Opracowała: neurologopeda Grażyna Kołasińska „Jak kierować rozwojem mowy dziecka” (cotygodniowy cykl szkoleń dla rodziców) Opracowała: neurologopeda Grażyna Kołasińska

okres melodii –głużenie ,gaworzenie (0-1rż) okres wyrazu (1-2rż) Okresy rozwoju mowy: okres melodii –głużenie ,gaworzenie (0-1rż) okres wyrazu (1-2rż) okres zdania (2-3rż) okres swoistej mowy dziecięcej (3-7rż)

W 2-3 miesiącu życia niemowlę zaczyna wydawać różne dźwięki (głużenie), towarzyszące nieskoordynowanym ruchom kończyn i całego ciała. Głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenia narządów artykulacyjnych. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużą wszystkie dzieci także głuche.

Około 4 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na intonację: na ton karcący- płaczem, a na ton przyjemny, spokojny -uśmiechem. W ten sposób dziecko uczy się odróżniać zmiany wysokości tonu i siły głosu.

W drugiej połowie pierwszego roku życia obserwujemy u dziecka gaworzenie- trening słuchu

Gaworzenie - zamierzone powtarzanie przez dziecko dźwięków, które udało mu się powiedzieć przypadkowo powtarzanie dźwięków , które zasłyszało w otoczeniu

Pojawia się skojarzenie między obrazem wzrokowym przedmiotu a jego dźwiękowym odpowiednikiem. Dziecko zaczyna rozumieć mowę i wymawiać nazwy przedmiotów o określonym znaczeniu

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: -fazie głużenia odpowiada umiejętność siadania; -pierwszym wyrazom – pozycja pionowa, stawanie.

1-2 rok życia- okres wyrazu Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba, W tym czasie dziecko rozumie znacznie więcej, niż samo mówi (pojedyncze wyrazy i krótkie zdania)

Okres wyrazu jednosylabowego Przejście od gaworzenia do okresu, w którym dziecko zaczyna się posługiwać sylabą jako znakiem językowym jest okresem płynnym. W tym czasie trudno się zorientować, czy sylaby wymawiane przez dziecko mają jakiekolwiek znaczenie, czy też są wymawiane przypadkowo w danej sytuacji.

Mowa a rozumienie Charakterystyczne jest wymawianie przez dziecko tylko pierwszej sylaby lub końcówki. W tym czasie choć dziecko samo mało mówi, rozumie natomiast znacznie więcej, pojedyncze wyrazy i krótkie zdania, gdyż wcześniej wykształciły się wzorce słuchowe wyrazu.

Mowa ulega dalszemu doskonaleniu… Okres zdania (2-3rż) Mowa ulega dalszemu doskonaleniu…

Dziecko powinno już wypowiadać głoski: - wargowe p, b, m pi, bi, mi -wargowo- zębowe: f, w, fi, wi, -środkowojęzykowe: ś,ź,ć,dź,ń,ki,gi -tylnojęzykowe: k, g, h, -przedniojęzykowo- zębowe t,d,n -przedniojęzykowo- dziąsłowe:l. Pod koniec tego okresu mogą się już pojawiać głoski s,z,c,dz, a nawet sz, ż cz, dż,

Wymawiane głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem- zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach – bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami, wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7rż). Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s,z, c,dz,od ich miękkich odpowiedników np. sianki –sanki, ziamek –zamek, kocik- kocyk, dźbanek- dzbanek. Pod koniec czwartego roku życia pojawia się głoska „r”. wcześniej dziecko pomijało ją i zastępowało inną np. „j”, „l”

Około 4-5 rż. pojawiają się głoski: sz, ż, cz, dż, choć mogą być jeszcze wymawiane jak s,z,c,dz. Mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe- uproszczone. Występują zlepki wyrazów. W tym czasie ok. 37% dzieci nie wymawia jeszcze prawidłowo głosek najtrudniejszych, a więc „sz,ż,cz,dż”.

Wymowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała Wymowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz,ż,cz, dż, które pojawiły się wcześniej zaczynają się już ustalać. Dziecko potrafi je już poprawnie powtórzyć, choć w mowie spontanicznej mogą być jeszcze wymawiane jak s,z,c,dz. Głoska „r” powinna już być wymawiana,

Dziecko sześcioletnie

Mowa U sześciolatków mowa powinna być już ukształtowana pod względem dźwiękowym czasem zdarzają się kłopoty z wymową głosek „sz,ż,cz,dż, r” Problemy z wypowiadaniem grup spółgłoskowych zwłaszcza w środku wyrazu np. (zatrzymaj - zaszymaj) Rozwój mowy powinien być w zasadzie ukończony w 6-7 r.ż. W niektórych przypadkach kształtowanie się mowy trwa nieco dłużej i dopiero po roku nauki w szkole dziecko zaczyna mówić prawidłowo. Szkoły udzielają uczniom, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, która w odniesieniu do uczniów niepełnosprawnych polega w szczególności na:

Wyniki badań dzieci 6-o letnich Około 70% dzieci mówi niedbale, niewyraźnie, zbyt krzykliwie lub cicho Nie otwierają ust przy wymawianiu samogłosek Mówią przez nos lub przez zęby Wykazują ubogie słownictwo Mówią na wdechu i połykają końcówki słów

U około 30% dzieci rozpoczynających naukę szkolną stwierdza się wady i zaburzenia mowy Większość z nich spowodowana jest: Nieprawidłowym funkcjonowaniem układu mownego Opóźnionym rozwojem psychoruchowym Zaniedbaniami środowiskowymi Niską wiedzą pedagogiczną rodziców O takich dzieciach mówi się ,że nie osiągnęły dojrzałości szkolnej, że są dziećmi ryzyka dysleksji.

Wady wymowy O wadach wymowy mówimy wtedy, gdy mowa dziecka odbiega od normy fonetycznej przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od normy. Poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po te ciężkie, które utrudniają kontakt z otoczeniem. Do wad nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości.

Do najczęściej spotykanych wad mowy i wymowy należą: Opóźnienie rozwoju mowy (proste, złożone) Dyslalia (jednoraka, wieloraka, całkowita) Jąkanie Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem słuchu Zaburzenia mowy a zaburzenia umysłowe Afazja

Często ma trudności w pisaniu, pisze tak jak mówi. NASTĘPSTWA WAD MOWY: Dziecko może być odrzucone przez grupę rówieśników, wyśmiewane (traci zaufanie do otoczenia, wzrasta niechęć do mówienia). Często ma trudności w pisaniu, pisze tak jak mówi. Wady wymowy utrudniają naukę szkolną, przysparzając dziecku wiele przykrych przeżyć.

Profilaktyka Nieznaczne początkowo trudności, jeśli nie są w porę usunięte utrwalają się i z czasem stają się trudnymi do korekcji wadami wymowy.

Bardzo ważną rolę odgrywa właściwie prowadzona praca rodziców z dzieckiem podawanie właściwego wzoru wymowy oglądanie z dzieckiem obrazków i nazywanie przedstawionych przedmiotów czytanie książek wspólna zabawa Gdy dziecko nie mówi danej głoski, nie należy żądać od niego poprawnego wypowiadania. Gdy się osłucha z brzmieniem głoski spróbuje ją odtworzyć- nie należy tego momentu przyspieszać. (Cierpliwość, łagodność, wyrozumiałość ze strony rodziców są niezbędnym warunkiem uzyskania jakichkolwiek wyników). (Dzieci ćwiczą chętnie, jeżeli robimy to w formie zabaw i gier).

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością i trzeba się jej uczyć, tak jak wszelkich innych sprawności.

Mówienie jest sprawnością Od najmłodszych lat dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia W późniejszych okresach trening ten jest kontynuowany głównie przez samą czynność mówienia. W kształtowaniu mowy bardzo ważną rolę odgrywa słuch

Ważne! Leczymy próchnicę zębów mlecznych! Narządy mowy Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest: Prawidłowa budowa narządów artykulacyjnych min. wargi języka Sprawne działanie wszystkich narządów mowy. Zniekształcenia w budowie narządów artykulacyjnych mogą być spowodowane przez zbyt długo podawane smoczki lub karmienie przez niewłaściwy smoczek, ssanie palca szczególnie kciuka, ssanie pieluszek. Inne to np. zbyt wiotkie wargi, gruby i mało sprawny język, krótkie wędzidełko pod językiem, anomalie zębowe, zniekształcony zgryz, itp. Ma to znaczny wpływ na powstawanie różnego typu zaburzeń mowy. Ważne! Leczymy próchnicę zębów mlecznych!

Prawidłowe oddychanie podstawą dobrego mówienia Oddychanie to niezbędna czynność fizjologiczna Powietrze wypychane z płuc uderza o wiązadła głosowe (wprowadza je) w drgania - tworzy głos W wyniku połączonych działań wiązadeł głosowych i narządów artykulacyjnych –powstają wszystkie samogłoski i spółgłoski dźwięczne

Ćwiczenia oddechowe zapewniają: Poprawę siły głosu Zwiększają wydajność płuc Zwiększają koncentrację uwagi Poprawiają pracę serca

ćwiczenia oddechowe wąchanie kwiatków, wdech nosem jak najdłużej i wydech ustami zdmuchiwanie kawałka papieru za pomocą rurki z chropowatej powierzchni zdmuchiwanie świecy, dmuchanie na płomień, wiatraczek, piłeczkę pingpongową wydmuchiwanie baniek mydlanych nadmuchiwanie gumowych zabawek

Rola ćwiczeń oddechowych Wdech nosem –wydech ustami (do mówienia) Wdech i wydech nosem w pozycji spoczynkowej Oddychając nosem dostarczamy do organizmu 10-20% więcej tlenu niż poprzez oddychanie ustami Oczyszcza powietrze Nagrzewa i nawilża wdychane powietrze Wydech ustami w czasie mówienia zapewnia powietrzu opór, powstaje pozytywne ciśnienie w klatce piersiowej- zwiększa rezonans głosu

Konsekwencje niewłaściwych nawyków oddychania częste zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych zaburzenie węchu zapalenie ucha środkowego zaburzenie połykania zaburzenia artykulacji

wyraźne wypowiadanie samogłosek pojedynczo, parami, trójkami itp. Inny rodzaj stanowią ćwiczenia fonacyjne, które mają na celu nauczenie właściwego posługiwania się głosem (natężenie głosu i wysokość) wyraźne wypowiadanie samogłosek pojedynczo, parami, trójkami itp. łączenie samogłosek ze spółgłoskami zabawa w echo

Ćwiczenia narządów mowy : Wyrazistość i poprawność mowy w dużym stopniu zależy od sprawności mięśni języka. Ćwiczenia języka: wysuwanie języka na brodę unoszenie języka na nos zlizywanie z talerza oblizywanie warg, zębów wypychanie policzków językiem przesuwanie języka po podniebieniu w stronę gardła kląskanie językiem Cofanie języka w stronę gardła bez unoszenia czubka języka Uwaga! W czasie wykonywania tych ćwiczeń wargi powinny być rozchylone

Ćwiczenia warg i policzków: Cmokanie Parskanie Gwizdanie Ssanie na przemian górnej i dolnej wargi Naprzemienne wypowiadanie głosek u -e Zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie Nabieranie powietrza do policzków Przepychanie powietrza

Ćwiczenia dolnej szczęki wysuwanie i cofanie żuchwy (szufladka) przytrzymywanie górnymi zębami dolnej wargi i odwrotnie przesuwanie żuchwy w lewą i prawą stronę wykonywanie ruchów żucia naśladowanie ziewania Ćwiczenia winny być atrakcyjne dla dziecka, prowadzone w formie zabawy.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego: Ziewanie przeciągłe z otwartą buzią, usypianie misia: aaaaa chrapanie na wdechu i wydechu przenoszenie skrawków papieru przy pomocy rurki Płukanie gardła ciepłą wodą Wypowiadanie sylab: ga, go, ge,gę,gi,gu Wypowiadanie sylab: ak,ok.,ek,uk,yk,ik Podniebienie miękkie uczynnia się podczas mówienia. Zamyka jamę gardłową powodując, że powietrze nie przechodzi do nosa.    

Słuch fizyczny a słuch fonematyczny (mowny) Odbiór mowy polega na zidentyfikowaniu zasłyszanych dźwięków, a następnie powiązaniu ich z określoną treścią. Słuch fizjologiczny warunkuje wykształcenie się słuchu fonematycznego tzw. mownego, który polega na rozróżnianiu najmniejszych elementów składowych wyrazów np. „o” od „a” i ich różnych wymówień np. cicho, głośno. Nieznaczne niedokształcenie lub zaburzenie słuchu fonematycznego powoduje brak stabilności wzorców słuchowych, a w związku z tym trudności w rozróżnianiu wyrazów „podobnych brzmieniowo”, zaburzeniu może ulec także wymowa.

Ćwiczenia słuchowe Rozpoznawanie dźwięków z otoczenia Rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów muzycznych Rozpoznawanie melodii piosenek Maszerowanie bieganie w rytm muzyki Naśladowanie odgłosów zwierząt Dzielenie swojego imienia na sylaby Tworzenie wyrazów z sylab np. rodzic mówi: ta-ta, dziecko zgaduje (tata) Wyróżnianie początkowej głoski w wyrazie np.rodzic mówi „Oooola” Wyróżnianie głosek w krótkich wyrazach np. „l -a -s” Konieczne jest wyraźne wymawianie przez dorosłych wszystkich głosek języka polskiego

UMYSŁOWE LENISTWO POWODUJE ZASTÓJ W ROZWOJU Mózg pozwala nam poznać świat, poznawać siebie, poznawać innych Mózg podobnie jak mięśnie można usprawniać. Pamięć też. W mózgu gromadzi się nasza wiedza, doświadczenie - min. wzór wymowy głosek, sylab wyrazów i całych wypowiedzi O ludziach ładnie mówiących mówi się że mają dobrą pamięć.

Ćwiczenia pamięci i koncentracji Nazywanie obrazków, oglądanie zdjęć prowadzi do uogólniania pojęć np. jabłko, gruszka to owoce a mama babcia ,ciocia to rodzina Wyszukiwanie przedmiotów w otoczeniu np. zabawa ciepło-zimno, wyszukiwanie par obrazków - uczy koncentracji uwagi Częste obcowanie dziecka z konkretem (obrazem) pozwala na łatwiejsze przechodzenie do abstrakcji) Uczymy dziecko: jak się nazywa, gdzie mieszka, jak mają na imię rodzice, dziadkowie, jak się nazywają , numer domu itp. Uczymy krótkich wierszyków, rymowanek Uczymy zapamiętywania imion bohaterów książek, tytułów książek, nazwiska autora Uczymy zapamiętywania liter Żywe słowa matki, ojca towarzyszące codziennym czynnościom uczą dziecko reagować na słowa, kojarzyć je i zapamiętywać pobudzają do twórczego myślenia TAM GDZIE RODZICE NIE ROZMAWIAJĄ Z DZIEĆMI, GDZIE NIE MA MIŁOŚCI POJAWIA SIĘ SIĘ STRACH, NIEMOC, KRZYKI, APATIA, AGRESJA .

PAMIĘTAJMY! KAŻDE DZIECKO RODZI SIĘ DO BYCIA DOBRYM, KOCHANYM NIE WSZYSCY RODZICE ZAPEWNIAJĄ WARUNKI DO BYCIA DOBRYM BRAK CZASU, BRAK ROZMÓW BRAK WIEDZY JAK POSTĘPOWAĆ Z DZIECKIEM MOGĄ DOPROWADZIĆ DO WYPACZEŃ

RODZICU ! - Systematycznie obserwuj dziecko. - Zwracaj uwagę na przyrost umiejętności językowych dziecka. - Zawsze mów zrozumiale do dziecka- bądź przykładem starannej wymowy. - Jak najwcześniej naucz je obcować ze słowem pisanym- czytaj dziecku. - Często żartuj z dzieckiem, ucz je prostych piosenek, rymowanek. - Zapewnij dziecku wiele okazji do ruchu, zabawy, rysowania, malowania i innej pracy twórczej. - Dbaj o dietę bogatą w witaminy. - Zapewnij dziecku regularne posiłki i sen, regularny rytm dnia. - Nie pozwalaj oglądać programów telewizyjnych budzących grozę i napięcie. Wyciszaj nadmierne emocje. Stwarzaj życzliwą atmosferę dla wypowiedzi dziecka. W razie trudności rozwojowych skonsultuj się z pedagogiem, psychologiem, a w przypadku wady wymowy z logopedą.

Rodzice im więcej wiedzą o rozwoju mowy o wspaniałości mózgu tym wcześniej pomagają swojemu dziecku. Ćwiczenia muszą być dostosowane do typów zaburzeń, stąd w przypadku wad wymowy - niezbędna jest pomoc logopedy. Systematyczne ćwiczenia są w stanie skutecznie wyeliminować nieprawidłową artykulację u dziecka. Stosowanie się do zaleceń logopedy, systematyczna praca w domu z dzieckiem, poważne traktowanie wszystkich ćwiczeń czyli wykonywanie ich nawet kilkakrotnie w ciągu dnia przed lustrem, to właściwa droga do wyeliminowania problemów związanych z mową.

Uzyskany przez dziecko w przedszkolu stopień rozwoju mowy stanowi jedno z najważniejszych kryteriów dojrzałości szkolnej. Od tego jak dziecko mówi zależą w znacznej mierze jego postępy w nauce oraz pozycja społeczna w grupie klasowej, czyli to co nazywamy powodzeniem szkolnym.

Opracowała: neurologopeda Grażyna Kołasińska Literatura: Antoni Balejko seria „Logopeda radzi- Jak pokonać seplenienie”