Młyn w Śmiałowicach Opracowanie: Lucyna Szpilakowska Zdjęcia: Mariusz Białas Tomasz Szal Anna Szpilakowska Strona tytułowa - ŚMIAŁOWICE 2012 -

Śmiałowice Śmiałowice należą do gminy Marcinowice w województwie Dolnośląskim. Położone są na obszarze Przedgórza Sudeckiego, 200 m n.p.m. pomiędzy Pankowem, a Siedlimowicami, nad rzeką Bystrzycą. Zespół młyna zlokalizowany jest na północnym skraju wsi, nad kanałem młynówki, po prawej stronie drogi do Gołaszyc i Siedlimowic, tworząc wyraźną dominantę w zabudowie wsi. Tekst 1 - Młyn Śmiałowice -

1. Widok ogólny młyna Widok ogólny młyna - Młyn Śmiałowice -

Początki młyna w Śmiałowicach sięgają XVIII w Początki młyna w Śmiałowicach sięgają XVIII w. Powstał on zapewne w związku z rozwojem śmiałowickiego folwarku. Nie udało się jednak ustalić dokładnej daty budowy ani autora projektu. Śmiałowice, od średniowiecza stanowiące dobra rycerskie, po wojnie trzydziestoletniej zostały wykupione z rąk ówczesnych właścicieli – rodziny Seidlitzów przez kamerę cesarską i w roku 1652 ofiarowane Jezuitom ze Świdnicy, pozostając ich własnością aż do rozwiązaniu zakonu w r. 1776. Następnie majątek podlegał królewskiej administracji szkolnej, po czym w roku 1785 lub nieco później został sprzedany pani von Schlabrendorf, a w latach 1829 – 1907 stanowił własność rodziny Barchewitz. Mimo, że ostateczny kształt zabudowaniom folwarku zapewne nadali już jezuici, folwark po raz pierwszy był wzmiankowany dopiero w 1785, kiedy zakon opuścił już Śmiałowice, a zagospodarowany majątek należał do jurysdykcji królewskiej. Z końca XVIII w. pochodzi też pierwsza wzmianka o tym, że we wsi pracował młyn wodny. W połowie następnego stulecia, kiedy dobra śmiałowickie pozostawały w posiadaniu rodziny Barchewitz, oprócz młyna do majątku należał również browar i gorzelnia. Tekst 2 - Młyn Śmiałowice -

2. Reprodukcja fotografii z pocz. XX w.

Jak przedstawiała się bryła młyna w latach 20-tych XX w Jak przedstawiała się bryła młyna w latach 20-tych XX w. można zobaczyć na starym rysunku zdobiącym opakowanie mąki, gdzie grafik przedstawił młyn od strony podjazdu – z mostkiem nad młynówką, z budynkiem mieszczącym turbinę oraz tylną elewacją młyna właściwego, z trzyosiowym, ściętym narożnikiem i półokrągłym szczytem. Obecnie w tym miejscu znajduje się, dobudowane prostopadle, dwuosiowe skrzydło magazynu. Tekst 3 Rys. Opakowanie mąki z pocz. XX w. - Młyn Śmiałowice -

3. Frontowe skrzydło młyna z zachodnim skrzydłem magazynowym - Młyn Śmiałowice -

Po roku 1907r. dobra przeszły na własność rodu von Salisch – właścicieli Kraskowa i Pankowa, w których rękach pozostały do 1945r. Jednak wtedy młyn nie stanowił już części dóbr śmiałowickich, lecz należał do właściciela majątku w pobliskich Siedlimowicach – Heinricha von Korn. Von Kornowie byli rodziną znanych wrocławskich wydawców. Siedlimowice przeszły w ręce tej rodziny w roku 1867, nie znamy jednak daty nabycia przez nich młyna w Śmiałowicach. W 1882r. Heinrich von Korn uzyskał tytuł szlachecki. Młyn stanowił własność Heinricha von Korna aż do zakończenia II wojny światowej. Tekst 4 Fot. Przywieszka do worka z kaszą produkowaną przez młyn w Śmiałowicach (Schmellwitz) w latach 40-tych XX w. - Młyn Śmiałowice -

4. Widok młyna od strony dziedzińca - Młyn Śmiałowice -

5. Zdjęcie młyna z lat 20-tych XX w.

Zdolność produkcyjna młyna po rozbudowie wynosiła 68 ton na dobę. Budynki młyna tworzą zwarty zespół o układzie zbliżonym do litery "U", z wewnętrznym wybrukowanym dziedzińcem. Jak wynika z analizy budynków zespołu młyna, nie jest on jednorodny. Budynki usytuowane w płn. części działki (mieszkalne i magazynowe) o sklepionych przyziemiach oraz wolnostojący magazyn konstrukcji ryglowej, zbudowano prawdopodobnie na przestrzeni II poł. XIX w., zaś neobarokowe budynki młyna właściwego i frontowego magazynu z bramą przejazdową musiały powstać w pocz. XX w. – do 1924 r., to wówczas bowiem uległa przekształceniu firma SECK, której mlewniki walcowe zostały zainstalowane w budynku młyna. Prawdopodobnie, w latach 30-tych nastąpiła rozbudowa zespołu młyna. Wiadomo, że budynek elewatora o konstrukcji żelbetowej i pojemności 800 ton ziarna, wybudowano w latach 1939 - 40. Zdolność produkcyjna młyna po rozbudowie wynosiła 68 ton na dobę. Położona na niewielkim pagórku zagroda, sąsiadująca z młynem od strony wsi, do czasu zakończenia wojny należała do zarządcy młyna. Tekst 5 - Młyn Śmiałowice -

- Młyn Śmiałowice -

6. Najstarsze skrzydło młyna - Młyn Śmiałowice -

7. Wjazd i najstarsze skrzydło młyna od strony dziedzińca - Młyn Śmiałowice -

Budynki powstawały w różnym czasie: Wjazd do młyna prowadzi przez mostek na młynówce i bramę budynku magazynowego, do którego prostopadle dobudowane zostały: od północy – budynki mieszkalne i mieszkalno-gospodarcze, natomiast od południa – wzdłuż młynówki – budynki produkcyjne i magazynowe młyna. Ponadto, w części północno-wschodniej znajdowały się dwa wolnostojące budynki: warsztat i magazyn. Pompownie i pomieszczenie turbiny usytuowane były przy tylnej ścianie młyna i czyszczarni. Budynki powstawały w różnym czasie: Najstarsze jest skrzydło północne, w którym być może mieścił się jeszcze wodny młyn żarnowy. Z II połowy XIX w. pochodzą obiekty mieszkalne, gospodarcze i wolnostojący magazyn pełniący dawniej funkcje piekarni. Budynek młyna właściwego z magazynem frontowym, wzniesiono w I ćw. XX w. Dobudowane do magazynu skrzydło zachodnie oraz elewator zbożowy powstały w w latach 30-tych i 40-tych XX w. Tekst 6 - Młyn Śmiałowice -

8. Skrzydło elewatorów, czyszczarni i młyna właściwego oraz klatka schodowa Budynek elewatorów, czyszczarni i młyna właściwego oraz wieżowa klatka schodowa - Młyn Śmiałowice -

Najciekawsze walory architektoniczne przedstawia budynek magazynu z bramą przejazdową oraz umieszczoną w fasadzie prostokątną płaskorzeźbą Chrystusa na Krzyżu i postaciami Matki Boskiej i Marii Magdaleny. W przejeździe bramy warto zauważyć otwory załadunkowe: drzwi w ścianie bocznej z małą, opuszczaną „rampą” załadunkową, znajdujące się u wylotu ześlizgu ślimakowego oraz drewnianą klapę w górnej części przejazdu, ułatwiające załadunek towaru bezpośrednio na pojazdy. Na uwagę zasługują też, metalowe, secesyjne kraty umieszczone w dwóch oknach parteru. Bardzo interesujący pod względem architektonicznym jest budynek komorowego elewatora. Ciekawą bryłę miał także, nieistniejący już, wolnostojący budynek dawnej piekarni, pochodzący z z II poł. XIX w. Tekst 8 - Młyn Śmiałowice -

9. Wjazd do młyna Wjazd do młyna - Młyn Śmiałowice -

10. Płaskorzeźba nad wjazdem do młyna - Młyn Śmiałowice -

Śmiałowicki młyn pierwotnie był wodnym młynem żarnowym, a następnie parowym. Na pocz. XX w. został rozbudowany, zmodernizowany i przekształcony w młyn walcowy. W latach 20-tych XX w. młyn został kompletnie wyposażony w oryginalne urządzenia techniczne dwóch drezdeńskich firm młynarskich: SECK i MIAG. Po tej ostatniej modernizacji, młyn wykorzystywany był przez cały XX wiek w niemal niezmienionej postaci, jako jeden z nielicznych młynów tego typu na Dolnym Śląsku. Do chwili likwidacji młyna istniała w nim niemal kompletna i wciąż sprawna linia produkcyjna tych dwóch znanych firm młynarskich, zadziwiająca swoją niezawodnością i łatwością obsługi. Niestety z powodu braku należytej opieki ze strony kolejnych właścicieli młyna zostało bezpowrotnie utracone jego cenne, zabytkowe wyposażenie, stanowiące unikalny przykład architektury i techniki młynarskiej. Tekst 7 - Młyn Śmiałowice -

11. Stare koło żarnowe Stare koło żarnowe - Młyn Śmiałowice -

12. Kosz przyjęciowy do zboża na dziedzińcu młyna - Młyn Śmiałowice -

Obiekt utworzony był z zespołu budynków zwartych funkcjonalnie i przestrzennie, w układzie zbliżonym do litery "U", z wewnętrznym dziedzińcem, brukowanym kostką granitową. Bardzo oryginalna jest, usytuowana w narożniku od strony podwórza, wieżowa klatka schodowa, nakryta stożkowym ściętym dachem, zwieńczonym metalową balustradą, ze znajdującą się wewnątrz metalową, kręconą, ażurową klatką schodową z podestami. Wejście, z drewnianymi, dwuskrzydłowymi drzwiami, zaakcentowane kanelowanymi pilastrami w tynku, z półokrągłym, profilowanym tympanonem, znajduje się w środkowej osi wieży. Uwagę zwraca też 3-osiowa elewacja wieży z profilowanymi gzymsami: nad parterem, nad piątą kondygnacją i gzymsem wieńczącym ostatnią, szóstą kondygnację, tzw. latarnię. - Młyn Śmiałowice -

13. Wieża klatki schodowej - Młyn Śmiałowice -

14. Klatka schodowa - widok z dołu - Młyn Śmiałowice -

15. Klatka schodowa - widok z góry - Młyn Śmiałowice -

Oryginalne były także urządzenia w czyszczarni. Na parterze budynku młyna znajdowała się pędnia, czyli układ wałów napędowych i przekładni pasowych stanowiących napęd zespolony mlewników walcowych i odsiewaczy oraz systemu drewnianych filtrów i pionowych drewnianych transporterów usytuowanych na piętrze budynku. Oryginalne były także urządzenia w czyszczarni. We wnętrzu pomieszczeń młyna zwracają uwagę drewniane, belkowe stropy, wzmocnione podciągami, wsparte na żeliwnych kolumnach i drewnianych słupach. Podłogi na górnych kondygnacjach wykonane są z desek, tylko na parterze znajdują się posadzki ceramiczne i z płytek gresowych. Tekst 9 - Młyn Śmiałowice -

16. Mlewniki walcowe Mlewniki walcowe - Młyn Śmiałowice -

17. Mlewniki walcowe Mlewniki walcowe - Młyn Śmiałowice -

18. Mlewniki walcowe firmy SECK z Drezna - Młyn Śmiałowice -

19. Waga przesypowa do porcjowania zboża - Młyn Śmiałowice -

20. Odsiewacz mąki Odsiewacz mąki - Młyn Śmiałowice -

21. Odsiewacze firmy SECK Odsiewacze mąki firmy SECK - Młyn Śmiałowice -

22. Odsiewacze mąki i drewniane transportery - Młyn Śmiałowice -

23. Drewniane transportery - Młyn Śmiałowice -

24. Przekładnie napędu podajników ślimakowych. - Młyn Śmiałowice -

25. Systemy transporterów - Młyn Śmiałowice -

Szafy filtrowe 26. Szafy filtrowe - Młyn Śmiałowice -

27. Zestaw szaf filtrujących z systemem napędowym - Młyn Śmiałowice -

28. Mieszarka mączna - część górna Mieszarka mączna I - Młyn Śmiałowice -

29. Mieszarka mączna - część dolna Mieszarka mączna II - Młyn Śmiałowice -

30. Górna część mieszarki otrębowej Mieszarka otrębowa - Młyn Śmiałowice -

31. Dolna część mieszarki otrębowej z widocznym ślimakiem podającym Mieszarka otrębowa z widocznym ślimakiem podającym - Młyn Śmiałowice -

32. System napędowy mieszarki - Młyn Śmiałowice -

Niezwykle ciekawym obiektem był, znajdujący się w budynku magazynu, układany z klepek wykonanych z sosny kanadyjskiej, drewniany ześlizg ślimakowy, łączący wszystkie kondygnacje i ułatwiający sprawny załadunek napełnionych worków bezpośrednio na wozy. Prawdopodobnie był to jeden z dwóch najdłużej zachowanych egzemplarzy tego typu urządzeń w Europie. Jednak niedawno to niezwykłe urządzenie transportowe podzieliło los pozostałych urządzeń młyna: zostało zdemontowane i zniszczone. Tekst 10 - Młyn Śmiałowice -

33. Początek ześlizgu ślimakowego na IV kondygnacji - Młyn Śmiałowice -

Ześlizg ślimakowy 34. Ześlizg ślimakowy - Młyn Śmiałowice -

35. Zakończenie ześlizgu ślimakowego na parterze - Młyn Śmiałowice -

36. Fragment ześlizgu ślimakowego z widoczną konstrukcją klepkową - Młyn Śmiałowice -

37. Podstawka na zestaw narzędzi firmy MIAG pochodząca z lat 20-tych XX w. - Młyn Śmiałowice -

38. Budynek warsztatowy Budynek warsztatów - Młyn Śmiałowice -

39. Zabytkowa piła taśmowa w budynku warsztatów. - Młyn Śmiałowice -

40. Zabytkowa heblarka Zabytkowa heblarka - Młyn Śmiałowice -

41. Rowkarka do walców firmy MIAG - Młyn Śmiałowice -

Po wojnie, od 1948 r. śmiałowicki młyn wchodził w skład Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego we Wrocławiu. W lipcu 1975 r. powstało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w Wałbrzychu, z siedzibą w Dzierżoniowie. W 1989 r. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w Wałbrzychu podzielono na dwa odrębne przedsiębiorstwa zrzeszające młyny i magazyny: Państwowe Zakłady Zbożowe w Świdnicy oraz w Dzierżoniowie. W 1990 r. PZZ zostały przekształcone w Spółki Akcyjne z udziałem Skarbu Państwa. W marcu 1997 r. PZZ "Świdnica" S.A. ogłosiła upadłość, w wyniku czego, w lutym 1998 r. młyn w Śmiałowicach został wydzierżawiony Spółce z o.o. "MEDIAGRAN" z siedzibą we Wrocławiu, zaś w roku 1999 Spółka ta zakupiła młyn na własność. W roku 2003 młyn przeszedł kolejną modernizację i został częściowo przekształcony w młyn pneumatyczny. Jednak niezależnie od tego w procesie produkcyjnym w dalszym ciągu były wykorzystywane, wciąż w pełni sprawne, dawne urządzenia firmy SECK i MIAG pochodzące z lat 20-tych XX wieku. Tekst 12 - Młyn Śmiałowice -

Niestety mimo modernizacji młyna i znacznego zwiększenia jego mocy produkcyjnej, niegospodarność oraz złe zarządzanie doprowadziło przedsiębiorstwo do bankructwa. W lutym 2009 roku została ogłoszona jego upadłość, a 18 kwietnia młyn został przejęty przez syndyka masy upadłościowej. Przed ogłoszeniem upadłości młyna, jego właściciel zdołał doprowadzić do zupełnego zniszczenia zabytkowych maszyn i urządzeń młynarskich. Część z nich została całkowicie zdewastowana i wywieziona na złom, część została sprzedana prywatnemu przedsiębiorcy z branży młynarskiej. Zburzone zostały także niektóre zabudowania gospodarcze. Młyn w Śmiałowicach bezpowrotnie przestał istnieć pod koniec lutego 2010 r., gdy ostatnie młyńskie maszyny opuszczały teren młyna. Opustoszałe nieruchomości młyna przez blisko dwa lata czekały na nowego nabywcę. W roku 2011 zostały zakupione przez państwa Annę i Grzegorza Gniadych, którzy w planach mają uruchomienie tutaj kompleksu hotelowo – parkowego. Nowoczesne szafy sterownicze - Młyn Śmiałowice -

Koniec KONIEC… - Młyn Śmiałowice -