Dane informacyjne Zespół Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie Nazwa szkoły: Zespół Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie ID grupy: 96/6_mp_g2 Kompetencja: Matematyczno-Przyrodnicza Temat projektowy : Czy wiem co jem? Semestr I, rok szkolny 2010/2011
SPIS TREŚCI Definicja odżywiania Budowa układu pokarmowego Trawienie Podział składników pokarmowych Piramida pokarmowa Barwniki i konserwanty w żywności Z wizytą w Państwowej Inspekcji Sanitarnej Od ziarenka do bochenka - czyli jak powstaje chleb Dzień Zdrowej Żywności
Odżywianie Odżywianie polega na pobieraniu pokarmu z zewnątrz, jego trawieniu czyli rozkładaniu substancji pokarmowych na cząsteczki elementarne, a następnie na wchłanianiu tych cząstek do krwi i chłonki. Odżywianie ma na celu zaopatrzenie organizmu w materiał budulcowy potrzebny do wzrostu i odtwarzania zużytych elementów komórkowych lub tkankowych oraz dostarczenie organizmowi materiału energetycznego, koniecznego do różnorodnych procesów życiowych. Energia uzyskana ze spalania tego materiału jest konieczna do podtrzymywania pracy narządów wewnętrznych i utrzymywania stałej temperatury ciała, a przede wszystkim do wykonywania pracy fizycznej.
Budowa i funkcja układu pokarmowego Układ pokarmowy człowieka jest odpowiedzialny za trawienie, wchłanianie i wydalanie niestrawionych resztek pokarmów. Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego pod względem budowy histologicznej mają wiele cech wspólnych. Łączna jego długość to średnio sześć do ośmiu metrów. Przewód pokarmowy zaczyna się w jamie ustnej gdzie rozpoczyna się wstępna obróbka mechaniczna oraz proces trawienia. Następnie pokarm przechodzi przez przełyk do żołądka gdzie dochodzi do właściwego trawienia. Kolejnymi częściami są jelita - cienkie, gdzie zachodzi trawienie i wchłanianie a następnie grube, w którym zachodzą ostatnie etapy trawienia i wchłaniania oraz formowanie stolca.
Jama ustna Jama ustna - początkowy odcinek przewodu pokarmowego i oddechowego. Głównym zadaniem jamy ustnej jest odpowiednie przygotowanie pokarmu do dalszej obróbki przez układ trawienny. Za pomocą zębów pokarm ulega rozdrobnieniu, równocześnie jest mieszany ze śliną oraz poddawany działaniu zawartego w niej enzymu trawiennego, czyli amylazy ślinowej. Ślinianki wydzielają w ciągu doby ok. 1,5 l śliny, której główną funkcją jest nawilżanie jamy ustnej i spożywanych suchych pokarmów, a także ułatwienie ich połykania.
BUDOWA ZĘBÓW Ząb składa się z trzech części: korony, szyjki i korzenia. Korona jest to widoczna część zęba w jamie ustnej, wystająca ponad dziąsło. Korzeń jest niewidoczny, gdyż znajduje się w zagłębieniu kości, zwanym zębodołem. Przewężenie między koroną a korzeniem, znajduje się na wysokości dziąsła, nazywamy szyjką. Zębina to zewnętrzna powłoka zęba i zarazem najtwardsza substancja w ludzkim ciele.
Rodzaje Zębów Siekacze – Cienkie i ostre, służą do odcinania kawałków pożywienia. Kły – Ostre i stożkowate, służą do trzymania i rozdzierania pożywienia. Przedtrzonowe – O ostrych i płaskich powierzchniach, służą do trzymania i rozgniatania pożywienia. Trzonowe – Szerokie i płaskie, służą do żucia i miażdżenia pożywienia
Gardło Jest wspólnym odcinkiem łączącym dwa układy: pokarmowy i oddechowy. Znajduje się bezpośrednio z tyłu od jamy ustnej. Gardło jest drogą dla pokarmu, który z jamy ustnej wędruje do przełyku oraz dla powietrza płynącego z jamy nosowej do krtani. Przy przejściu z jamy ustnej do gardła kęs pokarmowy podrażnia znajdujące się w błonie śluzowej czuciowe zakończenia nerwowe i wywołuje odruchową czynność połykania. W czasie połykania droga oddechowa zostaje całkowicie oddzielona od drogi pokarmowej. Unoszące się ku górze podniebienie miękkie zamyka połączenie z częścią nosową gardła, a opadająca chrząstka, zwana nagłośnią, zakrywa szczelnie szparę krtani.
Przełyk Przełyk jest to elastyczny przewód, zbudowanych z mięśni i wyścielonych od wnętrza błoną śluzową. Znajduje się on na tylnej ścianie klatki piersiowej i po przejściu przez przeponę wpada do żołądka. Łączy gardło z żołądkiem. W przełyku panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego. Kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zwanym falą perystaltyczną. Dlatego czynność transportowa przełyku odbywa się nawet wtedy, gdy gardło jest położone niżej niż żołądek, np. przy zwisaniu do góry nogami. Długość przełyku u dorosłego człowieka wynosi średnio 23-29 cm.
Żołądek Żołądek stanowi najszerszą część przewodu pokarmowego o workowatym kształcie. Łączy przełyk z jelitem cienkim. Składa się z części wpustowej (wpustu), dna trzonu i części odźwiernikowej Średnia długość trawienia w żołądku wynosi od 1 do 4 godzin. Zdarza się, że pokarm przebywa w żołądku do 8 godzin
Rola żołądka Żołądek wydziela w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Zawarte w soku żołądkowym enzymy trawią białka i tłuszcze. Kwas solny, wydzielany przez komórki błony śluzowej żołądka, spełnia wiele ważnych funkcji-zakwaszona treść żołądkowa aktywuje wydzielaną przez żołądek pepsynę, która jest enzymem trawiącym białko Zdrowa błona śluzowa żołądka, pokryta warstwą śluzu, stanowi barierę ochronną nieprzepuszczalną dla drażniącego soku żołądkowego
Jelito cienkie Jelito (na ilustracji obok w kolorze czerwonym) – najdłuższa część przewodu pokarmowego, która ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego. Składa się z trzech części: dwunastnicy, jelita czczego i krętego. Powierzchnię chłonną w jelicie zwiększają fałdy okrężne oraz kosmki jelitowe, które zwiększają wchłanianie strawionych składników pokarmów do krwioobiegu Średnia długość jelita cienkiego to 5-6 m, a średnica (światło jelita) ok. 3 cm.
Odbytnica Ostatni odcinek przewodu pokarmowego to odbytnica, mająca długość prawie 20 cm. Gromadzą się tutaj wszystkie resztki pokarmowe, które nie zostały wykorzystane przez organizm, jak również różne produkty uboczne przemiany materii i substancje toksyczne. Stolec składa się głównie z tzw. materiału balastowego (np. celulozy, hemicelulozy, itd.), bakterii i resztek złuszczonej ściany jelitowej lub substancji eliminowanych z krwioobiegu.
Dwunastnica Jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm. Zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Enzymy te wydzielane są głównie przez trzustkę (sok trzustkowy jest wydzielany w ilości 1 l na dobę). Do dwunastnicy przez drogi żółciowe wątroba wydziela około 1,5l żółci na dobę. Emulguje tłuszcze i uczynnia enzym trawienny (lipazę trzustkową) oraz wzmaga czynność perystaltyczną jelit (czynność ruchowa jelit przesuwająca treść pokarmową)
Jelito grube Jelito grube – końcowy odcinek jelita kręgowców łączący jelito cienkie z odbytem. W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych. Jest również silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię. W jelicie grubym zachodzi końcowy etap wchłaniania wody, elektrolitów i soli mineralnych z resztek pokarmowych. Występują tutaj także bakterie symbiotyczne, produkujące witaminę K, oraz niektóre witaminy z grupy B.
Ślinianki U człowieka wyróżniamy ślinianki przyuszne, ślinianki podżuchwowe i ślinianki podjęzykowe. Wymienione gruczoły ślinowe produkują ślinę, która zawiera ptialinę - enzym rozkładający skrobię i dekstryny do maltozy. Składa się ona głównie z wody (99%), śluzu, leukocytów i bakterii. Służy ona do: zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia ich przełykanie, niszczenia bakterii Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby. 1- ślinianki przyuszne 2- ślinianki podżuchwowe 3- ślinianki podjęzykowe.
Wątroba Jest gruczołem ciała ludzkiego, który leży. po prawej stronie jamy brzusznej. U dorosłego człowieka waga tego gruczołu dochodzi do 1500 g. Bierze udział w procesach trawienia poprzez wydzielanie żółci (ok. 11 na dobę) spełniającej zasadniczą rolę w procesie trawienia tłuszczów i gromadzonej w pęcherzyku żółciowym. Magazynuje glikogen (podstawowy zapasowy materiał energetyczny ustroju), tłuszcze, białka i witaminy, pełni rolę odtruwającą – neutralizuje substancje szkodliwe dla organizmu (np. alkohol), rozkłada leki, ponadto reguluje gospodarkę żelaza i miedzi Wątroba jest największym „laboratorium” organizmu ludzkiego. Od sprawności wątroby uzależniona jest sprawność układu trawienia i krążenia, a tym samym całego organizmu
Trzustka dorosłego człowieka jest dość dużym, spłaszczonym gruczołem trawiennym. Osiąga długość ok. 12-20 cm Wytwarza najważniejsze enzymy trawienne organizmu, jak również dwa podstawowe hormony (insulinę i glukagon), które są niezbędnymi regulatorami metabolizmu glukozy. Wytwarza soki o odczynie zasadowym, jak również podstawowe enzymy trawienne, które wydziela do dwunastnicy. Enzymy te pełnią złożone funkcje: lipazy rozkładają tłuszcz, proteazy - białka do aminokwasów, a amylaza (zwana inaczej diastazą) jest odpowiedzialna za rozpad skrobi Trzustka Jej przeciętna masa wynosi 70-100 g. Mierzy ok. 12 - 30 cm.
Trawienie To rozkład chemiczny bądź mechaniczny produktu na tak małe cząsteczki, by mogły one zostać wchłonięte przez komórki jelita cienkiego. Enzymy rozkładające tłuszcze to lipazy , białka to proteazy natomiast węglowodany to amylazy Trawienie zaczyna się od jamy ustnej. Przez ślinianki wydzielana jest ślina, która zawiera amylazę ślinową oraz lipazę ślinową. Amylaza ślinowa rozrywa długie łańcuchy cukrowców na krótsze natomiast lipaza ślinowa wpływa wyłącznie na tłuszcz pochodzenia mlecznego i jest to wpływ minimalny ze względu na czas ekspozycji enzymu na substrat .
Trawienie Białek W żołądku są rozbijane łańcuchy polipeptydowe na krótsze łańcuchy, następnie skurczami perystaltycznymi treść żołądka przesuwana jest dalej do jelita cienkiego. Tam proteazy rozbijają białka na tri i dipeptydy (tripeptyd to połączenie 3 aminokwasów, di to 2 itd.) i kolejno na pojedyncze aminokwasy. W końcu aminokwasy zostają wchłonięte przez kosmki jelita cienkiego do układu krwionośnego.
Trawienie Tłuszczów Tłuszcze rozkładane są do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Trawienie tłuszczów zachodzi w: - żołądku pod wpływem enzymu - lipazy żołądkowej. Ten etap trawienia ma niewielkie znaczenie, gdyż dotyczy tylko tłuszczów zemulgowanych, czyli rozproszonych w postaci maleńkich kropelek np. w mleku lub śmietanie. - dwunastnicy - enzymem rozkładającym jest lipaza trzustkowa będąca składnikiem soku trzustkowego. Trawienie tłuszczu w dwunastnicy poprzedzone jest jego emulacją, czyli rozbiciem na tysiące maleńkich kropelek. Jest to konieczne, gdyż lipaza może działać tylko na powierzchni kropli tłuszczu. Czynnikiem wywołującym emulację jest żółć produkowana przez wątrobę.
Trawienie cukrów Trawienia ich rozpoczyna się w jamie ustnej, kolejno po tym przechodzą do jelita cienkiego i tam pod wpływem amylaz rozbijane są do disacharydów a kolejno, w zależności od substratu (np. sacharoza, maltoza) przez odpowiednie enzymy (np. sacharozę, maltazę) do glukozy - najprostszego cukru. Końcowy efekt jest taki, że glukoza jest wchłaniana w kosmkach jelita cienkiego i wchłaniana do układu krwionośnego.
Podział składników pokarmowych Organiczne : Nieorganiczne : Białka Tłuszcze Woda Sole mineralne Cukry
Białka To najważniejszy składnik pokarmowy i tak jak witaminy oraz sole mineralne jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a nawet do jego życia. Zbudowane są z aminokwasów, a te z kolei z atomów tlenu, węgla, azotu, wodoru i siarki. Wyróżniamy: -Białka proste - są to związki składające się z wielu aminokwasów . Czasami łańcuchy polipeptydów złożone są nawet z kilkuset aminokwasów. -Białka złożone - to takie związki aminokwasów, które dodatkowo zawierają np. cukry, lipidy, metale, barwniki itd.
Funkcje białek tworzą enzymy(katalizatory reakcji biochemicznych, specyficzne dla danego rodzaju reakcji, tworzą przeciwciała tworzą niektóre hormony pełnią rolę budulcową-budują m.in. włosy i paznokcie biorą również udział w skurczach mięśni , są to tzw. białka kurczliwe mięśni . regulują przemianę materii
Węglowodany Węglowodany są to związki chemiczne, składające się z atomów wodoru, węgla oraz tlenu. Są one rozpowszechnionymi w przyrodzie pochodnymi alkoholi wielowodorotlenowych. Ze względu na wielkość i strukturę cząsteczek wyróżnia się trzy grupy cukrów: cukry proste (czyli monosacharydy) i cukry złożone, wśród których można wyróżnić dwucukry (zwane również disacharydami) i wielocukry (polisacharydy). Z uwagi na obecność charakterystycznych grup funkcyjnych, poza grupami wodorotlenowymi, które wchodzą w skład wszystkich węglowodanów, wyróżnia się aldozy (z grupami aldehydowymi -CHO w cząsteczkach) oraz ketozy (posiadające grupy ketonowe).
Węglowodanami są substancje takie jak : skrobia – główny składnik ziarna zbóż i bulw ziemniaczanych Cukier trzcinowy cukier buraczany (sacharoza) zwany po prostu cukrem, celuloza – materiał budulcowy tkanek roślinnych
Tłuszcze Zbudowane z trzech cząsteczek alkoholu- glicerolu, do których przyłączone są reszty kwasów tłuszczowych. Tłuszcze roślinne zbudowane są z nienasyconych kwasów tłuszczowych, a zwierzęce z nasyconych. Tłuszcze są energetycznym składnikiem dostarczającym organizmowi energii cieplnej na utrzymanie stałej temperatury ciała. Nadmiar tłuszczy odkładany jest w postaci tkanki podskórnej która izoluje przed zimnem oraz stanowi materiał zapasowy energetyczny.
Woda Jest nieodzownym składnikiem wszystkich tkanek, a jej ilość zmienia sie w zależności od wieku oraz stanu organizmu i wynosi średnio 70-80%. Dzienne zapotrzebowanie człowieka wynosi średnio 2,5 litra wody, co oznacza wymianę w ciągu doby od 3% do 6% wody ustrojowej. Całość wody znajdującej się w naszym organizmie wymieniana j est w ciągu 20 dni.
Biologiczna rola wody - jest powszechnym rozpuszczalnikiem związków ustrojowych - niezbędnym uzupełnieniem pokarmu każdego organizmu -stanowi środek transportu wewnątrzustrojowego, np: produktów przemiany materii, substancji odżywczych, witamin i hormonów -uczestniczy w regulacji temperatury, ciśnienia osmotycznego -utrzymuje odpowiednie wymiary i kształty komórek, warunkuje jędrność komórek (tzw. turgor) -stanowi płynne środowisko, niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii.
Sole Mineralne To niezbędne do życia człowieka związki, zapewniające prawidłowy rozwój, reprodukcję oraz zdrowie przez cały okres trwania życia. Składniki mineralne stanowią około 4% masy ciała. Na tę ilość składa się 46 składników, a 30 z nich uważa się za niezbędne do życia. Składniki mineralne przyjmuje się prawie wyłącznie z pożywieniem, gdyż organizm człowieka nie ma możliwości ich wytwarzania.
W skład soli mineralnych wchodzą Mikroelementy są to pierwiastki, których dzienne zapotrzebowanie nie przekracza 100 [mg]. Makroelementy są to pierwiastki, których dzienne zapotrzebowanie przekracza 100 [mg]. Do pierwiastków śladowych czyli mikroelementów należą: -Żelazo -Cynk -Miedź -Mangan -Jod -Fluor Do makroelementów należą: -Wapń -Chlor -Magnez -Fosfor -Potas -Sód
Witaminy Są związkami organicznymi, których organizm ludzki nie potrafi wytworzyć- muszą one być dostarczone wraz z pożywieniem w gotowej postaci Witaminy to związki, nie będące źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, niezbędne jednak dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych. Ich działanie biologiczne jest widoczne już przy bardzo małych stężeniach. Niedobór którejś z witamin w organizmie powoduje hipowitaminozę, a jej brak chorobę zwaną awitaminozą. Nadmierne spożycie lub przedawkowanie niektórych z nich jest również bardzo szkodliwe i może być przyczyną powstawania schorzenia spowodowanego ich nadmiarem - hiperwitaminozy,
źródła, zapotrzebowanie, ciekawostki Podział, funkcje, źródła, zapotrzebowanie, ciekawostki Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Mogą być magazynowane przez co organizm może w większym stopniu tolerować ich niedobory okresowe w organizmie. Witamina A Witamina D Witamina E Witamina K Witaminy rozpuszczalne w wodzie. Witaminy te są gromadzone w organizmie w niewielkim stopniu, stąd dawka pokarmowa powinna zawierać ich optymalną ilość. Witamina B1 Witamina B2 Witamina B5 (Kwas pantotenowy) Witamina B6 Witamina B12 Witamina PP Witamina C Witamina H (Biotyna) Kwas foliowy (Folacyna
Witamina Funkcje: Witamina A zapobiega kurzej ślepocie, osłabieniu wzroku, pomaga w leczeniu wielu chorób oczu, wchodzi bowiem w skład rodopsyny, światłoczułego barwnika znajdującego się w pręcikach siatkówki oka. Witamina A zapewnia również prawidłowy wygląd skóry i wpływa na syntezę białek, lipidów i hormonów tarczycy, utrzymuje w zdrowiu błonę śluzową jamy ustnej, nosa, gardła, płuc, przewodu pokarmowego oraz zwiększa oporność na zakażenia. Źródła: Jako Retinol i pochodne: w wątrobie, tranie z rybiej wątroby, żółtku jaja, mleku, maśle, margarynach. Jako ß-karoten i pochodne (prowitamina A): w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach (marchewce, dyni, morelach, brzoskwiniach), ciemno zielonych częściach warzyw (szpinak, brokuły, jarmuż, sałata). Ciekawostki: Jako witamina A, zwana retinolem, znajduje się tylko w żywności pochodzenia zwierzęcego. Jako prowitamina A, zwana karotenem, znajduje się w żywności pochodzenia roślinnego,
Witamina Funkcje: Witamina D pełni istotną funkcję w regulowaniu przemiany wapnia i fosforu oraz tworzeniu kości. Witamina ta wzmaga wchłanianie wapnia i fosforu z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu. Jest także niezbędna do optymalnego formowania układu szkieletowego, pośrednio wpływa na prawidłowe przewodzenie nerwowe oraz prawidłową pracę serca. Źródła: Syntetyzowana przez organizm pod wpływem światła słonecznego, występuje w tranie z wątroby ryby, sardynkach, makrelach, śledziach, łososiu, tuńczyku, żółtku jaja, wątrobie, mleku i jego przetworach. Ciekawostki: Witamina D powstaje w skórze człowieka w wyniku działania słonecznych promieni ultrafioletowych. Z pożywieniem przyjmuje się głównie jej formę wstępną (prowitaminę), która w kolejnym etapie przetwarzana jest w wątrobie, nerkach i skórze na właściwą witaminę D,
Witamina Funkcje: Tokoferol czyli witamina E jest głównym antyoksydantem który chroni komórki przed utleniaczami. Bierze udział w dostarczaniu składników odżywczych do komórek. Wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych oraz chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem. Wykorzystywany jest też do leczenia męskiej bezpłodności, zaburzeń mięśniowych, miażdżycy oraz chorobach serca. Źródła: Występuje w olejach roślinnych (sojowym, kukurydzianych, słonecznikowym), migdałach, margarynie, jajach, orzechach włoskich i ziemnych, kiełkach pszenicy, mące pełnoziarnistej, mleku, brukselce i innych zielonolistnych warzywach. Ciekawostki: Właściwości antyutleniające tej witaminy są często wykorzystywane w procesie przetwarzania i produkcji olejów roślinnych, margaryny, pieczonych produktów żywnościowych, gdzie występuje jako konserwant przeciwdziałający jełczeniu tłuszczu
Witamina Funkcje: Kwas askorbinowy l uczestniczy w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie (kości, chrząstki, ścięgna, więzadła), uczestniczy w procesach metabolicznych jako substancja przenosząca elektrony, jako jeden z najważniejszych przeciwutleniaczy pełni także istotną funkcję w reakcjach odtruwania i odporności organizmu chroniąc go przed procesami utleniania, uczestniczy w metabolizmie tłuszczów, cholesterolu i kwasów żółciowych, uczestniczy w regeneracji witaminy E, jest czynnikiem stabilizującym układ odpornościowy i immunologiczny, hamuje powstawanie w żołądku rakotwórczych nitrozoamin, Ma właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze w stosunku do niektórych drobnoustrojów chorobotwórczych, bierze udział w biosyntezie hormonów kory nadnerczy, podnosi odporność organizmu. Źródła: Występuje w owocach dzikiej róży, czarnej i czerwonej porzeczce, czerwonej i zielonej papryce, brukselce, czarnym bzie, kalafiorze, truskawkach, szpinaku, kiwi, pomarańczach, cytrynach, malinach, grejpfrutach, pomidorach, ziemniakach, kapuście, cebuli, brokułach, kalarepie, szparagach, poziomkach, wątrobie, jeżynach. Ciekawostki: Palacze mają wyższe zapotrzebowanie na Witaminę C niż osoby niepalące,
Witamina Funkcje: Tiamina, czyli witamina B1 stanowi istotny czynnik w reakcjach spalania węglowodanów w komórkach. Istnieje także ścisły związek pomiędzy zapotrzebowaniem na tę witaminę, a ilością dostarczanej energii. Szczególnie ważną rolę pełni witamina B1 w czynnościach i regeneracji systemu nerwowego. Składnik tkankowych układów enzymatycznych. Wspomaga proces wzrostu. Źródła: Występuje w nasionach zbóż i produktach pełnoziarnistych, otrębach, grubych kaszach, wzbogaconych płatkach śniadaniowych, drożdżach piwnych, chudej wieprzowinie, większości jarzyn, mleku, orzechach. Ciekawostki: mąka jest zwykle wzbogacana w witaminę B1 w celu zrekompensowania strat powstałych w procesie mielenia ziarna,
Witamina Funkcje: Witamina K zwana też witaminą przeciwkrwotoczną, pełni kluczową rolę w tworzeniu protrombiny, ważnego czynnika procesu krzepnięcia krwi. Najlepiej poznaną jej funkcją jest działanie przeciwkrwotoczne. Uczestniczy również w procesie formowania tkanki kostnej. Posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Źródła: Jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kalafior, rzeżucha, brokuły, mleko, jogurty, olej sojowy, tran rybi, mięso, jaja, produkowana przez bakterie żyjące w jelicie grubym człowieka. Ciekawostki: Dzieci oraz osoby obłożnie chore skazane są na zaopatrywanie organizmu w witaminę K jedynie poprzez pożywienie. U zdrowych osób dorosłych witamina ta wytwarzana jest przez florę bakteryjną jelit,
PIRAMIDA POKARMOWA Jej podstawę tworzy wysiłek fizyczny - codzienna aktywność fizyczna przeciwdziała rozwojowi nadwagi i otyłości. Podstawią diety powinny być produkty zbożowe z pełnego ziarna oraz tłuszcze roślinne. Często powinniśmy spożywać owoce i warzywa - przynajmniej 3 razy dziennie. Kolejnym piętrem są rośliny strączkowe oraz orzechy, które zaopatrują organizm w białko oraz błonnik. Białko i tłuszcze zwierzęce. Mleko i jego przetwory zalecane są natomiast w małych ilościach. Na szczycie piramidy umiejscowione jest czerwone mięso, kiełbasa, słodycze oraz białe pieczywo
MLEKO I PRZETWORY MLECZNE Są źródłem łatwo przyswajalnego wapnia, na które większe zapotrzebowanie maja dzieci i młodzież (okres dojrzewania i intensywnego wzrostu) 3-4 porcje dziennie. Zawiera wit. B2, A, D i białko. Żółte sery należy ograniczyć ze względu na dużą zawartość tłuszczu, który podnosi cholesterol.
PRODUKTY ZBOŻOWE Bogate w węglowodany przyswajalne powinny występować w każdym posiłku w ciągu dnia. Należy je urozmaicać- ciemne pieczywo, płatki zbożowe, kasze, makaron, musli. Produkty z tej grupy są bogatym źródłem węglowodanów złożonych, białka roślinnego, witamin z grupy B- B1, B2, B6 i PP, również błonnika pokarmowego ułatwiającego trawienie i regulującego prace jelit.
WARZYWA I OWOCE Powinno się spożywać 3-4 razy dziennie. Są bogate w witaminy, zwłaszcza w wit. C oraz beta-karotenu, błonnika i soli mineralnych. Cenne składniki zawarte w owocach i warzywach maja działanie przeciwnowotworowe, obniżają ciśnienie krwi, regulują prace przewodu pokarmowego dzięki błonnikowi. Obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi
Mięso i wędliny Mięso czerwone, drób, wędliny, ryby, jaja powinny występować w co najmniej jednym posiłku w ciągu dnia, nie więcej niż 2-3 porcje. Są bogatym źródłem żelaza, pełnowartościowego białka i witamin z grupy B.- B12, B6, PP. Mięso należy spożywać z umiarem. Najbardziej łatwo strawne jest mięso drobiowe.
TŁUSZCZE I SŁODYCZE Produkty z tej grupy należy spożywać z umiarem. Nadmiar słodyczy powoduje próchnice zębów, przecukrzenie organizmu-cukrzyca. Tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce- powodują otyłość, miażdżyce i wiele innych groźnych chorób. Nie należy łączyć tłuszczy z węglowodanami.
PODSUMOWANIE W 3 PODPUNKTACH PO PIERWSZE: PO DRUGIE: Produkty zbożowe z pełnego ziarna (brązowy ryż, chleb pełnoziarnisty, płatki owsiane, prażona kukurydza, kasza perłowa, otręby, makarony z mąki durum). Należy je dodawać do każdego posiłku, ponieważ są najzdrowszym źródłem energii. Codziennie trzeba też dostarczyć organizmowi, dawki zdrowych tłuszczów – 3-5 łyżeczek olejów (oliwa, olej rzepakowy, sojowy, kukurydziany, słonecznikowy i arachidowy). Do każdego posiłku należy dołączyć warzywa, które zwiększają objętość posiłku oraz dostarczają witamin, minerałów i błonnika. Warzywa (surowe albo gotowane na parze) możemy jeść bez ograniczeń, natomiast zawierają sporo cukru owoce- dwie-trzy porcje dziennie. bobu) i orzechów. PO TRZECIE Raz dziennie wart sięgać po chudy drób, tłustą rybę lub jajka. Współcześni dietetycy zalecają umiar w sięganiu po mleko i przetwory mleczne-
TAJEMNICZY SYMBOL „E” Stosowanie chemicznych utrwalaczy niewątpliwie przynosi wiele korzyści. Dzięki nim można w skuteczny sposób zapobiegać lub hamować niekorzystne procesy powodujące psucie i obniżanie jakości żywności, przedłużać trwałość surowców, półproduktów i wyrobów gotowych oraz zapobiegać niekorzystnym zmianom podczas ich przechowywania. Ale niestety, coraz częściej pojawiają sygnały ostrzegawcze, mówiące o tym, iż długotrwałe przyjmowanie środków konserwujących może ujemnie odbijać się na zdrowiu i szczególnie negatywne ujawniać w następnych pokoleniach.
TAJEMNICZY SYMBOL „E” Tajemniczy symbol E, a za nim trzy cyfrowy numer identyfikacyjny. Takie oznaczenia spotkać możemy na opakowaniach większości produktów spożywczych. Dziwne kody od lat wzbudzają kontrowersje. Jednym kojarzą się ze sztuczną żywnością, innym ze szkodliwym oddziaływaniem na zdrowie, a nawet rakotwórczością. Jak jest naprawdę?
Jak czytać etykiety produktów: Lista "E" * 100 - 199 - barwniki * 200 - 399 - konserwanty * 400 - 499 - emulgatory, stabilizatory, środki zagęszczające * 500 - 599 - dodatki o zróżnicowanym przeznaczeniu * 600 - 699 - wzmacniacze smaku * 700 - 799 - antybiotyki * 900 - 1299 - dodatki do żywności o różnym zastosowaniu * 1300 -1400 - modyfikowane skrobie
Barwniki dodawane są do żywności po to by podnieść walory estetyczne, na przykład.: kolorowe galaretki, kisiele, napoje, cukierki owocowe E100 (kurkuma) – czyli znana przyprawa wykorzystywana jako żółty barwnik (m.in. do poprawienia wyglądu margaryny). Ze względu na mocny smak stosowana w bardzo niewielkich ilościach. E120 (koszenila) – karminowy barwnik pozyskiwany z suszonych mszyc. E124 (czerwień koszenilowa) – syntetyczny barwnik stosowany często np. do owocowych nadzień. E141 (kompleks miedziowy chlorofilu) – naturalny zielony barwnik, stosowany niekiedy w serowarstwie. E160a (beta-karoten) – prowitamina A, żółty barwnik występujący naturalnie w warzywach (jak marchewka lub papryka). Na skalę przemysłową wykorzystuje się jednak beta-karoten syntetyczny.
Zagęszczacze . E407 (karagen) – zagęszczacz stosowany do produkcji serów i wędlin. E410 (mączka drzewka świętojańskiego) – są to sproszkowane nasiona drzewka świętojańskiego – rośliny rosnącej nad Morzem Śródziemnym. Środek ten bardzo dobrze wiąże wodę, dlatego często stosuje się go do odtłuszczonych produktów mlecznych. bezcukrowych gumach do żucia. E414 (guma arabska) – często dodaje się ją do słodkich napojów, gdyż zapobiega tworzeniu się kryształków cukru. E420 (sorbitol) – składnik ten dodawany jest do wielu produktów i zapobiega przed ich wysychaniem. Ze względu na słodkawy smak stosuje się go również w bezcukrowych gumach do żucia. E406 (agar) – substancja żelująca, wykorzystywana m.in. w nadzieniach czekolad.
Środki wzmacniające smak i aromat E621 (glutaminian sodu) – glutaminian, czyli aminokwas powszechnie występujący w białkach, jest środkiem dodawanym dla podkreślenia smaku wielu sosów, wędlin, przypraw i zup w proszku. Fenomen działania tego związku polega na tym, że pobudza bezpośrednio jeden z receptorów smakowych. Piąty elementarny smak – obok słodkiego, kwaśnego, słonego i gorzkiego .Smak ten charakterystyczny jest dla mięs, grzybów i sfermentowanych potraw, a wywoływany jest właśnie przez zawarty w białkach tych produktów glutaminian. E631 (inozyniam sodu) – ta substancja, otrzymywana naturalnie z ekstraktów mięsnych, zwiększa uczucie pełności w ustach, dlatego też często stosowana jest do zup i sosów w proszku. Razem z glutaminianem sodu tworzy często używaną kompozycję przyprawową.
Z wizytą w Państwowej Inspekcji Sanitarnej W ramach realizacji tematu projektowego uczestniczyliśmy w Dniu Otwartym Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Starogardzie Gdańskim, gdzie przybliżono nam zasady zdrowego trybu życia .
Na własne oczy dowiedzieliśmy się jak szkodliwe dla naszego zdrowia jest palenie.
Z właściwym odżywianiem ściśle wiąże się prawidłowy wygląd podczas wykonywania posiłków.
W laboratorium chemicznym badaliśmy kwasowość spożywanych przez nas napoi.
Za pomocą sprzętu laboratoryjnego wyznaczaliśmy ilość związków azotowych zawartych w spożywanej przez nas wodzie.
Od ziarenka do bochenka, czyli jak powstaje chleb Z odżywianie wiąże się nie tylko spożywanie posiłków ale także ich wytwarzanie. W piekarni Pana Wiesława Radomskiego zapoznaliśmy się z procesem technologicznym wypieku pieczywa, poznaliśmy także podstawowe typy mąki oraz rodzaje chleba.
Dzień zdrowej żywności czyli podsumowanie tematu projektowego ,, Czy wiem, co jem” 13 stycznia 2011 r. pod kierownictwem pani Katarzyny Tobieńskiej, zorganizowaliśmy w naszej szkole „Dzień Zdrowej Żywności”. Był on podsumowaniem działań w ramach realizacji projektu „Rozwój przez kompetencje”. Uczniowie przez cały dzień mogli podziwiać wystawę zdrowej żywności i wziąć udział w zajęciach pokazowych oraz degustacjach posiłków. Przygotowaliśmy dla nich aż dziewięć stanowisk pokazowych, na których prezentowali zdobytą wiedzę i umiejętności.
Przygotowania do Dnia Zdrowej Żywności
,,Wiem jak jem, czyli kilka słów o budowie układu pokarmowego”, Stanowisko 1. ,,Wiem jak jem, czyli kilka słów o budowie układu pokarmowego”, . Na tym stanowisku można było się zapoznać zarówno z funkcjonowaniem układu pokarmowego, jak i usłyszeć wiele ciekawostek dotyczących budowy
Stanowisko 2. „ Woda – źródło życia” Tu można było dowiedzieć się wszystkiego o roli wody w organizmie, a także poznać różnice między wodą źródlaną, mineralną i destylowaną.
Wykrywanie składników pokarmowych Stanowisko 3 Wykrywanie składników pokarmowych Na trzecim stanowisku czekało małe laboratorium wykrywania składników pokarmowych. Tu można było się dowiedzieć w jakich pokarmach jest tłuszcz, a w jakich cukier.
Nabiał i przetwory mleczne Stanowisko 4. Nabiał i przetwory mleczne Na czwartym królowało mleko i jego przetwory, a także jajka. Uczniowie chętnie wyjaśniali skrót UHT na kartonikach z mlekiem oraz podawali różnice między kefirem i jogurtem. Można też było nauczyć się odczytywania oznaczeń na jajkach i rozszyfrować pojęcia: chów klatkowy, ściółkowy i ekologiczny.
Stanowisko 5 „Cola – napój głupców”. Można tu było dowiedzieć się wielu ciekawostek na temat tego napoju i samemu obliczyć, na podstawie etykiety, że dwulitrowa butelka zawiera aż 52 kostki cukru!
Za to szóste stanowisko pt. „Co zamiast chipsów Za to szóste stanowisko pt. „Co zamiast chipsów?” wręcz zachęcało do konsumpcji. Były tu chipsy, ale te zdrowe z suszonych jabłek i bananów! Nasiona dyni i słonecznika, kukurydziane chrupki. Doprawdy pyszności!
Obliczanie współczynnika masy ciała Stanowisko 7 Obliczanie współczynnika masy ciała BMI Jest najpopularniejszym wzorem matematycznym służącym do oceny stanu odżywienia. Oblicza się go poprzez podzielenie masy ciała w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do kwadratu a następnie porównuje się wynik z tabelą.
Stanowisko 8 Warzywa i owoce Ósmy przystanek to gra dydaktyczna polegająca na rozpoznawaniu znanych i mniej znanych owoców i warzyw. Można też było spróbować jak smakuje awokado, mango czy świeży ananas .
Od ziarenka do bochenka Stanowisko 9 Od ziarenka do bochenka Na dziewiątym, już ostatnim stanowisku „Od ziarenka do bochenka”, uczniowie poznawali rodzaje mąki i pieczywa. Degustowali chleb razowy, żytni i graham z różnymi dodatkami. Uczestnicy musieli się też wykazać znajomością przysłów o chlebie.
Dzień zdrowej żywności nie mógł obejść się bez sprzedaży przygotowanych przez nas kanapek, rogali i swojskich bułek. Przy przygotowywaniu posiłków uwzględnialiśmy wszystkie wcześniej poznane zasady zdrowego odżywiania
Jak widać zajęcia cieszyły się dużym zaintereso-waniem wśród uczniów
Tego dnia odbyło się także rozstrzygnięcie konkursu na wierszyk lub rymowankę na temat zdrowego odżywiania. Zamieszczamy najciekawsze . Jedz jabłka, gruszki - wszystko, co zdrowe By dobrze wejść w ciuchy nowe. Trochę ruchu nie za szkodzi Wiec na spacer często się wychodzi. Śmiech to także prawdziwe zdrowie Każdy dzieciak ci to powie. Zdrową żywność na okrągło Jedz od rana do wieczora Natalia Haftka i Patrycja Stobińska Owoce, warzywa warto jeść Bo w nich samo zdrowie jest . Fastfoody i inne podobne przekąski Są kuszące, ale bez wartości Zamiast siedzieć w domu i jeść Wyjdź do ludzi, zacznij biec Edyta Pająk Gdy marchewkę zjesz i tran wypijesz Niedość że się wzmocnisz, odwagę poczujesz. Rybkę zjadaj zawsze, pamięć zyskasz wręcz. Jedząc banany, wspomożesz się też. Agata Imianowska
Żródła http://www.gm3.wirtualnyotwock.com.pl/kronika/uczen/strony/anatomia/pokar.html#ro4 http://sztukalekarska.info/blog/2010/04/19/budowa-i-funkcja-dwunastnicy/ http://www.biosila.pl/content/view/116/302/ http://www.watroba.biz/ http://www.medisa.pl/gardlo.html http://www.vismaya-maitreya.pl/naturalne_leczenie_witamina_e_tokoferol.htm http://www.we-dwoje.pl/witamina%3Bk,tag,32916.html http://bioinfo.mol.uj.edu.pl/articles/Paszek06 http://www.niam.pl/artykuly/artykul/284-jedzmy_produkty_zbozowe http://www.foody.pl/strony/1/i/454.php http://www.real.pl/kacik-kulinarny/grupy-produktow/sery/ http://www.rumburak.friko.pl/ARTYKULY/zdrowie/laktoza.php http://www.foody.pl/strony/1/i/541.phph ttp://linemed.pl/nhealth_guide/details/cId,10,id,175
…Koniec…