Powstanie wielkopolskie 27 grudnia 1918 – 16 lutego 1919

Powstanie wielkopolskie Było to zbrojne wystąpienie polskich mieszkańców Wielkopolski przeciw państwu niemieckiemu po zakończeniu I wojny światowej. Polacy domagali się powrotu ziem zaboru pruskiego do Polski.

PIERWSZY DOWÓDCA POWSTAŃCÓW

28 grudnia 1918 r. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, chcąc zjednoczyć wszystkie oddziały pod jednym dowództwem, utworzył Komendę Główną Wojsk Powstańczych i mianował kapitana Stanisława Taczaka głównodowodzącym, którego tym samym awansowano na majora. Taczak Stanisław (1874-1960), polski generał brygady. Jako oficer armii niemieckiej w latach 1914-1916 walczył na froncie rosyjskim. Od 1916 w Legionach Polskich, następnie w Polskiej Sile Zbrojnej. 28 grudnia 1918 powołany przez Naczelną Radę Ludową na komendanta powstania wielkopolskiego. Zdał dowództwo 16 stycznia 1919. 1920 jako dowódca 34 Brygady Piechoty brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie międzywojennym na wysokich funkcjach liniowych i sztabowych. Uczestnik walk w obronie Warszawy we wrześniu 1939, dostał się do niewoli niemieckiej pod Łowiczem. Po zakończeniu wojny początkowo we Francji, w 1947 powrócił do Polski.

Przebieg powstania

27 grudnia 1918 W tym dniu Niemcy, wzburzeni polskimi uroczystościami towarzyszącymi wizycie Paderewskiego, zorganizowali przemarsz oddziałów wojskowych przez miasto.

27 grudnia 1918 W godzinach popołudniowych w Poznaniu wybuchły walki. Jeden z pierwszych ataków nastąpił na Prezydium Policji. W czasie ataku zginął Franciszek Ratajczak. Polakom udało się opanować również Dworzec Główny, Pocztę, kilka redut systemu fortecznego Poznania. Wybuchły również walki na prowincji. Jednym z pierwszych poległych był Jan Mertka, który padł pod Boczkowem.

28 grudnia – 31 grudnia Te dni to ciągłe sukcesy polaków. Doniosły sukces w Poznaniu - zdobycie koszar 6 pułku grenadierów. Jednostka ta jeszcze tego samego dnia opuściła Poznań. Wyzwoliły się takie miasta jak: Ostrów, Oborniki, Kościan, Śrem, Wągrowiec, Wronki.

Odezwa komendanta okręgu ostrowskiego 31 grudnia 1918: „Z dniem dzisiejszym objąłem komendę miasta Ostrowa i powiatu. Rozkazuję co następuje: 1. Wszelką broń i amunicję, znajdującą się pomiędzy ludnością cywilną, należy do 3 stycznia 1919 złożyć za pokwitowaniem w komendanturze miasta. Niewykonanie powyższego rozkazu pociągnie za sobą surowe kary, 2. Zabraniam wszelkich rewizji po domach prywatnych. Rewizje takie odbywać się mogą li tylko za moim przyzwoleniem. 3. Za rabunek i kradzieże będę karał śmiercią. 4. Lokale publiczne należy zamykać o godzinie 9 wieczorem. Napoi alkoholowych nie wolno wydawać. 5. Orły niemieckie należy usunąć do godz. 3 po południu ze wszelkich gmachów. 6. Komendantura miasta znajdować się będzie w dawniejszym kasynie oficerskim.

Niedługo potem w rękach powstańców znalazł się dworzec, arsenał broni na Garbarach, mosty na Warcie i Cybinie. Na hasło Tajnego Sztabu Wojskowego powstanie wybuchło w innych wielkopolskich miejscowościach, między innymi w Gnieźnie, Kórniku, Śremie, Środzie, Wrześni. Miejscowości te przysyłały do Poznania nawet własne oddziały do walki. Walki o Poznań zakończono 6 stycznia 1919r., kiedy to zdobyto Ławicę, przejmując jednocześnie 26 samolotów bojowych.

8 stycznia 1919 Bitwa pod Chodzieżą, powstańcom udało się odbić miasto, które dzień wcześniej przejęli Niemcy.

8-15 stycznia 1919 Walki w południowej Wielkopolsce, w rejonie Leszna, pod Rydzyną i Kąkolewem, zdobycie przez powstańców Sarnowy. Bój o Szubin zakończył się zwycięstwem strony polskiej. Jego znaczenie było duże. W rękach powstańców znalazł się nie tylko Szubin, ale również i Żnin, Łabiszyn, Złotniki. Walki w rejonie Leszna, pod Lipnem. Powstańcy utracili Szamocin.

16 stycznia -16 lutego Narastające zagrożenie niemieckie i walka o utrzymanie zdobyczy powstańczych. Gen. J. Dowbor-Muśnicki objął funkcję naczelnego wodza. Został ogłoszony pobór do wojska. Pod broń powołano roczniki 1897, 1898 i 1899. Niemcy podjęli ofensywę na froncie północnym, w rejonie Bydgoszczy i Nakła. W dniach następnych ciężkie walki toczyły się pod Rynarzewem. Natarcie niemieckie przy wsparciu pociągów pancernych na Kargowę i Babimost odniosło sukces. Atak niemiecki został powstrzymany pod Kopanicą. Niemcy przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, co świadczyło o planach ofensywy przeciwko Wielkopolsce.

Rozegrało się wtedy kilka najbardziej krwawych bitew powstania Rozegrało się wtedy kilka najbardziej krwawych bitew powstania. Toczono je na wszystkich trzech frontach. Ostatecznie udało się przełamać zarówno ofensywę niemiecką z północy (wyparto siły niemieckie za Noteć – bitwa pod Kcynią, 3 lutego), z zachodu oraz od południa. Rozpoczęto tworzenie regularnej Armii Wielkopolskiej oraz polskiej administracji. 16 stycznia głównodowodzącym został gen. Józef Dowbor-Muśnicki, wcześniej dowódca I Korpusu Polskiego w Rosji

16 luty 1919 W Trewirze został przedłużony rozejm Niemiec z państwami Ententy. Obejmował on również front wielkopolski. Tym samym armia powstańcza została uznana za wojsko sprzymierzone.

ROZEJM W TREWIRZE

Armia polska okazała się na tyle silna, by utrzymać zdobyte tereny w momencie, gdy 14 lutego rozpoczęły się negocjacje aliantów z Niemcami o przedłużenie rozejmu, który wygasał 17 lutego. Pod naciskiem francuskiego generała F. Focha Niemcy musiały zgodzić się na poszerzenie zapisów rozejmu na wojsko wielkopolskie. 16 lutego zawarto rozejm w Trewirze, który wstrzymywał działania wojenne w Wielkopolsce. Nie oznaczało to jednak włączenia tych ziem do Polski. Poznań formalnie wciąż był jeszcze w granicach Prus, w Wielkopolsce organizowano wybory do pruskiego sejmu i parlamentu Rzeszy

Fragment rozejmu, Trewir, 16 lutego 1919r. "(...) Niemcy powinni niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach. W tym celu zabrania się wojskom niemieckim przekraczania następującej linii: dawna granica Prus Wschodnich i Prus Zachodnich z Rosją aż do Dąbrowy Biskupiej, następnie zaczynając od tego punktu linii na zachód od Dąbrowy Biskupiej, na zachód od Nowej Wsi Wielkiej, na południe od Brzozy, na północ od Szubina, na północ od Kcyni, na południe od Szamocina, na południe od Chodzieży, na północ od Czarnkowa, na zachód od Miał, na zachód od Międzychodu, na zachód od Zbąszynia, na zachód od Wolsztyna, na północ od Leszna, na północ od Rawicza, na południe od Krotoszyna, na zachód od Odolanowa, na zachód od Ostrzeszowa, na północ od Wieruszowa, a następnie aż do granicy śląskiej."

16 lutego - styczeń 1920 Mimo rozejmu pod Rynarzewem, nad Notecią i pod Nową Wsią Zbąską zacięte walki. Ciągła rozbudowa armii powstańczej. Komisariat NRL powołał pod broń roczniki 1891, 1892, 1893, 1894, 1901. 6 czerwca 1919 - Starcia w rejonie Bydgoszczy. 28 czerwca 1919 - Niemcy podpisały traktat wersalski, w wyniku którego do Polski powróciła - z wyjątkiem skrawków prawie cała Wielkopolska. Czyn zbrojny Wielkopolan zakończył się sukcesem. Mimo podpisania traktatu pokojowego na linii frontu wielkopolskiego dochodziło jeszcze do sprowokowanych przez Niemców zajść. Likwidacja frontu wielkopolskiego Koniec ery Powstania Wielkopolskiego.

POSTANOWIENIA TRAKTATU WERSALSKIEGO WOBEC POLSKI

Traktat wersalski przyznał Polsce zdobyte tereny, a nawet terytoria, których powstańcy nie zdobyli (Leszno, Rawicz, Zbąszyn). Wielkopolanie wnosili do II Rzeczpospolitej dobrze rozwinięte gospodarczo ziemie oraz – co ważne w 1919 r. znakomicie uzbrojoną i umundurowaną 120 tysięczną armię, z własnym lotnictwem, która odegrała ważną rolę w zwycięskiej dla Polski wojnie polsko-bolszewickiej z 1919-1921 r.

Prezentacje przygotowali: marcin marczynski maciej wiecha „Każdy człowiek powinien zdawać sobie sprawę z faktu, że dobre i trwałe wyniki osiągnąć można jedynie drogą krótkich, lecz ciągłych, codziennych wysiłków. Jednorazowy wysiłek jest kompletnie jałowy. Prawdziwą umiejętność zarówno w nauce i w sztuce, jak i w każdych innych zajęciach, zdobyć można tylko codzienną pracą i codziennym wysiłkiem. I to jest bezwzględnie pewne” Ignacy Paderwski