Liberalizm

Wielka Brytania

…i kapitaliści.

– zgniłe miasteczka, – przestarzały, feudalny system wyborczy, – polityczna dominacja arystokracji ziemiańskiej, – jednocześnie – wspólność interesów arystokracji i burżuazji, – dążenie mieszczaństwa do uzyskania wpływów politycznych, – 1832 r. – pierwsza reforma prawa wyborczego, stosunkowo niewielka, likwidacja zgniłych miasteczek – 1846 r. – cofnięcie ceł na zborze

John Locke (1632-1704) 4, 8, 15, 16, 23, 42

A tu bardziej adekwatna podobizna -> W jego pracach doszukać się można wpływów Bacona, Hobbesa, Kartezjusza. U podstaw jego filozofii: empiryzm, racjonalizm utylitaryzm. Twórca liberalizmu politycznego. Prawa przyrodzone. A pośród nich najważniejsza… własność. Prawo do życia pochodną prawa własności! Stan natury u Hobbesa „wojną wszystkich ze wszystkimi”. U Locke’a „powszechna pomyślność i szczęście”, ale również i niepewność. Państwo by uniknąć „bycia sędzią we własnej sprawie”

Umowa społeczna: dwa etapy: pierwszy – jednostki tworzą społeczeństwo, drugi – społeczeństwo powołuje rząd, tworzy się PAŃSTWO Konsekwencje: społeczeństwo jest pierwotne w stosunku do państwa. Jednostka jest pierwotna w stosunku do społeczeństwa. Powołanie państwa nie niweczy praw naturalnych, wręcz przeciwnie, ich wzmocnienie, wszak zgodnie z teorią Locke’a państwo po to właśnie powstało.

„Wielkim celem, dla którego ludzie połączyli się w społeczeństwo jest korzystanie ze swej własności w pokoju i bezpieczeństwie” To jednostka jest suwerenem. Prawa pozytywne nie mogą być sprzeczne z prawami naturalnymi. Możliwość wystąpienia przeciwko władzy w przypadku łamania praw naturalnych.

By zapobiec nadużyciom władzy Locke proponuje jej podział na: Władzę ustawodawczą, Władzę wykonawczą (rządzenie plus sądownictwo), Władzę federacyjną (polityka zagraniczna), bo i trzy podstawowe funkcje państwa: uchwalanie ustaw, ich wykonywanie i ochrona państwa. Po śmierci Karola II powołano Locke’a do odtworzenia ministerstwa kolonii. Legenda głosi, że dzięki jego osobistemu wstawiennictwu udało się na terenie tych kolonii założyć w miarę demokratyczne rządy, które stały się później prapoczątkiem demokracji w USA. Co o tyle dziwne, ze sam był nieufny wobec nieograniczonej demokracji – proponował cenzus majątkowy.

Adam Smith (1723-1790) „Na Uniwersytecie w Oxfordzie, większa część profesorów, przez wiele lat, w ogóle zrezygnowała nawet z pozorów nauczania”. (rozdz. II księga V Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów). Ta uczelnia jest „intelektualnie spowalniająca” ;)

Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Pytanie, jak osiągnąć harmonię w życiu społecznym i gospodarczym? Społeczeństwo sumą jednostek. Możesz je zrozumieć, jeśli zrozumiesz jednostki, „niewidzialna ręka rynku” Aktywność gospodarcza człowieka motywowana chęcią osiągnięcia dochodu. Homo oeconomicus – chcemy mieć: spokój, wygodę i pieniądze , Konkurencja doskonała

Funkcje państwa zdaniem Smitha: Czuwanie nad bezpieczeństwem kraju, Wymierzanie sprawiedliwości, Dziedziny nierentowne, a społecznie użyteczne

W zasadzie wszyscy liberałowie pierwszej połowy pierwszej połowy XIX wieku powtarzali za Smithem hasła: Niewzruszalności własności prywatnej, Wolnej konkurencji, Sprzeciwu wobec ingerencji państwa w stosunki ekonomiczne, James Mill, ojciec Johna i przyjaciel Jeremiego Benthama prekursorem liberalizmu politycznego. To on zaraził Benthama ideami demokratycznymi.

Jeremy Bentham (1748-1832) Twórczość rozpoczął jeszcze w XVIII wieku głosząc hasła oświeceniowe, już wtedy jednak formułują się główne podstawy jego światopoglądu, w rdzeniu niezmienne przez jego całe życie. Defence of Usury (1787) „Zadaniem państwa nie jest zwiększenie bogactwa albo tworzenie kapitałów, ale zapewnienie bezpieczeństwa posiadania bogactw raz już nabytych. Państwo ma do wypełnienia funkcję sądową, ale jego funkcja ekonomiczna winna być sprowadzona do minimum”

Jeremy Bentham: Złote dziecko… …które było strasznym grafomanem! (jego prace tłumaczono z angielskiego na angielski)

Jeremy Bentham: humanitaryzm? Reformujmy więzienia. Nie reformujmy fabryk. ówcześni liberałowie skrajnymi indywidualistami – w konsekwencji: jeśli jesteś biedny to jest tylko twoja wina. naturalna nierówność ludzi Silne zakorzenienie poglądów w wierze protestanckiej – kto nie posiada bogactwa, do tego Bóg się odwrócił, Biedni nie mają zatem prawa domagać się pomocy od bogatych (pogląd wygłoszony przez Malthusa, acz powszechnie wtedy wyznawany)

Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa (1789) Jedynie jednostka jest czymś realnym, Społeczeństwo agregatem jednostek, Społeczeństwo ma zatem służyć jednostce – są tylko interesy i dobro poszczególnych ludzi, nie ma dobra ogólnego, nadrzędnego wobec dobra jednostek, Dobro człowieka wynika z jego natury, rządzą nim dwa bodźce – przyjemność i przykrość. Dążymy do maksymalizowania przyjemności i uniknięcia przykrości. Wszystko co temu służy jest „użyteczne i dobre” – jedno przechodzi w drugie, nie ma między tymi pojęciami konfliktu Nie tylko doznania fizyczne, także duchowe, intelektualne.

„Społeczeństwo jest tak zbudowane, że działając w naszym, własnym interesie, działamy również dla dobra całości. Nie możemy pomnażać naszych środków korzystania z przyjemności nie pomnażając jednocześnie środków innych ludzi” (Teoria ustawodawstwa) „Jako ogólna zasada – możliwie największa swoboda powinna być pozostawiona jednostkom we wszystkich przypadkach, w których nie mogą wyrządzić krzywdy nikomu innemu poza sobą, bowiem jednostki są najlepszymi sędziami swych własnych interesów” (Teoria ustawodawstwa)

Kolejne cudowne dziecko. John Stuart Mill (1806-1873) Kolejne cudowne dziecko. Czasami jednak lepiej nie mieć takiej nie mieć takiej opinii u rodziców…

Ojciec wychowywał go sam, separując Johna niemal całkowicie od otoczenia. Od najmłodszych lat narzucił synowi ostry reżim wychowawczy, który koncentrował się na jego edukacji i niemal całkowicie ignorował jego rozwój fizyczny i emocjonalny.  Owoc nr 1: historia powszechna i literatura antyczna opanowane przez Johna, gdy ten ma zaledwie 10 lat. W wieku lat 13 pisze Historię Rzymu. Owoc nr 2: W wieku 21 lat John przeżył ciężkie załamanie nerwowe i psychiczne, z którego wyciągnęła go Harriet Taylor, z którą później związał się na stałe, a po śmierci jej męża, w roku 1851, oficjalnie poślubił. Po okresie załamania wyzwolił się spod wpływu ojca i napisał swoje pierwsze dzieło - Autobiografię, która stała się bestselerem. 

Widział rozdźwięk pomiędzy interesami jednostki i interesami ogółu Widział rozdźwięk pomiędzy interesami jednostki i interesami ogółu. Świadek zaostrzającego się konfliktu klasy robotniczej z burżuazją. Na pierwszym miejscu stawia jednostkę i jej dobro. Domaga się jednak by jednostka działała na rzecz dobra ogółu. Najważniejszym prawem jednostki – prawo dążenia do szczęścia. Szczęście ujmował intelektualnie – zdobywanie wiedzy, obcowanie z kulturą i sztuką. Ludzie nie są dobrzy ani mądrzy z natury. Istotę rzeczy – prawdziwego dobra i szczęścia mogą poznać jedynie jednostki wybitne. One zatem są uprawnione do kierowania ogółem.

Warunkiem prawidłowego rozwoju jednostki i społeczeństwa – wolność. Wyróżnia, dobrze znane nam dziś kategorie: Wolności negatywnej (tzw. wolności od) Wolności pozytywnej (tzw. wolności do), pod którym to pojęciem rozumiał dążenie do rozwoju jednostki. Wolność bierze się ze sfery wewnętrznych przeżyć człowieka, z wolności wewnętrznej. Składają się na nią: wolność sumienia, wyznania, głoszonych poglądów, swoboda wyboru zajęcia. Jednostce najbardziej zagrażają inni ludzie. Zarówno tyrani jak i tłum są dla niej niebezpieczni. Państwo może ingerować, by chronić jednostkę, która w wyniku działania innych ludzi doznała krzywdy.

Państwo: Ostoją porządku, Ma wspierać postęp, Ma zapewnić jak najwięcej szczęścia, jak największej liczbie osób, Większy wpływ na państwo w rękach ludzi światłych, rządy elitarne, System reprezentacyjny o kompetencjach opiniodawczych, Funkcja redystrybucyjna Postulował korektę w funkcjonowaniu własności prywatnej. Co nie oznacza jej likwidacji, wręcz przeciwnie – upowszechnienie.

Alexis Henri Charles Clérelde, wicehrabia de Tocqueville W skrócie: Alexis de Tocqueville (1805-1859)

Francuski przedstawiciel liberalizmu krytycznego Pochodził ze starej arystokratycznej rodziny, co po części tłumaczy jego sentyment. Podróżował po Stanach Zjednoczonych by zapoznać się z tamtejszym systemem penitencjarnym. Jak to się dzieje: zamykasz mordercę w cali samego z biblią i po kilku latach wychodzi odmieniony. Nasza ukochana Wikipedia twierdzi, że „Alexis de Tocqueville nie był zwolennikiem demokracji liberalnej, lecz uważał, że jej nadejście do Europy jest nieuniknione i chciał na nią Europejczyków przygotować.” Nie jest to do końca prawda, choć stosunek Tocqueville’a do tego co zobaczył w Stanach Zjednoczonych był ambiwalentny.

Wolność przegrywa z równością. Ludzie wolą się nie wychylać, nie mieć własnego zdania. Własne zdanie da im ogół. Z drugiej strony – promowanie przedsiębiorczości i inicjatywy jednostek. Społeczeństwo „luźniejsze” możliwy awans. Upada autorytet, ale rodzi się sen o sukcesie. Demokracja amerykańska pobudza industrializację i promuje własność prywatną.

Rewolucja Zjawisko obiektywne wynikające z prawidłowości dziejowych. Niektóre elementy poprzedniego reżimu wręcz utrwala. Dochodzi do niej, o paradoksie, gdy władza decyduje się na ustępstwa. Antidotum na mankamenty demokracji i rewolucji: decentralizacja władzy, elita polityczna o wysokich walorach, moralność i religia, jako naczelne wartości życia publicznego.