ZAGROŻENIE PYŁAMI www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI W MIEJSCU PRACY Emisja pyłów powstających w procesach technologicznych jest jednym z poważniejszych problemów stwarzających zagrożenie dla osób przebywających w ich otoczeniu. Narażenie zawodowe na pyły występuje na wielu stanowiskach pracy. Efektem tego narażenia są problemy zdrowotne dużej liczby pracowników. Polegają one na różnych schorzeniach : od dyskomfortu spowodowanego podrażnieniem dróg oddechowych, poprzez choroby zawodowe powodujące niezdolność do pracy, po przypadki zgonów spowodowanych nowotworami. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI W MIEJSCU PRACY Pył – to cząstki ciała stałego różnej wielkości i różnego pochodzenia, przez pewien czas pozostające w zawieszeniu w gazie. Norma PN-ISO 4225:1999 Jakość powietrza. Zagadnienia ogólne. Terminologia W potocznym rozumieniu pył to na tyle drobne cząstki ciała stałego, że mogą stosunkowo długo unosić się w powietrzu. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy nie definiują pojęcia pyłu. Jedynie rozporządzenie MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawiera zapis, że „definicja frakcji wdychalnej odpowiada definicji pyłu całkowitego” i definiuje frakcję wdychalną – „frakcja aerozolu wnikająca przez nos i usta, która po zdeponowaniu w drogach oddechowych stwarza zagrożenie dla zdrowia”. Biologiczne oddziaływanie pyłów na organizm człowieka uzależnione jest przede wszystkim od wielkości ziaren, od stężenia, składu chemicznego, charakteru działania, czyli wywołanych skutków, i sposobu przenikania do organizmu. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI W MIEJSCU PRACY Na pyły narażeni są w szczególności pracownicy zatrudnieni w: kopalniach, kamieniołomach, przemyśle chemicznym, przemyśle drzewnym, rolnictwie, hutach i przemyśle metalowym, budownictwie. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI W MIEJSCU PRACY Pyły są nie tylko zagrożeniem zdrowotnym, mogą być również przyczyną wybuchu. Należy pamiętać, że pyły mogą stwarzać zagrożenie związane z możliwością powstania atmosfery wybuchowej. Dotyczy to w szczególności pyłów takich jak: pył węglowy (w kopalniach, elektrowniach, elektrociepłowniach), pył drzewny (zakłady przetwórstwa drewna, fabryki mebli, itd.), pył aluminium (zakłady produkcji betonu komórkowego, produkcja wyrobów z aluminium), pyłów organicznych (cukier, mąka, itp.), pyły palnych surowców chemicznych np. siarki. Należy wtedy zapobiegać wybuchom i zapewnić ochronę przed ich skutkami. Pracodawca powinien stosować, odpowiednie do rodzaju działalności, techniczne lub organizacyjne środki ochronne i spełnić wymagania przepisu rozp. Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI W MIEJSCU PRACY Oddziaływanie pyłów na ludzi jest niebezpieczne i prowadzi często do: uszkodzenia lub chorób oczu, podrażnienia naskórka, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylicy płuc, nowotworów gardła, krtani i płuc, może być przyczyną astmy, chorób alergicznych itp. Pyły można podzielić - ze względu na rodzaj działania biologicznego, szkodliwego dla człowieka - na pyły o działaniu: drażniącym, zwłókniającym, kancerogennym i alergizującym. Jedną z najczęściej obecnie występujących chorób zawodowych w Polsce jest pylica płuc. Pylica płuc to przewlekła choroba układu oddechowego, wywołana długotrwałym wdychaniem pyłów. Charakteryzuje się występowaniem przewlekłego zapalenia oskrzeli i postępowej rozedmy płuc, z czasem dochodzi do powstania serca płucnego i niewydolności krążenia. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI PODSTAWY PRAWNE www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Kodeks pracy Kodeks pracy, czyli ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014r. poz. 1502 ze zmianami z Dz. U. z 2014r. poz. 1662), stanowi zbiór przepisów regulujących prawa i obowiązki objęte stosunkiem pracy w odniesieniu do wszystkich pracowników, bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia. Zgodnie z postanowieniem art. 15 kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Kodeks pracy Art. 207. § 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Art. 227. §1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, Art. 207. § 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: 1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy; 2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń; 3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. § 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. 2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji. Przepisy kodeksu pracy określają ogólne wymagania dotyczące ochrony zdrowia pracowników. Przepisem regulującym zasady ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem pyłów jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2011 r. Nr 173, poz. 1034). Rozporządzenie to w rozdziale 3-cim działu III odnosi się do ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy i reguluje wymagania dotyczące czystości powietrza na stanowiskach pracy. Przepisy te nakładają konkretne obowiązki na pracodawców i stanowią podstawę prawną do wydawanych przez inspektorów pracy decyzji nakazujących usunięcie uchybień w tym zakresie. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. § 34. Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zhermetyzowania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi. § 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Przykładowo przepis § 34 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisach bhp mówi o zapobieganiu emisji pyłów z urządzeń produkcyjnych poprzez ich hermetyzację i miejscowe wyciągi. Kolejne przepisy rozporządzenia regulują inne zagadnienia dotyczące wentylacji np.: § 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. § 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. § 1. 1. Ustala się wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, określone w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia. Rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. § 3.  Pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 817). Podstawowym celem ustalania najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) substancji szkodliwych dla zdrowia jest obniżenie lub minimalizacja ich stężenia w środowisku pracy do poziomu akceptowalnego ryzyka zdrowotnego. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166) reguluje sprawę prowadzenia na stanowiskach pracy badań i pomiarów stężeń czynników szkodliwych w tym również pyłów. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. § 2. Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 oraz z 2008 r. Nr 203, poz.1275) czynnik chemiczny to każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu. Wiele z występujących w zakładach pracy pyłów to jednocześnie substancje chemiczne lub ich mieszaniny. Dotyczy to np. takich pyłów jak krzemionka, talk, tlenek wapnia, gips, cement, tlenki metali itd. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. § 9. W przypadku gdy pomiary stężeń czynnika chemicznego, wykonywane zgodnie z odrębnymi przepisami, wykażą przekroczenie wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń, pracodawca niezwłocznie podejmie działania i środki zmierzające do zlikwidowania przekroczeń zgodnie z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy i przepisami niniejszego rozporządzenia. W ocenie ryzyka zawodowego związanego z czynnikiem chemicznym pracodawca jest obowiązany uwzględnić: 1) niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego; 2) otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki, o których mowa w odrębnych przepisach; 3) rodzaj, poziom i czas trwania narażenia; 4) wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone; 5) wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone; 6) efekty działań zapobiegawczych; 7) wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona; 8) warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników. Zgodnie z przepisem rozporządzenia pracodawca obowiązany jest przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego i sporządzić dokument w formie pisemnej. www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy. § 3. Pracodawca zatrudniający pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zwany dalej "pracodawcą", jest obowiązany wykonywać ich pomiary w trybie i z częstotliwością określonymi w przepisach (…), a w szczególności stosować metody wczesnego wykrywania narażenia podczas awarii lub w przypadku wystąpienia innych nieprzewidzianych okoliczności. Niektóre pyły są jednocześnie czynnikami rakotwórczymi i w przypadku zidentyfikowania takiego narażenia konieczne jest realizowanie obowiązków nałożonych na pracodawców rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. poz. 890). Szczególnie niebezpiecznym narażeniem jest narażenie na pyły azbestu podczas usuwania azbestu lub zawierających go wyrobów. Należy wtedy realizować dodatkowo obowiązki nałożone przepisem szczególnym rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824). www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Przepisy dyrektyw europejskich Dyrektywa Ramowa Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG) www.pip.gov.pl

PRZEPISY PRAWA DOTYCZĄCE PYŁÓW Zgodnie z przepisami dyrektywy 89/391 podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników poprzez: zapobieganie ryzyku zawodowemu Dyrektywa Ramowa wymienia 9 zasad zapobiegania ryzyku zawodowemu: unikanie ryzyka, ocena ryzyka, którego nie można uniknąć, zapobieganie ryzyku u źródła, dostosowanie pracy do człowieka, stosowanie nowych rozwiązań technicznych, zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi, prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegania, priorytet środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej, instruowanie pracowników. Zasady te przeniesione są do prawa polskiego w rozporządzeniu o ogólnych przepisach bhp. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY ZAGROŻENIE PYŁAMI ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY Pyłem nazywamy cząstki ciała stałego o różnej wielkości i różnego pochodzenia, przez pewien czas pozostające w zawieszeniu w gazie. PN-ISO 4225:1999 Jakość powietrza. Zagadnienia ogólne. Terminologia. Podano definicje wybranych terminów, stosowanych w odniesieniu do pobierania próbek i badań gazów, par i płynów w związku z określaniem jakości powietrza, między innymi : Definicję pyłu : cząstki ciała stałego o różnej wielkości i różnego pochodzenia, przez pewien czas pozostające w zawieszeniu w gazie. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY Ze względu na rodzaj szkodliwego działania biologicznego na człowieka możemy dokonać podziału na: pyły o działaniu zwłókniającym, alergizującym, drażniącym, toksycznym oraz rakotwórczym. Ze względu na rodzaj działania biologicznego, szkodliwego dla człowieka, pyły można podzielić na pyły o działaniu: drażniącym (cząstki węgla, żelaza, szkła, aluminium, siarczanu baru), zwłókniającym (cząstki kwarcu, krystobalitu, trydymitu, azbestu, talku, kaolinu, pyły rud żelaza i węgla), kancerogennym (azbest, pyły drewna twardego), alergizującym (pyły pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, leki, związki: miedzi, cynku, chromu), toksycznym (pyły związków arsenu, ołowiu, substancji klasyfikowanych jako toksyczne zgodnie z przepisami rozporządzenia CLP). www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIE PYŁAMI W MIEJSCU PRACY Głównymi źródłami pyłów są procesy: mielenia kruszenia transportowania szlifowania polerowania spawania Procesy, w których występuje narażenie na pyły możemy podzielić na: te, w których powstają one ubocznie, np. szlifowanie i polerowanie drewna, tworzyw sztucznych kamienia czy metali; spawanie, procesy w których celowo otrzymujemy materiał w formie pylistej, np. mielenie ziarna zbóż czy mielenie materiałów do procesu wymagającego stosowania rozdrobnionych surowców – produkcja cementu, wapna, materiałów budowlanych, produkcja w przemyśle chemicznym np. środków ochrony roślin, czy kosmetyków, procesy w których nie da się uniknąć otrzymywania materiału o zróżnicowanej granulacji, kruszenie skał w kopalniach czy kamieniołomach. Narażenie na pyły jest dość powszechne w zakładach pracy. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY Do najczęściej spotykanych chorób wywołanych oddziaływaniem pyłów należą: Pylica płuc, Krzemica płuc, Nowotwory złośliwe układu oddechowego, Przewlekłe zapalenia oskrzeli, Przewlekłe nieżyty błon śluzowych nosa, krtani i tchawicy. Do najczęściej spotykanych chorób zawodowych należą choroby wywołane oddziaływaniem pyłów. Zgodnie z Centralnym Rejestrem Chorób Zawodowych IMP w Łodzi w 2014 roku zarejestrowano: 610 przypadków zachorowania na pylicę płuc, chorobę opłucną lub osierdzia wywołane pyłem azbestu - 34 przypadki, przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli - 11 zachorowań na chorobę zawodową, astmę oskrzelow - 53 choroby zawodowe, zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych - 23 przypadki. Niezależnie od powyższych danych dotyczących chorób zawodowych musimy pamiętać o dużej liczbie pracowników odczuwających inne problemy zdrowotne wywołane narażeniem na pyły. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY Szkodliwe oddziaływanie pyłu przemysłowego na organizm człowieka zależy od: Rodzaju wdychanego pyłu i jego składu chemicznego, Stężenia pyłu w powietrzu, Czasu narażenia pracownika, Rozdrobnienia cząstek pyłu, Struktury krystalicznej, Rozpuszczalności pyłu w płynach ustrojowych, Wysiłku fizycznego podczas wykonywanej pracy, Właściwości osobniczych narażonego. Dla pyłów stanowiących czynnik chemiczny klasyfikowany według przepisów CLP miarą szkodliwości jest klasyfikacja. Najbardziej szkodliwe są pyły klasyfikowane jako toksyczne, rakotwórcze czy mutagenne. Niebezpieczne są również pyły substancji żrących np. tlenku wapnia czy wodorotlenku sodu. Mniej niebezpieczne są pyły klasyfikowane jako drażniące lub szkodliwe. Miarą szkodliwości pyłu dla organizmu człowieka może być również wartość określonego w rozporządzeniu najwyższego dopuszczalnego stężenia. Regułą jest, że im bardziej niebezpieczny dla zdrowia jest dany pył - tym niższa jest ustalona dla niego wartość NDS. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY Szczególnie niebezpieczne dla ludzi są pyły respirabilne. Pył respirabilny ma największe znaczenie w patogenezie pylic i stanowi najbardziej szkodliwą frakcję pyłu. Jest on na tyle drobny, że dociera bezpośrednio do pęcherzyków płucnych. Zgodnie z definicjami zawartymi w rozporządzeniu w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy: Frakcja wdychalna - frakcja aerozolu wnikająca przez nos i usta, która po zdeponowaniu w drogach oddechowych stwarza zagrożenie dla zdrowia. Frakcja respirabilna - frakcja aerozolu wnikająca do dróg oddechowych, która stwarza zagrożenie dla zdrowia po zdeponowaniu w obszarze wymiany gazowej. Włókna respirabilne - włókna o długości powyżej 5 µm o maksymalnej średnicy poniżej 3 µm i o stosunku długości do średnicy > 3. www.pip.gov.pl

ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z NARAŻENIEM NA PYŁY Pylica charakteryzuje się występowaniem przewlekłego nieżytu oskrzeli i postępowej rozedmy płuc, a z czasem dochodzi do niewydolności krążenia. W zależności od rodzaju zmian w stanie zdrowia pylice dzielimy na kolagenowe i niekolagenowe. W zależności od zmian anatomopatologicznych podzielono pylice na kolagenowe i niekolagenowe. Pylice kolagenowe wywołane są przez pył o działaniu zwłókniającym (krzemionka, azbest) i charakteryzują się trwałym uszkodzeniem lub zniszczeniem struktury pęcherzyków płucnych oraz włóknieniem typu kolagenowego. Pylice niekolagenowe są wywoływane przez pyły o słabym działaniu zwłókniającym (tlenek cynku, siarczan baru) typu retikulinowego, bez zmian w strukturze pęcherzyków płucnych. (Na podst. Wikipedia „pylica płuc”) www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI ZAGROŻENIE PYŁAMI OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO W celu zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i ochrony ich zdrowia pracodawca obowiązany jest: dokonać oceny ryzyka zawodowego występującego na danym stanowisku pracy, a następnie na podstawie wyników tej oceny ryzyko zminimalizować poprzez konkretne działanie, poinformować pracowników o wynikach oceny i pozostałym ryzyku, którego nie można wyeliminować. Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy 89/391 pracodawca obowiązany jest dokonać oceny ryzyka zawodowego występującego na danym stanowisku pracy, a następnie na podstawie wyników tej oceny ryzyko zminimalizować i poinformować pracowników o wynikach oceny i resztkowym ryzyku, którego nie można wyeliminować. Ocena ryzyka zawodowego jest podstawą wszelkich działań prewencyjnych. Zakres oceny ryzyka zawodowego określony jest w przepisach § 39 i § 39a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzona we współpracy z pracownikami lub ich przedstawicielami. Pracownicy muszą być poinformowani o wyniku oceny, która dotyczy ich stanowiska. Wyniki oceny ryzyka zawodowego dla poszczególnych stanowisk pracy powinny być udokumentowane. Należy pamiętać że zgodnie z przepisami art. 23711a § 1 Kodeksu pracy pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczące: oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku; przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego. www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Co to jest ryzyko? R = f (P, S) Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny prac definiuje ryzyko zawodowe jako: „prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy”. Według wytycznych ILO-OSH 2001 ryzyko zawodowe jest definiowane jako: „kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia zagrażającego oraz ciężkości urazu lub pogorszenia stanu zdrowia pracowników powodowanego tym zdarzeniem". Ryzyko jest funkcją prawdopodobieństwa zdarzenia i jego skutków www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo, z jakim ktoś może zostać poszkodowany w związku z istniejącym zagrożeniem. Przez ryzyko należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. W przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy używa się pojęć zagrożenie i ryzyko zawodowe. W języku potocznym oznaczają one prawie to samo – możliwość wystąpienia szkody. Na potrzeby szkolenia możemy je zdefiniować następująco: „Zagrożenie” oznacza jakikolwiek czynnik, który może powodować szkodę (np. żrącą ciecz, praca na wysokości, ostry nóż,) ”Ryzyko” jest to prawdopodobieństwo z jakim ktoś może zostać poszkodowany w związku z istniejącym zagrożeniem. Zagrożeniem jest emisja w trakcie procesu technologicznego szkodliwego dla zdrowia pyłu. Ryzyko zawodowe dla pracowników będzie zależało od prawdopodobieństwa, że zapylenie to pogorszy ich stan zdrowia – a więc np. do tego jakie będzie stężenie tego pyłu w powietrzu. www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Cele oceny ryzyka związanego z narażeniem na pyły: Sprawdzenie czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy znane jest ryzyko związane z tymi zagrożeniami. Sprawdzenie czy zastosowane środki ochrony są adekwatne do ryzyka. Zbadanie czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym. Ustalenie priorytetów we wprowadzaniu środków profilaktycznych. Zapewnienie ciągłej poprawy warunków pracy. Celem oceny ryzyka zawodowego jest identyfikacja wszystkich istotnych zagrożeń występujących w miejscu pracy oraz oszacowanie związanego z nimi ryzyka. Oceny tej dokonuje się w celu umożliwienia pracodawcy i pracownikom: - sprawdzenia, czy zastosowane środki ograniczające ryzyko są właściwe, - określenia środków, jakie należy podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony pracowników, - dokonania najlepszego doboru wyposażenia oraz organizacji pracy, - ustalenia priorytetów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jeżeli ocena wykaże, że niezbędne jest zastosowanie dodatkowych środków. www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Prowadzenie oceny ryzyka obejmuje następujące etapy: Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka. Identyfikacja zagrożeń. Oszacowanie ryzyka. Ustalenie działań ograniczających ryzyko. Sporządzenie dokumentacji i poinformowanie zainteresowanych. Przepisy nie określają sposobu prowadzenia oceny ryzyka zawodowego. Ocena ma być prowadzona tak, aby osiągnięty był cel jakim jest zastosowanie w zakładzie zabezpieczeń adekwatnych do poziomu ryzyka. Do oceny ryzyka stosowanych jest wiele metod, ale każda z nich musi obejmować następujące fazy główne: 1. Zidentyfikowanie występujących zagrożeń. 2. Ustalenie kto i w jaki sposób jest narażony. 3. Ocenę występującego ryzyka związanego z zagrożeniem. 4. Wprowadzenie środków ograniczających ryzyko. Wytyczne do prowadzenia oceny ryzyka zawarte są między innymi w normie PN-N-18002:2011 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka. zawodowego. www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Bardzo ważne jest ustalenie rodzaju pyłu. Przeprowadzone badania powinny zapewnić ustalenie nie tylko składu pyłu (np. zawartości krzemionki), ale również wymiarów i kształtu cząstek pyłu. Ważnym etapem prowadzenia oceny ryzyka jest identyfikacja zagrożenia. Jeżeli w prowadzonej ocenie ryzyka zawodowego zidentyfikujemy zagrożenie związane z zapyleniem to musimy dokonać kolejnej bardziej szczegółowej oceny i w pierwszej kolejności ustalić z jakim rodzajem pyłu mamy do czynienia. Popełnienie błędu na tym etapie może skutkować poważnymi następstwami z powodu zaakceptowania zbyt wysokiego ryzyka, które powinno być niezwłocznie obniżone. Przykładowo szkodliwość pyłu zależy od zawartości krzemionki krystalicznej. Dla pyłu o zawartości krzemionki poniżej 2 % NDS wynosi 10 mg/m3, a dla pyłu o zawartości krzemionki powyżej 50% NDS dla frakcji respirabilnej wznosi 0,3 mg/m3. Zmierzone stężenie pyłu respirabilnego wynoszące 2 mg/m3 w jednym wypadku wskazuje na małe ryzyko, a w drugim na około 7-krotne przekroczenie. www.pip.gov.pl

POMIARY STĘŻEŃ PYŁÓW NA STANOWISKACH PRACY Ocena narażenia na pyły polega na: wykonaniu pomiarów stężeń pyłów na stanowiskach pracy, określeniu wskaźników ekspozycji na pyły w odniesieniu do całodziennego czasu pracy, porównaniu uzyskanej wartości wskaźników ekspozycji z wartościami najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów. Ocena narażenia jest podstawą do oceny ryzyka zawodowego. Najistotniejszą drogą wchłaniania substancji chemicznych w warunkach przemysłowych jest układ oddechowy, a zatem najbardziej wiarygodną metodą oceny narażenia zawodowego na te substancje są pomiary ich stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy. Jest to zadanie trudne i wymagające wysokich kwalifikacji ze względu na znaczną liczbę czynników chemicznych, złożoność procesów technologicznych i zmienność stężeń oznaczanych substancji w powietrzu. W przypadku narażenia inhalacyjnego sytuacja jest w wielu wypadkach stosunkowo prosta i ryzyko oceniamy na podstawie przyrównania zmierzonych wartości stężeń szkodliwych substancji chemicznych z wartościami stężeń dopuszczalnych ustalonych przepisami o NDS. www.pip.gov.pl

NARAŻENIE INHALACYJNE Ryzyko zależy od rodzaju substancji i jej dawki. Dawka wprowadzonej do organizmu substancji zależy od: stężenia substancji w powietrzu, czasu narażenia, poziomu wentylacji płuc. W przypadku narażenia inhalacyjnego skala narażenia zależy od wielkości dawki niebezpiecznej substancji wchłoniętej przez organizm człowieka. Im większa dawka tym większe zagrożenie dla zdrowia pracownika. Wchłonięta dawka zależy od wielu czynników , przede wszystkim od: stężenia substancji w powietrzu, czasu narażenia, poziomu wentylacji płuc. Stężenie substancji niebezpiecznej w powietrzu możemy zmierzyć, podobnie sporządzając fotografię dnia pracy możemy ustalić czas narażenia, co pozwoli na obliczenie stężenia ważonego w czasie. Poziom wentylacji płuc zależy w dużej mierze od wysiłku fizycznego im cięższa praca tym większa wentylacja i większa dawka substancji wprowadzona do płuc. www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) to: wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. Zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. poz. 817) - najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) jest to wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń. www.pip.gov.pl

NARAŻENIE INHALACYJNE Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) dla kilku rodzajów pyłów. Wybrane rodzaje pyłów Frakcja wdychalna mg/m3 Frakcja respirabilna mg/m3 Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę powyżej 50% 2 0,3 Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę od 2% do 50% 4 1 Pyły grafitu naturalnego Pyły grafitu syntetycznego 6 - Inne nietrujące pyły przemysłowe - w tym zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę poniżej 2% 10 Pyły organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego zawierające 10% lub więcej wolnej krzemionki Pyły organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego zawierające poniżej 10% wolnej krzemionki Pyły cementów portlandzkiego i hutniczego Na slajdzie przedstawione są przykładowe wartości dla wybranych pyłów przedstawione w rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy . Należy pamiętać, że dla części pyłów podane są dwie wartości NDS dla frakcji wdychalnej i dla frakcji respirabilnej pyłów. Dopuszczalne stężenia pyłów podane są w miligramach na metr sześcienny powietrza. Należy mieć świadomość, że wartości te są bardzo małe. Jeżeli w pomieszczeniu o kubaturze 100 m3 ( powierzchnia 25 m2 i wysokość 4m) będzie rozproszony 1 gram pyłu to stężenie wyniesie 10 mg/m3. www.pip.gov.pl

NARAŻENIE INHALACYJNE NDS to stężenie ważone w czasie, a zatem do wartości NDS przyrównujemy średnią wartość stężenia pyłu - ważoną w czasie. C – stężenie w mg/m3 C Pomiary stężenie powinny być tak przeprowadzone , a wyniki pomiarów tak obliczone aby ich wynikiem było stężenie uśrednione w czasie uwzględniające czas pracy pracowników. Bardzo rzadko mamy do czynienia z sytuacja gdy pracownik jest przez cały czas pracy narażony na stałe, niezmieniające się wartości stężenia pyłów. Ważne jest żeby przeprowadzone pomiary oddawały faktyczny poziom narażenia. Przy planowaniu metody i sposobu prowadzenia pomiaru niezbędna jest znajomość sposobu wykonywania pracy i czasu poświęcanego na poszczególne czynności. Na pokazanym wykresie przedstawiona jest zależność stężenia czynnika szkodliwego w czasie dniówki roboczej. Faktycznie zmierzone wartości pokazane są kolorem czerwonym, a wartość uśredniona w czasie kolorem żółtym. Widać, że obliczona wartość ważona w czasie jest niższa od zmierzonej ze względu na uwzględnienie czasu gdy pracownik nie był narażony. 0 oś czasu ( godziny) 8 www.pip.gov.pl

POMIARY STĘŻEŃ PYŁÓW NA STANOWISKACH PRACY Pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników. W prowadzonym rozpoznaniu należy uwzględnić: 1) Rodzaj tych czynników oraz ich właściwości; 2) procesy technologiczne i ich parametrów; 3) wyposażenie techniczne, w tym maszyny, urządzenia, instalacje i narzędzia, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów; 4) środki ochrony zbiorowej i dane dotyczące ich użytkowania; 5) organizację pracy i sposób wykonywania pracy; 6) rzeczywisty czas narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy. www.pip.gov.pl

NARAŻENIE INHALACYJNE Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie Zgodnie z przepisem § 15 rozp. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935). W przypadku braku wymienionych powyżej laboratoriów akredytowanych, badania i pomiary wykonują: laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości lub laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (…) www.pip.gov.pl

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO Tam gdzie jest to możliwe, zalecane jest szacowanie ryzyka zawodowego na podstawie wartości wielkości charakteryzujących zagrożenie. Wielkość charakteryzująca narażenie (P) Oszacowanie ryzyka P > NDS ryzyko duże 0.5 NDS < P ≤ NDS ryzyko średnie P ≤ 0.5 NDS ryzyko małe Zgodnie z normą Polską Normą PN-N 18002:2011 w celu uwzględnienia w przeprowadzanej w ocenie ryzyka zawodowego wymagań prawa dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) czynników szkodliwych w środowisku pracy zaleca się dla tych czynników, dla których wartości NDS zostały ustalone, oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie wyznaczonych z pomiarów. Pokazane na slajdzie szacowanie ryzyka jako duże, średnie czy małe jest przykładowe i może być inne. Równie dobre może być uznanie , że granicą pomiędzy ryzykiem średnim a małym jest wartość 0,1 NDS, a nie 0,5 NDS. Wartościowanie to nie jest celem oceny ryzyka zawodowego – celem jest ograniczenie ryzyka do możliwie najniższego poziomu. www.pip.gov.pl

NARAŻENIE INHALACYJNE Jeżeli wykonane pomiary wykażą, że wartości wskaźników narażenia na pyły są wyższe od wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS-ów)… …to pracodawca powinien niezwłocznie podjąć działania i środki zmierzające do zlikwidowania przekroczeń. W przypadku narażenia inhalacyjnego podstawową metodą oceny ryzyka jest porównanie istniejącego poziomu narażenia do wartości granicznych. Jeżeli wyniki pomiarów wykazują, że zmierzone i skorygowane przez uwzględnienie czasu narażenia (ważone w czasie) stężenie jest wyższe od ustalonej przepisem wartości NDS, to ryzyko jest nieakceptowalne i powinno być obniżone. Musimy pamiętać, że wyniki pomiarów wskazują jedynie na potencjalne ryzyko, a faktyczne ryzyko zawodowe związane z narażeniem uzależnione będzie od innych czynników – w szczególności doboru i stosowania środków ochrony dróg oddechowych. W ocenie ryzyka można również uwzględnić skalę wentylacji płuc związaną z wielkością wysiłku fizycznego. www.pip.gov.pl

NARAŻENIE INHALACYJNE Pomiary stężeń należy okresowo powtarzać, z częstotliwością zależną od stężenia i w każdym przypadku wprowadzenia zmiany mogącej wpływać na występowanie pyłów. Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów pyłów nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów. Zaleca się okresowo dokonywać przeglądu przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego w celu stwierdzenia, czy jej wyniki są nadal aktualne, czy uwzględnia ona nowo powstające zagrożenia i czy w świetle postępu nauki i techniki można wyeliminować istniejące zagrożenia lub skuteczniej ograniczyć ryzyko zawodowe ( PN-N-18002:2011). Okresowe pomiary stężeń pyłów (również rakotwórczych lub mutagennych) nie są wymagane, jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych lub pyłów, wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS. Pracodawca może wtedy zgodnie z wymaganiami przepisów odstąpić od wykonywania kolejnych badań i pomiarów. www.pip.gov.pl

CZĘSTOTLIWOŚĆ PROWADZENIA POMIARÓW W przypadku pyłów innych niż pyły rakotwórcze pomiary przeprowadza się: co najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu stężenia pyłu powyżej 0,5 wartości NDS, co najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu stężenia pyłów powyżej 0,1 do 0,5 NDS. W szczególności pomiary należy ponowić jeżeli nastąpiły zmiany na stanowiskach pracy, które mogą wpłynąć na poziom narażenia pracownika. Zmiany takie to np. znaczne zwiększenie skali produkcji, a tym samym emisji pyłów lub czasu narażenia pracowników. Zmiany w technologii, zastosowanie nowych maszyn czy urządzeń, zmiana surowca – powinny spowodować przeanalizowanie potrzeby przeprowadzenia nowych badań i pomiarów. www.pip.gov.pl

CZĘSTOTLIWOŚĆ PROWADZENIA POMIARÓW W przypadku pyłów rakotwórczych pomiary przeprowadza się: co najmniej raz na 3 miesiące - przy stwierdzeniu stężenia pyłu powyżej 0,5 wartości NDS, co najmniej raz na 6 miesięcy - przy stwierdzeniu stężenia pyłów powyżej 0,1 do 0,5 NDS. W przypadku występowania w środowisku pracy substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zgodnie z przepisem w rozporządzeniu ministra zdrowia pomiary stężeń tych czynników należy wykonywać w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach stosowania tego czynnika oraz: co najmniej raz na sześć miesięcy - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS; co najmniej raz na trzy miesiące - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS. W przypadku narażenia na pył zawierający azbest, badania i pomiary wykonuje się co najmniej raz na trzy miesiące. Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS, częstotliwość ta może być zmniejszona do co najmniej raz na 6 miesięcy. Zwiększona częstotliwość badań i pomiarów spowodowana jest większym zagrożeniem dla zdrowia pracowników narażonych na czynniki rakotwórcze i mutagenne. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI ZAGROŻENIE PYŁAMI OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Pracodawca powinien dążyć do tego, aby ryzyko zawodowe związane z narażeniem na pyły zminimalizować, i jeżeli to możliwe, ograniczyć stężenia pyłów do wartości 0,1 NDS. W przypadku występowania w środowisku pracy substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zgodnie z przepisem w rozporządzeniu ministra zdrowia pomiary stężeń tych czynników należy wykonywać w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach stosowania tego czynnika oraz: co najmniej raz na sześć miesięcy - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS; co najmniej raz na trzy miesiące - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS. W przypadku narażenia na pył zawierający azbest, badania i pomiary wykonuje się co najmniej raz na trzy miesiące. Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS, częstotliwość ta może być zmniejszona do co najmniej raz na 6 miesięcy. Zwiększona częstotliwość badań i pomiarów spowodowana jest większym zagrożeniem dla zdrowia pracowników narażonych na czynniki rakotwórcze i mutagenne. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Jeżeli nie ma możliwości wykonania pomiarów stężenia pyłów (np. przy pracach wyburzeniowych) to należy oszacować ryzyko związane z przewidywanym narażeniem i podjąć odpowiednie środki zabezpieczające. Nie zawsze możliwe jest przeprowadzenie wiarygodnych pomiarów stężeń czy natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Dotyczy to w szczególności jednostkowych, niepowtarzalnych czynności np. usuwania awarii, wyburzania, prac remontowych, jak i prac wykonywanych na wolnym powietrzu gdzie warunki atmosferyczne mają duży wpływ na wyniki pomiarów. W prowadzonej ocenie ryzyka zawodowego należy takie sytuacje przewidywać i opierając się na wiedzy wynikającej z dotychczasowych doświadczeń stosować adekwatne do potrzeb zabezpieczenia pracowników. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Dla pracowników narażonych na pyły bardzo ważna jest profilaktyka medyczna. Szczególną uwagę należy zwrócić na lekarskie badania profilaktyczne: wstępne i okresowe. Lekarzom prowadzącym badania należy przekazać informację o rodzaju i poziomie narażenia na czynniki szkodliwe czyli aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Prowadzenie lekarskich okresowych badań profilaktycznych ma szczególne znaczenie dla pracowników narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Ocena stanu zdrowia narażonych jest najlepszym potwierdzeniem występującego ryzyka zawodowego. Ważne jest jednak prawidłowe poinformowanie lekarza o warunkach pracy i rodzaju ryzyka występującego na danym stanowisku pracy. Od prawidłowości tej informacji zależeć będzie zakres prowadzonych badań lekarskich i możliwość wczesnego wykrycia zmian w stanie zdrowia pracujących. Obowiązkiem pracodawcy jest przekazanie lekarzowi prowadzącemu badania profilaktyczne dokumentów: oceny ryzyka zawodowego i aktualnych wyników pomiarów stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Metody ograniczania ryzyka zawodowego: eliminowanie, zastępowanie, organizacja pracy, środki ochrony zbiorowej i indywidualnej ograniczające narażenie inhalacyjne: poprawa wentylacji stanowisk pracy, stosowanie środków ochrony indywidualnej dróg oddechowych. Hierarchia działań prewencyjnych jest zawsze następująca: eliminowanie, zastępowanie, kontrolowanie. Jeżeli eliminowanie lub zastępowanie nie jest możliwe to należy ograniczać ryzyko poprzez działania techniczne i organizacyjne. Działania takie to w szczególności: ograniczenie emisji przez zmiany technologiczne (hermetyzacja), obniżenie stężeń przez poprawę wentylacji, ograniczenie liczby narażonych i czasu narażenia, w ostateczności zastosowanie środków ochrony indywidualnej. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Ograniczania ryzyka przez eliminowanie Preferowanym działaniem jest unikanie stosowania czynnika stwarzającego zagrożenie lub jego zastępowanie mniej niebezpiecznym. Przykład: Zastąpienie surowca używanego dotychczas w formie pylistej surowcem w postaci pasty. Preferowanym działaniem w ograniczeniu ryzyka związanego z zapyleniem jest eliminowanie. Przykładowo wyeliminowanie niebezpiecznych substancji w formie pylistej możliwe jest przez zmianę technologii lub zmianę formy stosowanego w produkcji surowca. Zamiast substancji w formie pylistej można zastosować formę granulowaną, krystaliczną czy formę pasty. Przykładowo producenci pigmentów dostarczają pigmenty w formie past czy koncentratów. Niestety w większości procesów produkcyjnych jest to niemożliwe. Nie można całkowicie zlikwidować zapylenia w kopalniach węgla czy kamieniołomach – można je jedynie ograniczyć. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Ograniczania ryzyka przez zastępowanie Bardzo szkodliwe Mniej szkodliwe Ograniczanie ryzyka zawodowego przez zastępowanie surowca lub technologii niebezpiecznej, bezpieczną lub bezpieczniejszą może być stosowane także w ograniczaniu ryzyka związanego z zapyleniem. Fizyczna forma substancji chemicznej decyduje o tym jak łatwo przedostaje się ona do atmosfery. Pylista lub bardziej lotna substancja, w większym stężeniu będzie występować w powietrzu, którym oddychamy. Często możliwe jest zmniejszenie ilość substancji chemicznej znajdującej się w powietrza przez zastosowanie substancji w innej formie; na przykład: zastąpienie formy pylistej – granulowaną, lub używanie pigmentów w formie pasty, a nie pyłu. Zastępowanie możliwe jest również przez zakup surowców mniej toksycznych np. farb proszkowych nie klasyfikowanych jako toksyczne czy szkodliwe dla zdrowia. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Ograniczania ryzyka przez zmianę organizacji pracy. Przykład: Zautomatyzowanie procesu malowania proszkowego. Ograniczanie ryzyka zawodowego można osiągnąć przez usunięcie pracownika z miejsca zagrażającego zdrowiu lub bezpieczeństwu ze względu na wysokie zapylenie. Także przy narażeniu na pyły możliwe jest automatyzowanie procesów produkcyjnych i zastąpienie pracownika maszyną. Przykładem może być pokazana na zdjęciu linia do malowania proszkowego butli gazowych. Wcześniej nanoszenie pyłu na butle wykonywali pracownicy wyposażeni w maski przeciwpyłowe ze względu na przekroczenie NDS pyłu. Podobne linie produkcyjne stosowane są do stwarzających duże zagrożenie procesów obróbki strumieniowo- ściernej małych gabarytowo elementów. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Ograniczania ryzyka przez zmianę organizacji pracy. Przykład: Zastosowanie odkurzacza przemysłowego do utrzymania czystości Zastosowanie odpowiednio dobranych odkurzaczy przemysłowych pozwala na znaczną poprawę warunków pracy w pomieszczeniach gdzie dochodzi do gromadzenia się pyłów i ich wtórnej emisji do powietrza. Powinny być też na wyposażeniu wszędzie tam gdzie dochodzi do przypadkowych – awaryjnych rozszczelnień i rozsypania substancji pylistych. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Ograniczania ryzyka przez środki ochrony zbiorowej. Środki ochrony zbiorowej ograniczające narażenie na emitowane w procesach technologicznych pyły to: Systemy wentylacji ogólnej pomieszczeń. Urządzenia miejscowej wentylacji mechanicznej. Systemy zraszania ograniczające emisję pyłów. Na stanowiskach pracy gdzie emitowane są znaczne ilości pyłów, najkorzystniejszym rozwiązaniem jest hermetyzacja, czyli szczelne obudowanie miejsca emisji pyłu. W przypadku braku możliwości zastosowania całkowitego obudowania procesów technologicznych, stosuje się obudowy częściowe lub instalacje wentylacji miejscowej wyposażone w ssawki lub okapy, połączone z centralną instalacją odpylającą albo samodzielnymi urządzeniami filtracyjno-wentylacyjnymi. Takie instalacje zwane są odciągami miejscowymi . Stosowanie odciągów miejscowych powinno być wspomagane działaniem wentylacji ogólnej. Rodzaj zastosowanego odciągu miejscowego zależy zarówno od umiejscowienia źródła emisji, jak również od rodzaju pyłu. Duże znaczenie ma również kierunek oraz prędkość rozprzestrzenia się pyłu. www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Podstawowym sposobem ograniczania zapylenia na stanowiskach pracy jest zastosowanie odpowiedniej mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej. Środki ochrony zbiorowej przed pyłami obejmują systemy wentylacji mechanicznej ogólnej oraz instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej miejscowej wyposażone w filtry powietrza. Podstawowe zasady projektowania instalacji odpylających to: dobór najwłaściwszych punktów odbioru zanieczyszczeń, właściwy dobór rodzaju i wydajności jednostki odciągowej, możliwość regulacja wydajności na poszczególnych punktach ssących, dobór materiału na przewody odciągowe, ocena ryzyka wybuchu pyłu, wybór najbardziej ekonomicznych rozwiązań. www.pip.gov.pl 56

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI ODCIĄGI MIEJSCOWE PYŁÓW W sprzedaży jest wiele typów odciągów miejscowych zarówno stacjonarnych jak i ruchomych. Urządzenia te powinny być stosowane tam gdzie źródło emisji pyłu jest zlokalizowane w jednym miejscu. Ważny jest zarówno dobór rodzaju odciągu jak i filtrów oczyszczających zanieczyszczone powietrze. Należy pamiętać, że przy tego typu urządzeniach powietrze po oczyszczeniu podawane jest zwykle z powrotem do hali przemysłowej. Skuteczność pracy odciągu zależy od prawidłowej wymiany filtrów. 57 www.pip.gov.pl

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Miejscowy odciąg wentylacyjny zastosowany na stanowisku spawalniczym. Zagrożeniem dla zdrowia spawaczy jest wdychanie dymów będących produktem reakcji chemicznych w łuku elektrycznym zachodzących w trakcie spawania. Wykonując swą pracę spawacze pozostają w bardzo bliskim sąsiedztwie źródła niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia tlenków żelaza, manganu, tytanu oraz węgla. Dym spawalniczy zawiera także gazy drażniące układ oddechowy człowieka. Dodatkowo, jeśli proces spawania zachodzi w małych zamkniętych przestrzeniach, takich jak statki oraz rurociągi zagrożenie jest potęgowane przez kumulowanie się zanieczyszczeń. Z tego względu szczególnie ważne jest wyposażanie stanowisk spawalniczych w miejscowe odciągi pyłów i dymów. www.pip.gov.pl 58

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI System zraszania ograniczający zapylenie ze ściany wydobywczej kopalni węgla kamiennego. Jednym ze sposobów ograniczania zapylenia jest zraszanie miejsca gdzie pyły powstają. Powoduje to znaczne zredukowanie stężenia pyłu w powietrzu. Sposób ten stosowany może być tam gdzie zraszanie nie spowoduje zniszczenia materiału lub pogorszenia jakości produkcji. Najczęściej metoda ta stosowana jest w kopalniach węgla kamiennego czy kamieniołomach. Zastosowanie wody do zmniejszenia pylenia ma również miejsce przy projektowaniu maszyn do cięcia lub szlifowania kamieni czy betonu, jak również do obróbki strumieniowo-ściernej. Fotografia na slajdzie przedstawia ścianę wydobywczą w kopalni węgla. W miejscu gdzie kruszony jest węgiel zastosowane są zraszacze ograniczające zapylenie. www.pip.gov.pl 59

OGRANICZANIE RYZYKA ZWIĄZANEGO Z PYŁAMI Stosowanie środków ochrony indywidualnej dróg oddechowych. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy. www.pip.gov.pl

STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ Dobór środków ochrony indywidualnej powinien opierać się na wynikach oceny ryzyka zawodowego: właściwej jakościowej identyfikacji rodzaju pyłu, oznaczenia stężenia pyłu, wyboru adekwatnego środka ochrony indywidualnej. Prawidłowo dobrana maska z filtrem lub półmaska filtrującą powinna zapewnić użytkownikowi wydajną pracę w warunkach zapylenia i wysiłku fizycznego. Przy doborze półmaski bierze się pod uwagę takie cechy jak: Skuteczność filtracyjna Pyłochłonność Opory wydechu Dopasowanie do twarzy użytkownika Komfort użytkowania Decyzja o wyborze konkretnego rodzaju środka ochrony indywidualnej powinna być konsultowana z pracownikami, którzy zobowiązani będą do stosowania go przy pracy. www.pip.gov.pl

STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ Tabela pozwalająca określić typ zastosowanego w masce bądź półmasce filtru w zależności od stężenia pyłu (w stosunku do wartości NDS), na które narażony jest pracownik Typ filtra P1 P2 P3 w półmasce 4 x NDS 10 x NDS 20 x NDS w masce 5 x NDS 16,5 x NDS 100 x NDS Sprzęt filtrujący dzieli się na trzy klasy ochronne: P1, P2 i P3. Sprzęt filtrujący oznaczony symbolem P1 jest przeznaczony do ochrony przed aerozolami ze stałą lub ciekła fazą rozproszoną (pył, dym, mgła), o ile stężenie fazy rozproszonej tych aerozoli nie przekroczy 4xNDS. Sprzęt filtrujący oznaczony symbolem P2 jest przeznaczony do ochrony przed aerozolami ze stałą lub ciekła fazą rozproszoną (pył, dym, mgła), o ile stężenie fazy rozproszonej tych aerozoli nie przekroczy 10xNDS. Sprzęt filtrujący oznaczony symbolem P3 jest przeznaczony do ochrony przed aerozolami ze stałą i ciekłą fazą rozproszoną (pył, dym, mgła), o ile stężenie fazy rozproszonej tych aerozoli nie przekroczy 20xNDS po skompletowaniu filtra z półmaską lub 100xNDS po skompletowaniu filtra z maską. www.pip.gov.pl

MASKI I PÓŁMASKI PRZECIWPYŁOWE Najniższy stopień ochrony to filtry P1, najwyższy to P3. Filtry klasy P1 znajdują zastosowanie w przemyśle rolniczym, spożywczym, kamieniołomach, cementowniach, budownictwie, obróbce drewna miękkiego. Filtry klasy P2 znajdują zastosowanie w górnictwie, przemysłach: chemicznym, stoczniowym, hutniczym, obróbce drewna twardego. Filtry klasy P3 znajdują zastosowanie w procesach spawania i lutowania, i w sytuacji występowania dużych stężeń toksycznych pyłów respirabilnych. Należy pamiętać, że pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. www.pip.gov.pl 63

MASKI I PÓŁMASKI PRZECIWPYŁOWE Bardzo ważne jest prawidłowe stosowanie masek lub półmasek przeciwpyłowych. Należy pamiętać, że duże znaczenie dla jakości ochrony ma właściwy sposób zakładania maski lub półmaski oraz konserwowanie jej zgodnie z zaleceniami producenta i regularna wymiana filtrów lub półmasek. Pracownicy powinni odbyć przeszkolenie w tym zakresie i zapoznać się z zaleceniami producenta. Częstym błędem jest zakładanie masek lub półmasek w sposób niedbały powodujący nieszczelności i wdychanie niefiltrowanego powietrza. Każdą maskę/półmaskę charakteryzują opory wdechu. W trakcie użytkowania w wyniku obłożenia filtra pyłem zaczynają one wzrastać. Lepszą z punktu widzenia użytkownika jest ta półmaska, która wchłonie relatywnie więcej pyłu przy mniejszym wzroście oporów oddechu. Najskuteczniejsze są maski z filtrem klasy P3 mają jednak największe opory przepływu powietrza. www.pip.gov.pl 64

STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ Hełm ochronny z ochroną twarzy i doprowadzeniem powietrza przeznaczony do jednoczesnej ochrony układu oddechowego przed szkodliwym oddziaływaniem pyłów i ochrony oczu i głowy przed odpryskami. Tam gdzie ochrona przed zapyleniem jest trudna ze względu na wysokie stężenia pyłów i maski przeciwpyłowe nie zdają egzaminu należy chronić pracowników sprzętem izolującym od atmosfery występującej w miejscu wykonywania prac. W takim przypadku nie oczyszczamy zapylanego powietrza tylko dostarczamy pracownikowi czyste powietrze z zewnątrz lub z butli. Przykładem może być sprzęt ochronny stosowany przy obróbce strumieniowo – ściernej (inaczej piaskowanie, śrutowanie) – polegającej na działaniu strumienia ścierniwa wyrzucanego w kierunku oczyszczanej powierzchni najczęściej za pomocą sprężonego powietrza. Stosowane są wtedy hełmy, które muszą być kompletowane z układem regulującym ilość dopływającego powietrza oddechowego. www.pip.gov.pl 65

ZAGROŻENIE PYŁAMI PODSUMOWANIE www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl

PODSUMOWANIE Pyły są często występującym w zakładach pracy czynnikiem szkodliwym. Oddziaływanie pyłów na ludzi może skutkować: uszkodzeniami lub chorobami oczu, podrażnieniem naskórka, zapaleniem górnych dróg oddechowych, pylicą płuc, nowotworami gardła, krtani i płuc, może być przyczyną astmy, chorób alergicznych itp. Na wielu stanowiskach pracy w zakładach przemysłowych, kopalniach, energetyce, rolnictwie, budownictwie zatrudnieni pracownicy narażeni są na wdychanie pyłów. Pyły te można podzielić - ze względu na rodzaj działania szkodliwego - na pyły o działaniu drażniącym, zwłókniającym, kancerogennym i alergizującym. Jedną z najczęściej obecnie występujących chorób zawodowych w Polsce jest pylica płuc. Pylica płuc to przewlekła choroba układu oddechowego, wywołana długotrwałym wdychaniem pyłów. Charakteryzuje się występowaniem przewlekłego zapalenia oskrzeli i postępowej rozedmy płuc, z czasem dochodzi do niewydolności krążenia. www.pip.gov.pl

PODSUMOWANIE W przypadku narażenia pracowników na działanie pyłów pracodawca powinien: Ustalić podstawowe parametry pyłu, Dokonać oceny narażenia na pyły, Przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego związanego z narażeniem. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest dokonanie oceny ryzyka zawodowego, której podstawą jest zidentyfikowanie wszystkich zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Jeżeli na stanowisku pracy występują pyły to należy: ustalić rodzaj występującego pyłu, sprawdzić czy dla zidentyfikowanego pyłu ustalona jest wartość NDS, zlecić właściwemu laboratorium przeprowadzenie pomiarów stężeń pyłu, ustalić poziom narażenia pracowników, ocenić ryzyko zawodowe i podjąć działanie w celu jego ograniczenia. www.pip.gov.pl

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie przeprowadzenia PODSUMOWANIE Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie przeprowadzenia pomiarów stężenia pyłu na stanowiskach pracy Należy pamiętać, że badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności i takim laboratoriom zlecać wykonanie pomiarów stężenie pyłów. Z laboratorium prowadzącym pomiary pracodawca powinien współpracować w zakresie ustalenia sposobu wykonywania pomiarów i niezbędnego do prawidłowej oceny narażenia zakresu prowadzenia badań i pomiarów. Pomiary stężeń należy okresowo powtarzać. Podstawą do zaniechania ponownych pomiarów jest stężenie niższe od 0,1 NDS (potwierdzone 2 kolejnymi pomiarami wykonanymi w odstępie co najmniej 2 lat, a dla pyłów rakotwórczych co najmniej 6 miesięcy). www.pip.gov.pl

PODSUMOWANIE Po przeprowadzeniu oceny ryzyka związanego z narażeniem na pyły pracodawca powinien: Zastosować odpowiednie działania ograniczające ryzyko. Jeżeli inne metody ograniczania ryzyka zawiodą - zastosować odpowiednio dobrane środki ochrony indywidualnej. Poinformować pracowników o ryzyku i sposobach jego minimalizowania. Pracodawcy powinni poprzez dokonywanie oceny ryzyka i wprowadzenie środków prewencyjnych ograniczać narażenie pracowników do możliwie najniższego. Ograniczać ryzyko można poprzez działania techniczne i organizacyjne. Działania takie to w szczególności: • ograniczenie emisji pyłów - hermetyzacja, • zapewnienie skutecznej wentylacji, • ograniczenie liczby narażonych i czasu narażenia, • zastosowanie środków ochrony indywidualnej. Należy pamiętać, że obowiązkiem pracodawcy jest konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. www.pip.gov.pl

Opracowanie: Krzysztof Goldman – Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ www.pip.gov.pl www.programyprewencyjne.pl Opracowanie: Krzysztof Goldman – Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie