekcji "cech żydowskich"?

Cztery rodzaje decyzji kategoryzacyjnych Żyd Nie-Żyd (A) p(RŻ i Żyd) trafienia (B) p(RŻyd i nie-Żyd) chybienia Rozp. Żyd p(rozpoznany_Żyd) Rozp. Nie Żyd (C) p(Rnie-Żyd i Żyd) fałszywe alarmy (D) p(Rnie-Żyd i nie-Żyd) prawidłowe odrzucenia p(rozpoznany_nie-Żyd) p(Żyd) p(nie-Żyd)

Stereotypy a decyzje kategoryzacyjne Trafienia + fałszywe alarmy: ostrość kryterium kategoryzacyjnego osoby uprzedzone - kryteria łagodniejsze niż nieuprzedzone (szersze kategorie) Sherif, Sherif i Nebergall: obszar odrzucenia większy niż obszar akceptacji lub niepewności

Teoria asymilacji-kontrastu M. Sherifa Własna postawa – punktem zakotwiczenia Cudze poglądy bliskie postawie  efekty asymilacji Cudze poglądy odległe od postawy  efekty kontrastu Obszary kategoryzowania cudzych poglądów Obszar akceptacji („tak” – zgadzam się z tym) Obszar odrzucenia („nie” – nie zgadzam się z tym) Obszar niezdecydowania („nie wiem” lub „ i zgadzam się i nie zgadzam”)

Trzy obszary klasyfikacji przekonań Duże zaangażowanie Małe zaangażowanie Liczba opinii Obszar akceptacji Obszar niezdecydo- wania Obszar odrzucenia