CO TO JEST INWAZYJNA CHOROBA MENINGOKOKOWA? POWIATOWA STACJA SANITARNO - EPIDEMIOLOGICZNA W RADOMIU CO TO JEST INWAZYJNA CHOROBA MENINGOKOKOWA?

Meningokoki to bakterie z gatunku Neisseria meningitidis zwane również dwoinkami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.  

Meningokoki występują w różnych odmianach, które fachowo określamy serogrupami. Wyodrębniono 13 grup serologicznych. Największe znaczenie kliniczne i epidemiologiczne mają szczepy należące do pięciu grup serologicznych: A, B, C, Y , W135 - łącznie powodują ponad 90% zakażeń meningokokowych na świecie, W Polsce najczęściej występują meningokoki należące do dwóch serogrup B i C , które stanowią przyczynę 90 proc. wszystkich zachorowań w Europie.

WYSTĘPOWANIE POSZCZEGÓLNYCH SEROGRUP N. MENINGITIDIS NA ŚWIECIE

Epidemie najczęściej wywołują meningokoki z grupy C. To one są odpowiedzialne za groźniejsze przypadki choroby menigokokowej, powodując sepsę, a co za tym idzie wiążą się z wysoką śmiertelnością.

SPOSÓB ZAKAŻENIA Meningokoki żyją w wydzielinie jamy nosowo-gardłowej człowieka. Nosicielem bakterii może być nawet zdrowy człowiek, nie będąc świadomy tego faktu.  Około 5 - 10 % zdrowych ludzi jest nosicielami meningokoków. U młodzieży odsetek ten może przekraczać 20 % Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu z bezobjawowym nosicielem lub osobą już chorą. 

Przenoszenie meningokoków odbywa się podobnie, jak w przypadku wielu niegroźnych infekcji: drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania), przez kontakt bezpośredni (np. podczas pocałunku) przez kontakt pośredni np. korzystając ze wspólnych naczyń czy sztućców.

Zachorowania wywołane przez meningokoki występują najczęściej od jesieni do wiosny, ponieważ w tym okresie dochodzi do masowych infekcji górnych dróg oddechowych i bakterie przenoszą się w trakcie kichania lub kaszlu z człowieka na człowieka. Ponadto zakażenia wirusowe, zwłaszcza grypa, torują drogę zakażeniom meningokokowym.

Kto może się zarazić ? Na zakażenie meningokokami narażeni są wszyscy, niezależnie od płci czy wieku. Jednak największe grupy ryzyka stanowią: dzieci w wieku od 2 miesięcy do 5 lat młodzież między 11. a 24. rokiem życia

Dzieci przed ukończeniem szóstego roku życia, w porównaniu do innych grup wiekowych, są najbardziej podatne na zakażenie, ponieważ ich system odpornościowy nie jest jeszcze wystarczająco dobrze rozwinięty. Około 40 proc. przypadków chorobowych rejestruje się w wieku dziecięcym.

Szczyt zachorowań notowany jest wśród młodych ludzi między 11. a 24 Szczyt zachorowań notowany jest wśród młodych ludzi między 11. a 24. rokiem życia. Około 20 proc. wszystkich zachorowań spowodowanych przez meningokoki dotyczy nastolatków. Z jednej strony, w związku ze zmianami w organizmie związanymi z okresem dojrzewania, wzrasta podatność młodych osób na wszelkiego rodzaju zakażenia, z drugiej – w tym czasie zwiększa się natężenie kontaktów społecznych, które także sprzyjają zarażeniu.

Przebywanie w większych grupach rówieśniczych, zwłaszcza w zamkniętych pomieszczeniach, gdzie bakterie łatwo się rozprzestrzeniają (dyskoteki, prywatki), specyficzny styl życia, w którym normą jest dzielenie się kanapką, picie z tej samej butelki czy pierwsze pocałunki sprzyjają zakażeniom groźnymi bakteriami.

DUŻE ZBIOROWISKA LUDZKIE Ryzyko pojawienia się chorób meningokokowych wzrasta również w dużych zbiorowiskach ludzkich, np. w szkołach, przedszkolach, żłobkach, internatach, akademikach czy koszarach. W takich warunkach ułatwione jest bowiem przenoszenie się bakterii poprzez bliski kontakt (np.kaszel, kichanie), co sprawia, że może powstać tzw. ognisko epidemiczne.

CHOROBY MENINGOKOKOWE Choroba meningokokowa była już rozpoznawana przeszło 100 lat temu. Problem polega na tym, że pojawił się nowy typ bakterii. Do tej pory w Europie dominowały meningokoki grupy B, które nie szerzyły się epidemicznie. Obecnie na całym kontynencie z roku na rok wzrasta odsetek szczepu grupy C, bardziej zjadliwego i zdolnego do wywoływania ognisk epidemicznych.

Choroba meningokokowa to ciężkie inwazyjne zakażenia wywoływane przez bakterię Neisseria meningitidis – meningokoki, inaczej dwoinkę zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych. Inwazyjna Choroba Meningokokowa przebiega najczęściej jako: zapalenie opon mózgowo rdzeniowych   i/lub posocznica (sepsa). Neisseria meningitidis może dodatkowo wywoływać: zapalenie gardła, płuc, ucha środkowego, osierdzia, wsierdzia, stawów i inne schorzenia.

Inwazyjna Choroba Meningokokowa cechuje się gwałtownym przebiegiem, wymaga wczesnego rozpoznania i natychmiastowego leczenia. Szczególnie narażone na zachorowanie są niemowlęta i małe dzieci w wieku do 5 lat oraz młodzież w wieku 11-24 lat. Nawet w krajach posiadających system opieki zdrowotnej na wysokim poziomie, około 10 % chorych umiera w wyniku zakażenia wywołane przez meningokoki grupy C. Kolejnych 20 % po przebyciu tej choroby doznaje trwałych uszkodzeń, takich jak niedosłyszenie, uszkodzenia mózgu, ataki epileptyczne lub utrata kończyn.

OBJAWY CHORÓB MENINGOKOKOWYCH Okres wylęgania choroby meningokokowej wynosi od 2 do 7 dni Początek Inwazyjnej Choroby Meningokokowej, która ma postać zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych i/lub sepsy, może imitować zwykłe przeziębienie, dlatego nie zawsze jest odpowiednio szybko rozpoznana. Może też mieć gwałtowny początek, wtedy na ogół przebieg jest bardzo ciężki. Choroba meningokokowa wymaga zawsze leczenia antybiotykami w warunkach szpitalnych,  ważne jest aby leczenie było rozpoczęte jak najszybciej.  

Scenariusz często bywa następujący: Pojawia się gorączka, czasem objawy grypopodobne: bóle stawów, mięśni, ból gardła, Pacjent zwykle nie zgłasza się do lekarza, przyjmuje leki przeciwgorączkowe, pozostaje w łóżku.  

Gorączka wzrasta, pojawia się ból głowy, nudności/wymioty, czasem biegunka. Na skórze mogą się pojawić wybroczyny (drobne ciemnoczerwone zmiany) i większe wykwity o charakterze krwotocznym. Zmiany te nie bledną przy ucisku (tak jak w innych wysypkach), można to sprawdzić wykonując tzw. „test szklanki” –uciśniecie wykwitów szklanką nie zmienia ich zabarwienia.  

Objawy nasilają się, chory nie może swobodnie poruszać głową (występuje sztywność karku), jest coraz bardziej osłabiony i cierpiący, mogą wystąpić zaburzenia świadomości czy utrata przytomności. U małych dzieci może wystąpić niepokój, rozdrażnienie, niechęć do brania na ręce czy przytulania (związane z przeczulicą skóry) albo przeciwnie – nadmierny spokój, apatia, brak zainteresowania otoczeniem.  

W walce z chorobą meningokokową liczy się każda godzina, a nawet minuta.  Tylko właściwe leczenie może uratować choremu życie i uchronić go przed powikłaniami. W przypadkach o bardzo szybkim, piorunującym przebiegu nawet antybiotyki zastosowane w pierwszych godzinach choroby, mogą nie być skuteczne.  

OBJAWY U NIEMOWLĄT Gorączka, dłonie i stopy mogą być zimne Brak apetytu Wymioty Biegunka Rozpaczliwy płacz, kwilenie Rozdrażnienie Odgięcie głowy do tyłu Osłupienie, pulsujące ciemiączko Senność Wybroczyny (plamy) na skórze

OBJAWY U DOROSŁYCH I STARSZYCH DZIECI Gorączka, wymioty, bóle głowy, światłowstręt, złe samopoczucie, wysypka u ok. 10-50% chorych senność, bóle kończyn, stawów, drgawki Zimne dłonie i stopy przy jednoczesnej wysokiej gorączce oraz wybroczyny na skórze mogą występować równie starszych dzieci i dorosłych

CO POWINNIŚMY ZROBIĆ? Jeśli ktoś z naszych bliskich jest chory i podejrzewamy chorobę meningokokową, natychmiast skontaktujmy się z lekarzem. Opiszmy dokładnie objawy i wspomnijmy, że naszym zdaniem może to być zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub posocznica.

natychmiast zawieźmy chorego Jeśli nie możemy wezwać lekarza, natychmiast zawieźmy chorego do najbliższego szpitala. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznica wymagają. NATYCHMIASTOWEJ pomocy lekarskiej.

LECZENIE I ZAPOBIEGANIE Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznica wymagają natychmiastowego leczenia antybiotykami. Tylko osoby, które miały bardzo bliski kontakt z chorym na inwazyjną chorobę meningokokową, powinny profilaktycznie otrzymać antybiotyk (bliski kontakt oznacza mieszkanie lub spanie w tym samym pomieszczeniu lub głębokie pocałunki). Ludzie uczący się lub pracujący razem z chorym rzadko są narażeni na zakażenie meningokokami. Osobom z bliskiego kontaktu z chorym podaje się odpowiedni antybiotyk. To zmniejsza ryzyko zachorowania lub przekazania groźnych bakterii kolejnym osobom. Palenie papierosów, picie alkoholu, nieprawidłowe odżywianie i ubieranie, stany przemęczenia fizycznego i psychicznego mogą mieć wpływ na zachorowanie. Bardzo ważne jest przestrzeganie higieny osobistej, miedzy innymi nieużywanie wspólnych sztućców, szklanek, ręczników, nie dawanie tzw. gryza. Szczepienia są jednym ze sposobów zapobiegania chorobie.

NIEPOKOJĄCE STATYSTYKI Jedno na dziesięcioro dzieci z Inwazyjną Chorobą Meningokokową umiera w wyniku zakażenia meningokokami. Co piąte dziecko po przebytej Inwazyjnej Chorobie Meningokokowej ma trwałe następstwa jak niedosłuch, zmiany w mózgu, napady drgawek czy utrata kończyn (amputacja z powodu zmian martwiczych).   Co czwarty nastolatek może być bezobjawowym nosicielem meningokoków grupy C.

Na świecie notujemy rocznie ok Na świecie notujemy rocznie ok. 500 000 przypadków zakażeń meningokokowych, z czego 10% kończy się zgonem, w przypadku posocznicy (sepsy) śmiertelność waha się od 20 do 80%; Zapadalność na IChM jest zróżnicowana: - w Europie śr. ok. 1,1/100 000, - w regionie subsaharyjskim do 1 000/100 000

Rok Liczba zachorowań Zapadalność IChM - liczba zachorowań i zapadalność w woj. mazowieckim i w Polsce w latach 2005-2009 Rok Liczba zachorowań Zapadalność woj. mazowieckie Polska woj. mazowieckie Polska 2005 27 207 0,52 0,54 2006 28 233 0,54 0,61 2007 45 392 0,87 1,03 2008 48 373 0,94 0,98 2009 41 306 0,80 0,80

IChM - zapadalność w woj. mazowieckim i w Polsce w latach 2005-2009

IChM - liczba zachorowań w woj IChM - liczba zachorowań w woj. mazowieckim w latach 2007 - 2009, z podziałem na grupy wiekowe Grupa wieku Zachorowania 2007 2008 2009 Liczba % 0-1 14 13 16 33 39 2-4 3 7 6 15 5-9 2 4 5 10-19 29 10 21 20-29 9,5 30-39 1 40-49 9 50-59 >60 Ogółem 45 100 48 41

IChM EPIDEMIOLOGIA - PODSUMOWANIE Człowiek jest jedynym rezerwuarem meningokoków; Naturalną niszą meningokoków jest błona śluzowa nosogardła człowieka (częstość nosicielstwa w populacji wynosi 2-25%, a wśród młodzieży i dorosłych w środowiskach zamkniętych 40-80%); Zakażenia przenoszą się drogą kropelkową na odległość do 1 metra podczas kaszlu, kichania oraz przez bezpośredni kontakt z wydzieliną dróg oddechowych; Występują dwa szczyty zachorowań zależnych od wieku: niemowlęta i dzieci do ukończenia 5 lat i młodzież w wieku11-24 lat; Poza organizmem człowieka meningokoki bardzo szybko giną; Nie mają więc uzasadnienia merytorycznego działania takie jak: dezynfekcja całych obiektów czy stosowanie mat dezynfekcyjnych, zamykanie żłobków, przedszkoli, szkół, czy oddziałów szpitalnych

SZCZEPIENIA OCHRONNE

Inwazyjna Choroba Meningokokowa wiąże się z dużą śmiertelnością, w przypadku zakażeń przebiegających z posocznicą śmiertelność wynosi ok. 50%. Jednak zakażeniom meningokokami grupy C i ich powikłaniom można skutecznie zapobiegać stosując szczepienia. Udowodniono, że  programy szczepień ochronnych prowadzone w  różnych krajach Unii Europejskiej z użyciem szczepionek przeciw meningokokom grupy C są w  stanie znacznie obniżyć śmiertelność i zachorowalność na choroby wywołane przez tą grupę bakterii.

W Polsce od 2005 roku szczepienie przeciwko meningokokom grupy C jest szczepieniem zalecanym w Programie Szczepień Ochronnych. Szczepionki przeciw meningokokom grupy C zawierają tylko część komórki nieżywej bakterii Neisseria meningitidis. Dotychczas nie jest dostępna szczepionka chroniąca przed zakażeniami wywoływanymi przez meningokoki z grupy B.

Szczepionki są szczególnie wskazane dla osób z grup ryzyka: Dzieci w  wieku od 3 miesiąca życia – 6 lat, młodzieży w  wieku od 11 lat do 24 lat oraz osób narażonych na zachorowanie w  wyniku bezpośredniego, stałego kontaktu (np. żłobek, przedszkole, żołnierze, studenci, osoby podróżujące w  regiony endemiczne i  epidemiczne).

Szczepienie jest możliwe i  celowe w  każdym momencie życia. Pamiętaj, że  szczepienie może zlecić tylko lekarz.

ZAPAMIĘTAJ: • Nie pij soczków ta sama rurką z jednego kartonika, • Nie pij z jednego naczynia (szklanki, kubka, butelki), • Nie pij soczków ta sama rurką z jednego kartonika, • Nie jedz z jednego talerza, • Nie używaj tych samych sztućców, • Nie jedz wspólnie tej samej kanapki, (odłam, odkrój – tak się podziel), • Nie dawaj sobie tak zwanego „GRYZA” - odłam, odkrój – tak się podziel, • Nie pal tego samego papierosa, • Nie pożyczaj sobie szminki, • Unikaj pocałunków z osobami przypadkowymi, • Nie przekrzykuj się w dyskotece (mimowolnie drobinki śliny mogą przeniknąć do odbiorcy), • Unikaj osób kichających i kaszlących, sam zasłaniaj usta i nos przy kichaniu czy kaszlu, • DBAJ O HIGIENĘ – myj ręce, używaj chusteczek jednorazowego użytku

Szczegółowe informacje na temat inwazyjnej choroby meningokokowej można uzyskać pisząc na adres Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN): koroun@cls.edu.pl Oraz na stronach internetowych: www.gis.gov.pl www.radom.psse.waw.pl

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ