Wawrzyniec Konarski Uniwersytet Jagielloński Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa, 13 II 2012 r.

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Nie bogowie kierują historią, lecz ludzie. Ludzie zaś działają według Tukidydesa zgodnie ze swoją „naturą”, to znaczy zgodnie ze swoimi interesami . Ze względu na niezmienność natury ludzkiej można według niego przewidywać przyszłość, a nauka historii ma znaczenie praktyczne. Trafne przewidywanie przyszłości na podstawie znajomości historii i niezmienności natury ludzkiej jest według Tukidydesa cechą wielkich polityków (K. Kumaniecki)

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Przywództwo i władza fascynują od czasów starożytnych do współczesnych, by wspomnieć m.in.: Plutarcha (Żywoty mężów sławnych), Arystotelesa (Polityka), Platona (Państwo), Swetoniusza (Żywoty Cezarów), Szekspira (Kroniki królewskie), Machiavellego (Książę), Hobbesa (Lewiatan ), Locke’a (Dwa Traktaty o Rządzie ) czy Le Bona (Psychologia tłumu)

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Przyjmuje się, że „władza jest zjawiskiem szerszym, zatem przywództwo jest formą władzy” (K. Zuba). „Przywództwo ma charakter relacyjny, kolektywny i zorientowany na cele” (J. McGregor Burns) ergo władza przywódcy nie może być przezeń narzucona i musi być akceptowana przez jego zwolenników

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Przywództwo jest więc relacją między przywódcami i ich zwolennikami, jednak „nie każdy osobnik sprawujący władzę musi być przywódcą” (M. Weber). Władza opiera się na przymusie i autorytecie rządów, natomiast przywództwo jedynie na autorytecie (H. Lasswell, A. Kaplan). Powstaje paradoks - można mieć władzę, ale równocześnie nie być przywódcą (J. McGregor Burns)

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości „Przywództwo jest z natury swej zindywidualizowane, przynależne określonej jednostce, nie zaś jakimś instytucjom, siłom czy systemom” (S.E. Watson). Przywódca musi uzyskać legitymację do pełnienia swojej pozycji, wykonywania związanych z nią funkcji i do przewodzenia

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Źródła prawomocności panowania wg Webera: - tradycyjne [rola obyczaju opartego na szacunku pochodzącym od tradycji] - charyzmatyczne [rola osobowości panującego wynikająca z charyzmy – „niecodziennego, osobistego daru łaski”] - legalne [znaczenie sprawowania władzy zgodnie z normami prawa – np. wybory]

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Cztery modele przywództwa politycznego (K. Zuba): 1) Psychologiczny [przywództwo wyprowadzone z wybitnych cech osobowości danej jednostki – charyzmy, będącej osobistym magnetyzmem przywódcy, który skłania jego zwolenników do udzielenia mu poparcia (G.C. Edwards)]

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości 2) Interakcyjny [przywództwo jako zespół zależności pomiędzy przywódcą a jego zwolennikami, rozumiane: a/ transformacyjnie – tj. akcentujące wiarę we wspólne ideały oraz b/ transakcyjnie - tj. opierające ww. relacje na określonych profitach różnego rodzaju (podział przywódców - wg V. Pareto - na lwy i lisy)]

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości 3) Sytuacyjny [przywództwo jako wynik konkretnej konfiguracji procesów i zdarzeń, które wystąpiły w danym czasie i miejscu – tu także pojawia się rola charyzmy] 4) Instytucjonalny [przywództwo jako wynik procedur regulujących funkcjonowanie instytucji, zwłaszcza w demokracji liberalnej, przeciwstawny przywództwu charyzmatycznemu]

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości W obecnej debacie wokół przywództwa często pojawia się teza o jego kryzysie widocznym tak na skalę globalną, jak i na poziomie poszczególnych państw. Swoistą Puszkę Pandory otworzył tu artykuł byłego prezydenta Niemiec, Richarda von Weizsäckera, który w lutym 2003 r. na łamach „Die Zeit” zapytywał: Dlaczego rządzą nami miernoty?

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Nawet, jeśli miał on na myśli w pierwszym rzędzie ówczesnych polityków niemieckich, to trudno zakwestionować sens rozciągnięcia jego opinii – pochodzącej prosto od Platona - na rządzących w innych państwach. W ten sposób została zwrócona uwaga na deficyt specyficznej, wąskiej kategorii przywódców - mężów stanu, czyli autorytetów w polityce zweryfikowanych poprzez swoje działania dokonane w dłuższej perspektywie czasowej

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości Ich brak daje się szczególnie zauważyć, jeśli odwołać się do okresu dwubiegunowego podziału świata, z którym łączą się nazwiska takich mężów stanu, jak Adenauer, de Gaulle, Kekkonen, Brandt, Thatcher, Reagan, Gorbaczow czy Kohl. Do tej grupy dołączyli zmarli niedawno: Vaclav Havel i Jan Paweł II. Natomiast do grona tak nazywanych polityków żyjących, choć już nieaktywnych można zaliczyć Nelsona Mandelę i – niezależnie od obiekcji chińskich – Dalaj Lamę. Deficyt mężów stanu jest dziś faktem

Przyczynek do teorii przywództwa i jego obecnych słabości I na koniec: Przywództwo postrzegane z perspektywy różnic płci pokazuje, iż „mężczyźni dążą do strukturalizowania problemu i znalezienia optymalnego rozwiązania. Kobiety zaś czują potrzebę dzielenia się problemem na zasadzie równości stron, cementowania grupy i wzajemnego zrozumienia […]. Z tego powodu teorię racjonalnych decyzji politycznych można uznać za męską, a teorię emocjonalną za bliską żeńskiemu widzeniu świata polityki” (Z.J. Pietraś)