SZTUKA I ARCHITEKTURA BAROKU Anna Pawluk Kl.2d nr.w dzienniku 16

Wstęp Czas trwania epoki baroku to około półtora wieku. Była okresem złożonym i niejednorodnym. Barok w dzisiejszym rozumieniu jest to styl trwający od drugiej połowy XVI wieku do czasu około 1760. Nazwa stylu pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwiniętą perłę. W języku francuskim w XVI wieku wyraz baroque oznaczał bogactwo ozdób. Do dziś spotyka się określenie baroku jako synonim przesady, dziwacznych pomysłów. Na wielokątny kształt kultury baroku złożyło się kilka ważnych spraw. Europa wkraczała w XVII wiek podzielona w wyniku dramatycznych wojen religijnych toczonych w poprzednim stuleciu. Chrześcijaństwo zachodnie utraciło jednolitość. Rzym musiał się pogodzić z bolesnymi dla niego konsekfencjami wystąpień Lutra i Kalwina, lecz Kościół katolicki postanowił bronić się ofensywnie, a sztuka miała w tym mu pomóc. Ustalenia soboru trydenckiego wyznaczało jej nowa rolę. W walce o wiernych potrzebna była sztuka bardziej zaangażowana, dynamiczna, uwodząca swą atrakcyjnością. Nie wystarczyło już przedstawić, choćby najpiękniej, postaci świętych, którzy żyją w oddalonym świecie. Powinni oni zejść z piedestału własnej doskonałości, zwrócić twarz w stronę wiernych, nawiązać z nimi kontakt poprzez gest i spojrzenie. Przed oczami wiernych roztoczono więc porywający teatr światła i barwy. Ukazano sceny męczeństwa świętych realistycznie, często okrutne. Ten dynamiczny styl, powszechnie kojarzony z barokiem narodził się w Rzymie i ogarnął większość krajów katolickich.

Racjonalizm to jeszcze jedno oblicze tego czasu, niezwykle ważne zwłaszcza dla Francji. Nurt w sztuce wyróżniający się zrównoważoną, racjonalną i niepozbawioną patosu kompozycja nazywa się barokiem klasycyzującym, dla odróżnienia od jego wersji emocjonalnej i dynamicznej. Barok narodził się we Włoszech jako następstwo form renesansowych, stworzonych przez wielkich twórców w Rzymie i we Florencji. U początku baroku stoją Jeonardo, Fra Bartolomeo, Rafael, Corregio, Vasari, dalej zaś wielcy wenecjanie. Ale przede wszystkim do powstania stylu przyczynił się geniusz Michała Anioła, który zrozumiał sztukę jako wyraz wzajemnego zmagania się sił psychicznych i sił natury. Zasięg baroku jest bardzo duży. Obejmuje całą Europę z Rosją włącznie sięga na zachód do Ameryki środkowej i południowej. Do rozpowszechnienia stylu przyczyniły się zakony, przede wszystkim jezuici, którzy budowali kościoły i klasztory na wzór macierzystego kościoła Il Gesu w Rzymie, dalej przyczynili się włoscy artyści, dwory monarsze, a także ówczesne dzieła teoretyczne o architekturze. Podręczniki Vignoli Palladia, Scamozziego i innych architektów XVI i XVII wieku rozpowszechniały pomysły gmachów barokowych, często w formie bliźniaczo podobnej. Stąd m.in. zjawisko międzynarodowości, wyraźniejsze w baroku niż w innych stylach. Od połowy XVII wieku zwyciężył we Włoszech barok w wydaniu rzymskim, malowniczy, niespokojny, pełen światłocienia, podporządkowujący jednemu motywowi wszystkie inne elementy, podkreślający efektowność wnętrz za pomocą rzeźb, malowideł, sprzętów, ram i złoceń. Obok tak skrajnie pojętych form we Włoszech nadal występował palladianizm, stosując klasyczny spokój.

Niemcy, zwłaszcza Bawaria i Saksonia, wydały świetny barok Niemcy, zwłaszcza Bawaria i Saksonia, wydały świetny barok. Także Austria i Czechy. Praga jest jednym z najpiękniejszych miast barokowych w Europie. Świetlność stolicy czeskiej, Pragi jej ulic i domów, pałaców, kościołów, mostów przekracza możliwości szczegółowego opisu. Ale podkreślmy i pamiętajmy, że Praga jako wielkie i bogate miasto należy do najpiękniejszych w Europie dzięki barokowi XVII i XVIII wieku. To zwycięstwo baroku w Europie środkowej, zwłaszcza w krajach naddunajskich, wiążę się z zwycięstwem katolicyzmu. W Bawarii, w Austrii, w Czechach barok rzymski stał się wyrazem dążeń jeszcze dalej idących niż we Włoszech. Kościoły wypełniano dekoracją tak, że zacierano w nich linie architektoniczne, gubiąc granice między rzeczywistością a zjawą. Pałace rozległe w wymiarach, z olbrzymimi salami, monumentalnymi schodami, lustrami, złoceniami, balustradami, straciły charakter rezydencji, stały się targowiskiem dworskiego luksusu. Po raz ostatni kościół, głównie katolicki, a za nim protestancki, okazywał potęgę połączonych władz: kościelnej i świeckiej. Można zaryzykować twierdzenie, że baroku znaleziono narzędzia dla symbolizowanie potęgi i chwały, boskiego powołania ziemskich celów.

Carlo Maderna, fasada Bazyliki św Carlo Maderna, fasada Bazyliki św.Piotra w Rzymie (1606-1626), kopuła projektu Michała Anioła Plan Bazyliki i pałacu św. Piotra w Rzymie. Bernini zaprojektował przed bzylijką owalny plac otoczony monumentalna kolumnadą (1656-1665) Kościół św.Karola Boromeusza w Wiedniu, J.B.Fischer von Erlach, 1716-1737

Caravaggio, Nawrócenie św Caravaggio, Nawrócenie św.Pawła, olej na płótnie (1600-1601), kościół Santa Maria del Popolo w Rzymie. Można powiedzieć, że Caravaggio w swoich czasach był artystą prawdziwie awangardowym. Gdyby nie jego artystyczna odwaga, zupełnie inaczej przebiegałby rozwój malarstwa w 17 wieku.

Pieter Bruegel, Kraina lenistwa (1567), Alte Pinakothek, Monachium Pieter Bruegel, Kraina lenistwa (1567), Alte Pinakothek, Monachium. To jeden z moralizatorskich obrazów Bruegla, bardzo wymowny. Peter Bruegel, Upadek Ikara, Musees Royaux des Beaux-Arts, Bruksela. Świat biegnie swoim torem, obojętny na tragedię Ikara, który tonie w morzu. Pejzaż w XVII w. przedstawiano w różny sposób. Wielu malarzy, tak jak Poussin, malowało harmonijnie, „ponadczasowo” krajobrazy. Inni, zwłaszcza pejzażyści holenderscy śladem Bruegela, widzieli naturę w ciągłej zmienności.

Paul Rubens, Porwanie córek Leukippa, olej na płótnie (1620), Alte Pinakhotek, Monachium. Leukippos, mityczny król Messeni, miał dwie córki, które były zaręczone z synami króla sąsiedniego królestwa. Porwali je jednak synowie Zeusa i Ledy, bliźniacy Kastor i Polluks. ~~Rubens roztacza przed nami teatr – barwny, dramatyczny. Rembrandt van Rijn, Autoportret, olej na płótnie (ok..1660), Kenwood House, Londyn. Jeden z licznych autoportretów mistrza późnego okresu twórczości. Artysta przedstawił siebie z przyborami malarskimi: paletą i pędzlami. ~~Rembrandt to mistrz teatru jednego aktora przejmujących psychologicznych portretów.

Diego de Silva y Velaquez, Las Menianas, olej na płótnie (1656), Prado, Madryt. Niezwykły obraz o maowaniu wielkiego obrazu. Przed płótnem stoi sam mistrz Velazquez malujący królewską parę odbijającą się w zawieszonym na ścianie lustrze. Przedstawił siebie przy pracy w ooczeniu dworskich panien, widzianych z miejsca, z którego pozowali mu król i królowa. Willem Heda, Martwa natura, olej na desce (1613), Wallarf-Richartz Museum, Kolonia ~~Malarstwo XVII w., tak jak i wcześniej, często zawierało ukryte treści. Holendrzy często obdarzali zwyczajne przedmioty i codzienne zdarzenia symbolicznym znaczeniem.

Giacomo della Porta, fasada kościoła w Rzymie (1575-1784). Fasada Luwru w Paryżu, C. Perrault, 1664 Tylman van Gameren, Kościół Sakramentek w Warszawie (ok.1688-1692). Królowa Marysieńska, fundatorka kościoła, miała też zasługi dla sztuki. Giacomo della Porta, fasada kościoła w Rzymie (1575-1784).

Plan kościoła w Vierzehnheiligen Plan kościoła w Vierzehnheiligen. Kościół ma jedną przestronną nawę podłużną, pośrodku której wzniesiono ołtarz z rzeźbionymi figurami czternastu świętych. Balthasar Neumann, wnętrze kościoła Czternastu Świętych w Vierzehnheiligen (1743-72). To jeden z najwspanialszych przykładów architektury późnego baroku. Kościół wybudowno w małej wiosce położonej w Bawarii, w miejscu, gdzie pasterzowi objawiło się czternastu świetych.

W przeciwieństwie do dynamicznego baroku rzymskiego, sztuka francuska w XVII w. byłą bardziej zrównoważona i oparta na klasycznej harmonii, a przy tym, zwłaszcza w architekturze, monumentalna – odpowiednio do największego dworu w Europie. Ogród wersalski Hyacinthe Rigaud,Portret Ludwika XIV, olej na płótnie (1702), Luwr Paryż

Pinzel, Postać świetego, drewno polichromowane, złocone (XVIII w Pinzel, Postać świetego, drewno polichromowane, złocone (XVIII w.) W południowo-wschodniej Polsce w 2poł. XVIIIw. wspaniale rozwinęła się dynamiczna, późnobarokowa rzeźba określana mianem rzeźby lwowskiej. Antoni van Dyck, Portret Cornelisa van der Geest, 1635. Londyn, Nat.Gal.

Gianiorenzo Bernini, Apollo i Dafne, marmur (1622-25), Galeria Borghese w Rzymie. Nimfa Dafne uciekła przed zakochanym Apollem. Gdy ten już ją dopada, dziewczyna zamienia się w drzewo laurowe. Tę dynamiczną scenę Bernini wykuł w białym marmurze. Gianiorenzo Bernini, Ekstaza św.Teresy z ołtarza kaplicy Cornaro w kościele Santa Maria Della Vittoria w Rzymie, marmur (1646).Bernini potrafił równie dobrze rzeźbić postacie mitologiczne, jak i świętych.

Fontanna Trevi w Rzymie, N. Salvi, 1732 ~~Fontanna di Trevi to najsłynniejsza rzymska fontanna barokowa. Budowę tegoż cuda zakończono w 1776 roku, ale jej projektant - Niccolo Salvi - nie doczekał niestety jej odsłonięcia. Woda tryska w niej dzięki akweduktowi z XIX wieku p.n.e., który doprowadza wodę również do fontanny Barcaccia, sąsiadki Schodów Hiszpańskich. Fontanna robi ogromne wrażenie - ma 20 metrów szerokości i 26 metrów wysokości. Swą nazwę fontanna zawdzięcza młodej dziewczynie - odkryła ono źródło, które wykorzystano przy budowie akweduktu. L.Bernini, Dawid, ok.1613. Rzym, Gal.Borghese

Sala biblioteczna w Kenwood House w Londynie, R.Adam, 1768 A. Pozzo, Apoteoza św.Ignacego, w kościele S. Ignazio w Rzymie, 1685-1689)

Konfesja nad grobem św.Piotra w Rzymie, L. Bernini, 1624-1633. Zwinger w Dreźnie, M.D. Poppelmann, 1711-1722 Konfesja nad grobem św.Piotra w Rzymie, L. Bernini, 1624-1633. ~~ten monumentalny baldachim autorstwa Berniniego dominuje we wnętrzu i wieńczy ołtarz papieski. Poniżej konfesji, oświetlone 99 wiecznymi lampkami, bije serce świątyni, które kryje w sobie doczesne szczątki Pierwszego z Apostołów. Ogromny baldachim, na wzór starożytnej praktyki, osłania grób Świętego, zaś nazwa "konfesja" wywodzi się od łacińskiego confessio, czyli "wyznanie".

Palazzo Cariganano w Turynie, G.Guarini, 1660 Katedra św. Pawła w Londynie, Ch. Wern, 1675-1708 ~jeden z najbardziej znanych kościołów anglikańskich w Wielkiej Brytanii i budowli Londynu. Znajduje się w samym sercu londyńskiej dzielnicy City of London i formalnie pełni funkcję głównej świątyni tej dzielnicy. Pieczę nad nią sprawuje bezpośrednio Lord Mayor.

J. Van Ruisdael, W lesie, ok.1645. Berlin, Staatliches Museum J.F. Goya, Zmory senne, akwaforta, 1796 Chlopcy grajacy w kosci, E. Murillo, ok. 1650. Monachium, Pinakoteka

J.F. Goya, Maya naga, 1798. Madryt, Prado Canaletto, Widok Warszawy, ok.1772. Warszawa, Muz. Nar. J.A. Watteau, Wyjazd na wyspę Cyterny, 1717. Paryż, Luwr J.F. Goya, Maya naga, 1798. Madryt, Prado

M. Caravaggio, Koncert, ok. 1597. Nowy York, Metropolitan Museum W.Bouguereau, Zabawa orzeszkami, 1882. Detroit, Instytut Sztuki Rembrandt van Rijn, Pejzaż, olej na desce (1630), Rijksmuseum, Amsterdam Nicolas Poussin, Pogrzeb Fokiona, olej na płótnie (1648), Luwr, Paryż. W idealnym krajobrazie niesione jest martwe ciało Fokiona – ateńskiego polityka słynnego z uczciwości. Poważny temat we wzniosłej scenerii.

Sala cesarska pałacu w Wurzburgu, B. Neumann, ok. 1744 Wnętrze kościoła św. Piotra i Pawła, J. Prandtauer, 1726

Portret Szekspira z epoki Wnętrze londyńskiego teatru Fortune wybudowanego w 1600r., podobnego do teatru Globe. Podstawowe formy plastyczne broku-od malarstwa po architekturę-stoją w zdecydowanej opozycji do form renesansowych. W teatrze i muzyce rzecz ma się całkowicie inaczej- rozróżnienie między barokiem a renesansem nie rysuje się jasno. W muzyce z kolei mistrzowie renesansu są tak nieliczni w porównaniu z geniuszami baroku. Największym dramatopisarzem tych stuleci był Anglik- William Szekspir (1564-1616). Szekspir słynie przede wszystkim ze swoich tragedii, lecz pisał również znakomite komedie, wierszowane kroniki królewskie i kunsztowne sonety. Portret Bacha z synami (1730) ~~Jan Sebastian Bach, jeden z najwybitniejszych kompozytorów historii muzyki, za życia był głównie jako wirtuoz gry na organach. Portret Szekspira z epoki

BIBLIOGRAFIA ~ Podręcznik „Wiedza o kulturze”- szkoły ponadgimnazjalne- Krzysztof Chmielewski, Jarosław Krawczyk ~~”Historia Sztuki w zarysie” Karol Estreicher