Badania Epidemiologiczne

TYPY BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH OBSERWACYJNE: Opisowe Analityczne - ekologiczne -przekrojowe (pomiar ekspozycji w chwili badania) - retrospektywne (kliniczno-kontrolne): -prospektywne (kohortowe) 2.EKSPERYMENTALNE -losowe badania kontrolowane -środowiskowe badania interwencyjne -próby terenowe

Metody wyboru populacji do badań Metoda przesiewowa -obejmuje całą badaną populację (np. badanie poziomu żelaza wszystkich osób w danym przedziale wiekowym zamieszkujące określony rejon) Metoda reprezentacyjna- grupa do badań (reprezentacja populacji) wybierana jest losowo. (oznacza jednakową szansę dostania się do grupy reprezentacyjnej każdej jednostki wybranej populacji

Metoda doboru celowego- celowy wybór jednostek o określonych cechach do kontrolowanych badań epidemiologicznych Populacja o składzie przypadkowym -osoby do badania zgłaszają się same lub są zgłaszane przez lekarza

BADANIA OBSERWACYJNE (nie zakłócają naturalnego biegu rzeczy, badacz dokonuje pomiarów ale nie interweniuje)

Badania opisowe Opis częstości występowania choroby w populacji w zależności od: -cech demograficznych populacji -cech środowiska bez analizowania powiązania między nimi Koncentruje się na określeniu wartości liczbowej zapadalności, chorobowości, umieralności

Podstawowe kategorie zmiennych w opisie epidemiologicznym choroby Charakterystyka: osób: wiek, płeć, grupa etniczna, stan cywilny, zawód, stan społeczny (czyli kto zachorował?) czasu: zmiany chwilowe (dzienne, godzinowe), sezonowe, inne zmiany cykliczne, zmiany długofalowe (czyli kiedy zachorował?) miejsca: kraj, województwo, powiat, miasto, wieś, gromada (czyli gdzie zachorował?)

Wiek a choroba Wiek jest wykładnikiem stadium rozwojowego organizmu Np. wady wrodzone powstają tylko w czasie życia płodowego Wiek wykładnikiem pierwszej ekspozycji organizmu na czynnik szkodliwy Np. choroby zakaźne wieku dziecięcego Wiek wyznacznikiem kumulującego się z czasem ryzyka zachorowania

Płeć a choroba Przyczyny zróżnicowania chorób według płci: - Czynniki genetyczne (np. hemofilia) Różnice konstytucjonalne, morfologiczne, anatomiczne Rodzaj aktywności zawodowej i ekspozycji na czynniki toksyczne w środowisku pracy Stopień, czas trwania i częstość ekspozycji na inne czynniki środowiskowe

Grupa etniczna a choroba Stan cywilny a choroby Zawód a choroba

Czas i miejsce a wystąpienie choroby

BADANIA ANALITYCZNE Interpretacja obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo skutkowych Analizują związek między stanem zdrowia a innymi zmiennymi

Badania ekologiczne/korelacyjne Analizowane są populacje lub grupy ludzi Proste do przeprowadzenia lecz trudne do interpretacji Badania te opierają się zwykle na danych gromadzonych do innych celów

Badania przekrojowe Mierzy rozpowszechnienie zjawisk zdrowotnych w populacji Badanie związku między występowaniem określonej choroby a ekspozycją na dany czynnik w określonej populacji i jednym punkcie czasowym. Ekspozycję i wystąpienie punktu końcowego (choroby) ocenia się jednocześnie Czy narażenie poprzedza efekt, czy też następuje po nim? Badanie proste, oszczędne

Badanie kliniczno-kontrolne (obserwacyjne retrospektywne) Stosowane w zwalczaniu ognisk epidemiologicznych oraz w badaniach nad etiologią chorób i czynnikami ryzyka, skutecznością profilaktyki, wydajnością diagnostyki Polegają na badaniu wyodrębnionej grupy przypadków chorobowych w aspekcie ich ekspozycji na dany czynnik chorobowy w przeszłości oraz porównywaniu uzyskanych wyników z obserwacjami w grupie kontrolnej

Postępowanie w badaniu kliniczno -kontrolnym PLAN BADANIA: Wybór : przypadki kontrola Zmierz (+) a b ekspozycję ( - ) c d Porównaj proporcje a b eksponowanych grupach a+c b+d Oblicz iloraz szans Isz, tzn. oszacuj czy szansa ekspozycji jest różna w grupie przypadków w porównaniu z grupą kontrolną? I sz =a*d/c*b 5. Oblicz proporcję przypadków przypisaną (PP)ekspozycji: PP= p. (Isz-1)/p. (Isz-1) +1 p.-proporcja ekspozycji w populacji

Iloraz szans Określa wielkość i kierunek zależności pomiędzy „narażeniem” a chorobą Wartość 1.0 wskazuje, na brak jakiejkolwiek zależności Wartość powyżej 1,0 wskazuje na szkodliwy efekt danej ekspozycji) Wartość poniżej 1.0 wskazuje na ochronny efekt danej ekspozycji

przykład Ryzyko zachorowania na wrzód dwunastnicy w zależności od infekcji Helicobacter pylori wrzód (+) wrzód(-) ogółem H.pylori (+) 103 526 629 H.pylori (-) 27b 331 358 130 857 987 Iloraz szans? Proporcja przypadków przypisana ekspozycji (infekcja H. pylori)?

Badania kohortowe (prospektywne) Prowadzi się w grupach eksponowanych i nieeksponowanych na domniemany czynnik chorobowy, poszukując domniemanego skutku choroby Realizacja badania prospektywnego trwa wiele lat, polega na okresowej kontroli stanu zdrowia osób objętych badaniem lub zdobywaniu informacji na ten temat z wtórnych materiałów statystycznych KOHORTA?

BADANIA EKSPERYMENTALNE (wymagają aktywnego podejścia badacza do zmiany czynników determinujących chorobę takich jak narażenie lub zachowania albo zmiany w rozwoju choroby, które przez leczenie i ich schemat podobne są do eksperymentów)

Losowe badania kontrolowane Próba kliniczna, randomizowana próba kontrolna (randomizacja-rozlosowanie- przydział losowy badanych obiektów –osoby, zwierzęta-do grupy doświadczalnej i kontrolnej Celem próby kontrolnej randomizowanej jest ocena przydatności nowego leku lub procedury Stanowią klasyczny schemat eksperymentu (grupa kontrolna, grupa zabiegowa-poddawana działaniu bodźca eksperymentalnego) badania eksperymentalne, których wynikiem jest opis skutku interwencji np. skuteczności leku, metody profilaktycznej, interwencji środowiskowej

Próby terenowe Obejmują osoby zdrowe, ale przypuszczalnie narażone Zbieranie danych odbywa się w terenie Metodę próby terenowej można stosować do oceny działań interwencyjnych mających na celu zmniejszenie narażenia bez konieczności pomiarów efektów zdrowotnych

Środowiskowe próby interwencyjne Leczonymi grupami są środowiska a nie pojedyncze osoby Stosowane szczególnie w chorobach o uwarunkowaniach społecznych

Cele badań epidemiologicznych: badanie stanu zdrowia populacji i jego dynamiki, badanie związków pomiędzy chorobą a narażeniem (ekspozycją) na czynniki zagrożenia, badanie związków pomiędzy chorobą i jej komplikacjami a stosowanymi metodami leczenia, określenie efektywności, kosztów metod leczenia, badanie skutków występowania choroby, opracowanie wytycznych do strategii zwalczania chorób, monitorowanie skuteczności strategii ochrony zdrowia, określenie efektywności kosztów strategii ochrony zdrowia.

PLANOWANIE BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO Choroba w ujęciu epidemiologicznym: rezultat niekorzystnego układu zależności między środowiskiem a człowiekiem Wieloraka etiologia chorób Cel badań epidemiologicznych: poznanie zależności między ekspozycją środowiska i jej skutkami zdrowotnymi na poziomie populacji

ETAPY: hipoteza badawcza- rzeczowe przypuszczenie oparte na wstępnych danych o chorobie, które wskazuje na potencjalną zależność między wystąpieniem schorzenia a ekspozycją na domniemany czynnik Pomiar czynników środowiskowych- drogi czynnika etiologicznego z jego rezerwuaru do organizmu człowieka, jego rozprzestrzenianie się , etap w którym będą dokonywane pomiary Pomiar skutków zdrowotnych –w przypadku gdy czynnik toksyczny dostanie się do ustroju, obserwowanie reakcji

określenie populacji badanej Dobór próby losowej Szacunek błędów próby ( przypadkowych i systematycznych) Wywiad w badaniach epidemiologicznych

Źródła błędów Błędy przypadkowe – pojawiają się wtedy gdy pomiar raz zawyża a raz zaniża wynik Błędy systematyczne – pojawiają się gdy obserwator lub instrument pomiarowy wykazują stałą tendencję do zawyżania lub zaniżania wyników ( są jednokierunkowe więc nie znoszą się lecz sumują)