Kariery szkolne młodzieży wiejskiej – strategie i uwarunkowania Jarosław Domalewski Instytut Socjologii UMK w Toruniu IRWiR PAN

Czynniki modyfikujące wzory karier szkolnych młodzieży wiejskiej po 1990 roku Wzrost wartości wykształcenia na wsi Zmiany strukturalne szkolnictwa średniego (większa dostępność szkół maturalnych) Upowszechnienie kształcenia w szkołach wyższych

Tabela 1 Skład społeczny uczniów gimnazjów zróżnicowanych pod względem lokalizacji i poziomu wyników na egzaminach gimnazjalnych – województwo dolnośląskie STATUS SPOŁECZNY RODZINY POCHODZENIA LOKALIZACJA SZKOŁY duże miasto wieś POZIOM WYNIKÓW SZKOŁY niski średni wysoki 58,6 27,5 13,3 39,7 42,2 27,6 37,9 57,8 46,7 51,3 55,2 3,4 14,7 40,0 9,0 11,1 17,2 Ogółem 100,0

Szkoła wiejska (podstawowa, gimnazjalna) jest w mniejszym stopniu zróżnicowana społecznie niż szkoła miejska. W konsekwencji także zróżnicowanie wyników szkół na sprawdzianie i egzaminach gimnazjalnych jest na wsi mniejsze niż w mieście.

Rys. 1 Planowany typ szkoły ponadgimnazjalnej – uczniowie gimnazjum (woj. dolnośląskie)

Rys. 2 Planowany typ szkoły ponadgimnazjalnej – uczniowie gimnazjum (woj. warmińsko-mazurskie)

Młodzież wiejska rzadziej niż miejska planuje po ukończeniu gimnazjum kontynuować naukę w liceach ogólnokształcących i profilowanych, natomiast częściej wybiera technika. Plany edukacyjne młodzieży wiejskiej są wyraźnie niższe w porównaniu z planami młodzieży miejskiej w regionie o gorszych charakterystykach rozwojowych.

Tabela 2 Struktura społeczna rodzin pochodzenia gimnazjalistów a miejsce zamieszkania – porównania regionalne Status społeczny rodziny pochodzenia Województwo Dolnośląskie warmińsko-mazurskie Miejsce zamieszkania duże miasto Wieś wieś Niski 23,1% 38,2% 34,7% 52,6% Średni 49,8% 50,7% 41,3% 36,7% Wysoki 27,0% 11,2% 24,0% 10,7% Ogółem 100,0%

Województwo i miejsce zamieszkania Tabela 3 Miejsce zamieszkania a aspiracje edukacyjne gimnazjalistów – różnice regionalne Aspiracje edukacyjne Województwo i miejsce zamieszkania Dolnośląskie Warmińsko-mazurskie duże miasto wieś zasad.zawod. 3,3 7,4 6,5 13,8 średnie, pomatur. 13,2 24,5 18,9 24,3 licencjat 11,4 11,7 12,1 10,9 magisterium 28,7 22,1 21,7 21,3 magisterium plus 43,4 34,2 40,7 29,7 Ogółem 100

Rys. 3 Samoocena szans realizacji deklarowanych przez gimnazjalistów aspiracji edukacyjnych - średnia

Rys. 4 Miejsce zamieszkania a typ szkoły ponadgimnazjalnej (uczniowie klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych) – różnice regionalne

Rys. 5 Średnie wyniki uczniów szkół ponadgimnazjalnych na egzaminach gimnazjalnych (suma punktów z obu części) a miejsce zamieszkania i status społeczny rodziny pochodzenia - dolnośląskie

Rys. 6 Średnie wyniki uczniów szkół ponadgimnazjalnych na egzaminach gimnazjalnych (suma punktów z obu części) a miejsce zamieszkania i status społeczny rodziny pochodzenia – warmińsko-mazurskie

Wyniki uczniów na egzaminach gimnazjalnych mieszkających na wsi i w mieście i pochodzących z rodzin o takim samym statusie społecznym są porównywalne.

Tabela 4 Miejsce zamieszkania i status społeczny rodziny pochodzenia a typ szkoły ponadgimnazjalnej – dolnośląskie Status społeczny rodziny pochodzenia Miejsce zamieszkania Typ szkoły ponadgimnazjalnej Ogółem LO LP T ZSZ Niski Wieś 7,3 12,5 64,6 15,6 100,0 Duże miasto 14,0 33,3 27,9 24,8 Średni 18,8 54,7 10,9 46,0 17,3 18,7 18,0 Wysoki 88,9 - 5,6 93,5 1,9 2,8

Rys. 7 Średnie wyniki uczniów klas pierwszych liceów ogólnokształcących na egzaminie gimnazjalnym w części mat-przyrod. z uwzględnieniem miejsca zamieszkania i statusu społecznego rodziny pochodzenia - dolnośląskie

Tabela 5 Poziom liceum ogólnokształcącego a miejsce zamieszkania uczniów - dolnośląskie Ogółem niski średni wysoki wieś 23,4 9,0 12,1 25,5 małe, średnie miasto 46,8 4,0 8,9 18,4 duże miasto 29,8 87,0 79,0 56,1 100,0

Tabela 6 Miejsce zamieszkania a aspiracje edukacyjne uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych Aspiracje edukacyjne dolnośląskie warmińsko-mazurskie wieś duże miasto zasadnicze zawodowe 5,0% 2,1% 2,5% 1,4% Średnie, pomaturalne 46,1% 30,7% 33,1% 18,8% studia wyższe (licencjat) 15,6% 13,1% 13,4% 11,1% studia magisterskie 22,8% 29,1% 30,5% 36,4% Magisterium plus 10,6% 24,9% 20,5% 32,4% Ogółem  100,0%

Wnioski Szkoły na wsi (podstawowe, gimnazjalne) są pod względem charakterystyk społecznych uczniów i ich umiejętności szkolnych w mniejszym stopniu zróżnicowane niż szkoły w miastach Młodzież wiejska formułuje mniej ambitne plany edukacyjne odnośnie typu szkoły ponadgimnazjalnej niż młodzież miejska Niższe wyniki młodzieży wiejskiej na egzaminach gimnazjalnych są konsekwencją większego udziału na wsi młodych ludzi pochodzących z rodzin o niskim statusie społecznym Młodzież wiejska mimo podobnych do młodzieży miejskiej umiejętności szkolnych rzadziej podejmuje naukę w liceach ogólnokształcących. Jeśli już podejmuje decyzję o kontynuacji swojej edukacji w liceum ogólnokształcącym to zazwyczaj wybiera szkołę o niższym poziomie nauczania, wymagań, postrzeganą jako taka, którą ma szanse ukończyć Uczniowie liceów ogólnokształcących pochodzący ze wsi charakteryzują się nieco wyższymi umiejętnościami szkolnymi niż ich miejscy rówieśnicy Miejsce zamieszkania jest czynnikiem różnicującym aspiracje edukacyjne młodzieży i samoocenę szans ich realizacji. Młodzież wiejską wyróżniają niższe aspiracje i słabsza wiara w powodzenie ich realizacji Zróżnicowanie środowiskowe planów i aspiracji edukacyjnych młodzieży oraz karier szkolnych jest silniejsze w regionie o słabszych charakterystykach rozwojowych (społecznych, demograficznych, ekonomicznych)