Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej MIGRACJE W EUROPIE Z UWZGLĘDNIENIEM CZYNNIKÓW DECYDUJĄCYCH O POWSTAWANIU MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH, ETNICZNYCH I RELIGIJNYCH. Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

Wstęp Współczesna Europa staje się coraz bardziej różnorodna pod względem kulturowy, religijnym i językowym. Zasadniczy wpływ na kształt społeczeństw europejskich wywierały skomplikowane i długoletnie procesy historyczne. Dodatkowym czynnikiem, który obecnie w coraz większym stopniu decyduje o strukturze społecznej większości państw europejskich jest zjawisko mobilności ludności i procesy migracyjne.

Główne przyczyny występowania mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych na terenie Europy w XX wieku Polityczne: skutki wojen (szczególnie II wojny światowej), konferencje „Wielkiej Trójki” oraz Konferencja Paryska z 1946 roku, europejskie konflikty zbrojne po 1945 roku, prześladowania z powodów politycznych, działania dyskryminacyjne naruszające prawa osób oraz całych grup społecznych. Migracje: migracje - masowe przemieszczanie się ludności, zwykle w poszukiwaniu lepszych warunków życia. emigracja: wyjazd z ojczystego kraju do innego państwa w celu osiedlenia się tam; stały lub okresowy pobyt w innym państwie, imigracja: napływ ludności obcej do jakiegoś kraju w celu osiedlenia się w nim.

Główne kierunki migracji na świecie Źródło: www.tygodnikforum.pl

O mniejszościach narodowych i etnicznych Nie istnieje jedna i powszechnie przyjęta przez wszystkie państwa definicja mniejszości narodowej i etnicznej. Aktualnie każde państwo na świecie w sposób samodzielny definiuje te pojęcia. „Instrument Środkowo-Europejski o ochronie mniejszości narodowych” z dnia 19 listopada 1994 roku jako jedyny dokument o charakterze międzynarodowym podaje definicję mniejszości, ale w odniesieniu do tylko do mniejszości narodowej. W Polsce aktem prawnym, który reguluje problematykę związaną z mniejszościami jest Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, która zawiera definicję mniejszości narodowych i etnicznych.

Mniejszość to grupa obywateli polskich, która jest mniej liczna od pozostały obywateli RP, odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją. Mniejszość narodowa utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. (np. mniejszość niemiecka w Polsce). Mniejszość etniczna nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie (np. Kaszubi w Polsce). Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r.

Mniejszości narodowe w Polsce Niemcy (147 094 obywateli polskich). Po przeprowadzeniu akcji wysiedleń na mocy m.in.: układu poczdamskiego pozostało w Polsce jeszcze około 160-200 tys. Niemców. Wobec tej grupy w lipcu 1950 roku zniesiono tzw. szczególne ustawodawstwo i zaczęto traktować ją jako mniejszość narodową. Mniejszość niemiecka ma swoją reprezentację w Sejmie RP. Białorusini (47 640 obywateli polskich). Po II wojnie światowej w nowych granicach Polski pozostała tylko niewielka część Białorusinów, zamieszkująca zgodnie z nowym podziałem administracyjnym z 1946 roku województwo białostockie. Obecnie główne skupiska Białorusinów znajdują się na południowo-wschodnich terenach województwa podlaskiego.

Mniejszości narodowe w Polsce Ukraińcy (27 127 obywateli polskich). Ukraińska mniejszość w przedwojennej Polsce przekraczała 5 mln. osób. Po II wojnie światowej w nowych granicach znalazło się około 650 tys. Ukraińców, z tego przesiedlono 490 tys. do ZSRR, a pozostałych przeniesiono na tereny Ziem Odzyskanych. Po roku 1956 część przedstawicieli mniejszości ukraińskiej wróciła na tereny obecnego województwa lubelskiego i podkarpackiego. Litwini (5639 obywateli polskich). Mniejszość litewska zamieszkuje od XVI wieku zwarty obszar na Suwalszczyźnie, głównie w gminach Puńsk, Sejny i Szypliszki. Ma ona silne poczucie odrębności, które przejawia się tym, że w kontaktach wewnątrz swojej społeczności posługują się językiem litewskim.

Mniejszości narodowe w Polsce Rosjanie (3224 obywateli polskich). Rosjanie mieszkający w Polsce wywodzą się głównie z kolejnych fal migracyjnych, w ramach których przybywali do Polski: w okresie rozbiorów, po rewolucji październikowej, w okresie PRL oraz po rozpadzie ZSRR. Przedstawiciele społeczności rosyjskiej należą w większości do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Ponadto w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim mieszkają staroobrzędowcy (starowiercy). Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w rosyjskiej cerkwi prawosławnej. Pod koniec XVIII wieku staroobrzędowcy osiedlili się na obecnych terenach Polski (Suwalszczyzna i Mazury) uchodząc przed prześladowaniami religijnymi. Najważniejszym czynnikiem identyfikacji tej grupy jest religia (prawosławie w obrządku Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego), a świadomość narodowa stanowi czynnik drugorzędny. Słowacy (1710 obywateli polskich). Obecność słowacka mniejszości narodowej związana jest przede wszystkim z obszarem województwa małopolskiego (powiaty nowotarski i tatrzański) obejmujących historyczne ziemie Spisza i Orawy, które były przedmiotem ostrego sporu politycznego i militarnego między Czechosłowacją a Polską w okresie XX lecia międzywojennego. Dopiero umowa z 1958 doprowadziła do ostatecznego ustalenia przebiegu granicy między Polską a Czechosłowacją, który również został potwierdzony po powstaniu niepodległych państw Czech i Słowacji.

Mniejszości narodowe w Polsce Żydzi (1055 polskich obywateli). Mniejszość żydowska, która liczyła w Polsce przed II wojną światową ponad 3 mln. osób, na skutek niemieckiej okupacji i polityki eksterminacyjnej wojnę przeżyło około 300 tys. osób. Po wojnie następowały kolejne fale emigracji, które ostatecznie doprowadziły do praktycznego zaniku tej mniejszości. Czesi (386 obywateli polskich). Pierwsi przedstawiciele migracji czeskiej pojawili się na terenach Polski w połowie XVI wieku. Napływ ludności czeskiej związany był przede wszystkim z prześladowaniami religijnymi braci czeskich w Królestwie Czeskim. Następne fale migracji miały miejsce w pierwszej połowie XVII w., drugiej połowie XVIII w. i na początku XIX wieku. Ostatnia fala migracji związana była z rozwojem przemysłu włókienniczego w Łodzi. Obecnie najwięcej osób narodowości czeskiej mieszka w miejscowości Zelów (powiat bełchatowski, województwo łódzkie).

Mniejszości narodowe w Polsce Ormianie (262 obywateli polskich). Pierwsze kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski), które weszły w skład państwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 r. kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa ormiańskiego. Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w większości repatriowali się na obecne tereny państwa Polskiego. Największe skupiska polskich Ormian znajdują się w Warszawie, Poznaniu i Krakowie. Ważnym centrum kulturalnym mniejszości ormiańskiej są też Gliwice.

Mniejszości etniczne w Polsce Karaimi (43 osoby). Stanowią najmniej liczną mniejszość etniczną w Polsce. Karaimi mieszkają przede wszystkim w Warszawie i jej okolicach, Wrocławiu oraz w Trójmieście. Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedliły się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego (Łuck, Halicz, Lwów). Na przełomie XIII/XIV w. duża grupa Karaimów została osiedlona w Trokach koło Wilna. Na obecne tereny Polski Karaimi przesiedlili się po II wojnie światowej w wyniku repatriacji ze wschodnich kresów Rzeczypospolitej. Tatarzy (447 osób). Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy oraz z Krymu. Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast wierni religii muzułmańskiej. Istotne znaczenie w życiu mniejszości tatarskiej odgrywa działalność Muzułmańskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Tatarzy zamieszkują rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółkę, Dąbrowę Białostocką i Gdańsk.

Mniejszości etniczne w Polsce Łemkowie (5850 osób). Członkowie tej mniejszości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. Na tereny obecnego zamieszkiwania (zachodnie województwa kraju) zostali przesiedleni w 1947 r. w wyniku akcji „Wisła”. Współcześnie jedynie część Łemków mieszka na terenach historycznej Łemkowszczyzny (województwo małopolskie). Romowie (12731 osób). Pierwszy dokument poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XV w. wzdłuż łuku Karpat i od strony Niziny Węgierskiej przybywały do Polski i osiedlały się grupy wędrujących Romów. Ich potomkami są Romowie Karpaccy. Od XVI wieku do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. W II połowie XIX w. z terenów Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy (Kelderari – kotlarze – rzemieślnicy wyrabiający kotły, rondle itp.) i Lowarów (Lovari - handlarze końmi). Przedstawiciele tych społeczności mieszkają głównie w miastach: Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Mielcu i Puławach oraz wielu mniejszych ośrodkach miejskich.

Mniejszości etniczne w Polsce Kaszubi (około 550 tys. osób). Kaszubi (Pomorzanie) to słowiańska ludność autochtoniczna Pomorza. W średniowieczu zamieszkiwali oni tereny między Odrą na zachodzie a Wisłą na wschodzie. Północna granica zasiedlonego przez nich obszaru zawsze opierała się o Bałtyk, podczas gdy południową stanowiły mokradła nad Notecią i trudno dostępne bory. W X/XI w. Kaszubi sąsiadowali na zachodzie ze Słowianami Połabskimi, na południu z Polanami, na wschodzie z Prusami. Przez wieki podlegali oni różnym wpływom (zwłaszcza niemieckim) i wypierani byli na wschód. Przetrwali na Pomorzu Gdańskim. Kaszubi zachowali własny język, tradycje i obyczaje oraz świadomość, że są prastarym plemieniem słowiańskim. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie uznaje Gdańsk jako stolicę Kaszub. Herbem Kaszubów jest czarny gryf w złotym polu.

Mniejszości narodowe i etniczne w Europie Środkowo-Wschodniej Źródło: www.eurominority.org

Mniejszości narodowe i etniczne w Europie Źródło: www.eurominority.org

Źródło: www.pl.wikipedia.org Muzułmanie w Europie Obecność muzułmanów w Europie wynika przede wszystkim z czynników migracyjnych. Migracja muzułmanów podyktowana jest głównie trudną sytuacją ekonomiczną i polityczną większości państw islamskich. Współcześnie mamy do czynienia z drugim a nawet trzecim pokoleniem muzułmanów w Europie Zachodniej. Muzułmanie mieszkający na kontynencie europejskim są głównie wyznawcami religii islamskiej. Islam - druga na świecie pod względem liczby wyznawców po chrześcijaństwie. Twórcą islamu jest Mahomet (570-632 n.e.). Podstawą islamu jest wiara w Allaha (religia monoteistyczna), aniołów, księgi święte (Tora, Ewangelia, Koran), wysłanników i proroków (od Adama po Mahometa), Sąd Ostateczny. Podstawowymi obowiązkami muzułmanów (wyznawców Allaha) jest modlitwa (5 razy dziennie; piątek jest dniem szczególnym i wolnym od pracy), post (w miesiącu ramadan), jałmużna, pielgrzymki do Mekki (przynajmniej raz w życiu). Źródło: www.pl.wikipedia.org

Wielkość mniejszości muzułmańskiej w wybranych państwach Europy

Sytuacja społeczna mniejszości narodowych Państwo Rodzaj mniejszości Typ problemów Rumunia węgierska mniejszość narodowa Zjawisko dyskryminacji mniejszości węgierskiej dotyczyło przede wszystkim zakazu używania języka węgierskiego w instytucjach samorządowych i sądowych na obszarach licznie zamieszkiwanych przez tę mniejszość. Dopiero od 1996 roku nastąpiła stopniowa poprawa sytuacji mniejszości węgierskiej obecnej na terytorium Rumunii. Słowacja Mniejszość węgierska skupiona wzdłuż południowej granicy Słowacji w ciągu ostatnich 20 lat podlegała licznym działaniom dyskryminacyjnym. W sposób szczególny ograniczanie praw mniejszości węgierskiej było widoczne w latach 1993-1998. Wówczas wprowadzono zakaz używania dwujęzycznych tablic miejscowości oraz wydawania dwujęzycznych świadectw szkolnych dla uczniów węgierskich. W latach 1998-2006 nastąpiła poprawa sytuacji społecznej Węgrów. Dopiero dojście do władzy w 2006 roku słowackich populistów doprowadziło do wznowienia działań dyskryminacyjnych wobec mniejszości węgierskiej. Estonia rosyjska mniejszość narodowa Wprowadzenie 1991 roku języka estońskiego jako języka urzędowego dla wszystkich obywateli Estonii. Decyzja ta jest szczególnie dotkliwa dla przedstawicieli mniejszości rosyjskiej, którzy w większości przypadków nie potrafią rozmawiać w tym języku.

Sytuacja społeczna mniejszości narodowych Państwo Rodzaj mniejszości Typ problemów Łotwa rosyjska mniejszość narodowa Największym problemem dla Rosjan mieszkających na Łotwie jest wymóg biegłej znajomości języka łotewskiego. W sposób szczególny problem ten jest widoczny w szkolnictwie, gdzie 60 % przedmiotów wykładana jest w języku łotewskim. Litwa Sytuacja mniejszości rosyjskiej na Litwie jest dużo lepsza niż pozostałych państwach bałtyckich. Rząd litewski dopuścił używanie języka rosyjskiego na obszarach gdzie mniejszość rosyjska stanowi znaczących odsetek ludności. Bułgaria turecka mniejszość narodowa Położenie społeczne mniejszości tureckiej było szczególnie trudne w okresie sprawowania rządów przez Bułgarską Partię Komunistyczną. Dopiero w 1989 roku Turkom zamieszkującym terytorium Bułgarii przyznano należne im prawa. Zniesiono zakaz nauki języka tureckiego oraz umożliwiono używanie tureckich nazwisk, które wcześniej były zabronione.

Akty przemocy wobec przedstawicieli mniejszości w państwach UE Źródło: www.wprost.pl Francja: styczeń-kwiecień 2002 podpalanie synagogi, dewastacja żydowskich cmentarzy. Wielka Brytania: na początku 2003 roku wystąpiła seria incydentów antysemickich, w ciągu kilku miesięcy zostało ciężko pobitych kilkadziesiąt osób pochodzenia żydowskiego. Niemcy: lato 2007 roku, w Halberstadt obrzucenie koktajlami Mołotowa domu azylantów z Afryki, pobicie grupy Hindusów w Muglen w Saksonii. Hiszpania: styczeń 2005 podpalenie w przez mieszkańców Cortageny osiedla romskiego.

Problemy społeczno-ekonomiczne imigrantów państwach Unii Europejskiej

Instrumenty prawne w zakresie ochrony praw mniejszości narodowych, etnicznych oraz religijnych Dokument Kopenhaski z 29 czerwca 1990 roku. Instytucja Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowych OBWE. Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych (1992). Umowy dwustronne między UE a państwami trzecimi oraz Pakt Stabilności. Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych (10.XI.1994). Inicjatywa Środkowoeuropejska.

Podsumowanie Obecność mniejszości narodowych i etnicznych oraz religijnych stanowi istotną wartość kulturową dla kontynentu europejskiego. Jednocześnie występowanie mniejszości w wielu regionach Europy tworzy sytuacje konfliktowe (np. wojny, działania separatystyczne, niepokoje społeczne na tle ekonomicznym). Społeczność międzynarodowa jak dotąd nie wypracowała skutecznych mechanizmów prawnych, które zapewniałby jednolitą ochronę przedstawicieli mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych zarówno w Europie jak i na świecie. Brak instrumentów prawnych, które byłby akceptowane przez wszystkie państwa powoduje, że położenie społeczno-ekonomiczne wielu mniejszości jest bardzo trudne.

Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej Regionalne Centrum Informacji Europejskiej ul. Mostowa 27, 87-100 Toruń Tel. 56 652 11 21 www.kursy.rcie.torun.pl Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej