MAPY POTRZEB ZDROWOTNYCH; EPIDEMIOLOGICZNE PODSTAWY KONSTRUKCJI MIROSŁAW J. WYSOCKI NIZP – PZH Warszawa, 21 maja 2015

POLSKA W LATACH 2012-2014 NIEKTÓRE DANE DEMOGRAFICZNE Liczba ludności : 38,50 mln-2014; Ludność rezydująca: 37,2 mln; urodzenia żywe: 9,6/1000 – 380 tys. zgony ogółem: 10,1/ 1000 – 387 tys. zgony niemowląt: 4,5/1000 (3,4-6,0) przeciętne dalsze trwania życia: M: 0 – 73,1, 30 – 44,3, 60 – 18,7 lat; K: 0 – 81,1, 30 – 51,8, 60 – 23,9 lat. Źródło: Roczniki Demograficzne 2011 – 2013 oraz http://demografia.stat.gov.pl

Prognozowana liczba i odsetek osób w wieku 0-14 lat oraz 75 lat i więcej w Polsce w latach 2015-2035 (dane Eurostat) 4

Ludność Polski wg płci i wieku w 2013 r oraz prognozowana na lata 2030 i 2050 (dane GUS 2014) Mężczyźni Kobiety 85+ 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Przeciętne trwanie życia MĘŻCZYZN w Polsce i w pozostałych krajach UE, 1980-2010 (dane WHO HFA DB) 6

Przeciętne trwanie życia KOBIET w Polsce i w pozostałych krajach UE, 1980-2010 (dane WHO HFA DB) 7

SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI POLSKI 2012 - 2014 W ostatnich latach pewien wzrost współczynnika urodzeń oraz umieralności ogólnej i dalszy spadek umieralności niemowląt (4,5/1000 ur. ż. w 2013); Spadek liczby ludności w ciągu ostatnich 10 lat; Dalszy wzrost oczekiwanej długości trwania życia: M-73,1, K-81,1 w 2013; Dalszy spadek poziomu niektórych czynników ryzyka takich jak palenie (u mężczyzn), spożycie tłuszczów zwierzęcych i zmiana profilu picia alkoholu (? akcyza); Dalszy spadek umieralności z powodu chorób układu sercowo- naczyniowego (45% wszystkich zgonów, M-40%, K-51%); spadek zgonów z powodu IHD, poprawiające się wyniki leczenia udarów; Stabilizacja umieralności z powodu nowotworów złośliwych (25% wszystkich zgonów, M-26%, K-23%), niski wskaźnik przeżywalności z powodu nowotworów w porównaniu z krajami EU; rak szyjki macicy!!!

SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI POLSKI 2012 - 2014 Dalszy spadek umieralności z powodu przyczyn „zewnętrznych” - wypadki, zatrucia, urazy (6% wszystkich zgonów, M-9%, K-3%), nadal wysoka umieralność z powodu wypadków drogowych; Nadal wysoki poziom, zapadalności i chorobowości z powodu chorób psychicznych (DEPRESJA!!!, choroba Alzheimera); uzależnienia (alkohol, narkotyki, dopalacze); Wyraźny spadek zachorowalności na choroby zakaźne (w tym wzw typu B), dobre wykonawstwo szczepień ochronnych, nadal wyższa niż w UE 15 częstość występowania gruźlicy (pomimo spadku), stabilizacja HIV/AIDS; nowe poważne zagrożenia: wirusowe gorączki krwotoczne – EBOLA, grypa, werotoksyczna EC, bioterroryzm; EPIDEMIA WZW TYPU C – brak szczepionki.

GŁÓWNE PROBLEMY ZDROWOTNE POLSKI MAIN KILLERS: Choroby układu krążenia – 45 % zgonów; Nowotwory – 25 % zgonów; Przyczyny zewnętrzne – 6 % zgonów. OTYŁOŚĆ ,CUKRZYCA MAIN CRIPPLERS (choroby inwalidyzujące): Choroby psychiczne - depresja; Uzależnienia – alkohol, dopalacze; Choroba Alzheimera; PNChUO; Choroby reumatyczne.

Przeciętna oczekiwana długość życia mężczyzn i kobiet w największych polskich miastach, 2012 r. (dane GUS)

Human Development Index (HDI) wg województw, 2012, UNDP Województwo HDI 1.Mazowieckie 60,21 2. Małopolskie 51,93 3. Pomorskie 51,14 4. Wielkopolskie 50,22 5. Śląskie 49,54 11. Zachodniopomorskie 42,89 12. Warmińsko - Mazurskie 42,33 13. Kujawsko - Pomorskie 41,22 14. Lubelskie 39,55 15. Łódzkie 39,28 16. Świętokrzyskie 36,78

Współczynniki zachorowalności na wybrane nowotwory złośliwe w Polsce i krajach UE-27 w roku 2012. Mężczyźni i kobiety razem 13

Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem. Mężczyźni Zachorowania w latach 2000-2007 Źródło: http://www.eurocare.it/Database/tabid/77/Default.aspx D. a. 2.04.2014 14

Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem. Kobiety Zachorowania w latach 2000-2007 Źródło: http://www.eurocare.it/Database/tabid/77/Default.aspx D. a. 2.04.2014 15

ZGONY MĘŻCZYZN I KOBIET, KTÓRYM MOŻNA W ZNACZNYM STOPNIU ZAPOBIEC (2012) MĘŻCZYŹNI Zgony rocznie ogółem: 202094; poniżej 65: 80076 KOBIETY Zgony rocznie ogółem: 182694; poniżej 65: 33118 RAZEM Ogółem: 384788; poniżej 65 r.ż.: 113194

Podstawowe działania w dziedzinie zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012) 1. Surveillance i ocena sytuacji zdrowotnej i „dobrostanu” (well- being) ludności; 2. Monitorowanie i reagowanie na zagrożenia zdrowia i nagłe sytuacje (emergencies); 3. Ochrona zdrowia ludności z uwzględnieniem ochrony środowiska, warunków pracy, bezpieczeństwa żywności „and other risk factors”; 4. Promocja zdrowia z uwzględnieniem wpływu na społeczne determinanty nierówności w zdrowiu; 5. Zapobieganie chorobom z uwzględnieniem wczesnego ich wykrywania;

Podstawowe działania w dziedzinie zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012) 6. Zapewnienie sprawnego zarządzania na rzecz zdrowia i dobrostanu ludności; 7. Zapewnienie wystarczającego i kompetentnego personelu („workforce”) w zdrowiu publicznym; 8. Zapewnienie odpowiednich struktur organizacyjnych i mechanizmów finansowania zdrowia publicznego; 9. Zapewnienie odpowiedniego P.R., komunikacji i mobilizacji społecznej w obszarze zdrowia; 10. Badania naukowe w zdrowiu publicznym i ich wykorzystanie w polityce i praktyce zdrowotnej. WHO/EURO RC 62, Malta, wrzesień 2012.

PARADYGMAT LALONDA W ZDROWIU PUBLICZNYM (Marc Lalonde, 1974) Grupy czynników kształtujących sytuacje zdrowotną ludności w % („obszary determinujące zdrowie”): A. Obszar biologii i genetyki – 20 B. Obszar zachowań i stylu życia – 50 C. Obszar czynników środowiska – 15 D. Obszar systemu ochrony zdrowia-15

ZJAWISKO GÓRY LODOWEJ W EPIDEMIOLOGII I ZDROWIU PUBLICZNYM (np. nadciśnienie, cukrzyca II, depresja, HCV, HIV/AIDS) System informacji o zdrowiu Znane przypadki Nieznane przypadki

MAPY POTRZEB ZDROWOTNYCH PODSTAWY PRAWNE *Nowelizacja ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych / Dz.U. z 2014 r. poz.1138/ *Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu treści map potrzeb zdrowotnych / Dz.U. z 2015 r. poz.458 /

PODSTAWY PRAWNE ust.4 Narodowy Instytutu Zdrowia publicznego – Państwowy Zakład Higieny, przygotowuje projekt Mapy Regionalnej, w szczególności na podstawie danych epidemiologicznych, demograficznych i danych z rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz przekazuje go właściwemu wojewodzie w terminie do 15 października roku poprzedzającego o 1rok kalendarzowy pierwszy rok obowiązywania Mapy Regionalnej. ust.5.Wojewoda na podstawie projektu, sporządza Mapę Regionalną i przekazuje ją do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w terminie do dnia 1 lutego roku poprzedzającego pierwszy rok obowiązywania Mapy Regionalnej.

PODSTAWY PRAWNE ust.6.Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny na podstawie Map Regionalnych sporządza Ogólnopolską Mapę Potrzeb Zdrowotnych, zwaną dalej „Mapą Ogólnopolską”. ust.7. Mapę Ogólnopolską i Mapy Regionalne, zwane dalej „mapami”, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny przekazuje ministrowi właściwemu do spraw zdrowia do zatwierdzenia do dnia 1 kwietnia roku poprzedzającego pierwszy rok obowiązywania tych map.

HISTORIA OKREŚLANIA POTRZEB

HISTORIA OKREŚLANIA POTRZEB JOHN BRADSHAW: POTRZEBY NORMATYWNE POTRZEBY ODCZUWANE (REALNE) POTRZEBY WYRAŻONE POTRZEBY WZGLĘDNE

PODZIAŁ POTRZEB wg Dr K. Kuszewskiego OCZYWISTE (WYPADEK, CIĄŻA, UDAR); WYNIKAJĄCE Z DIAGNOZY (RAK); NIEUŚWIADOMIONE (CUKRZYCA 2, AIDS) WYWOŁANE PRZEZ MEDIA I REKLAMĘ; WYNIKAJĄCE Z NASZEJ PSYCHOLOGII; WYNIKAJĄCE Z SAMOTNOŚCI - BRAK RODZINY I OPIEKI SPOŁECZNEJ; WYNIKAJĄCE Z BRAKU WIEDZY I WIARY W "CUDOWNE" LEKI.

POTRZEBY ZDROWOTNE Określenie potrzeb zdrowotnych to rozbieżność pomiędzy rzeczywistym stanem zdrowia a stanem pożądanym, Oznacza to również likwidację tych czynników i procesów, które decydują o stanie zdrowia gorszym niż pożądany Sformułowania „potrzeby zdrowotne” używa się jednak w odniesieniu do potrzeb opieki zdrowotnej, które wiążą się realizacją usług zdrowotnych, Wg Krzysztofa i Magdaleny Skuza z Katedry Finansów Publicznych Akademii Ekonomicznej w Krakowie

MAPY A KOSZYK Dotyczy to faktycznie potrzeb gwarantowanych finansowanych z środków publicznych, Innymi słowy są to szeroko opisane potrzeby obejmujące promocję zdrowia, profilaktykę, diagnostykę, leczenie i rehabilitację, Jest to więc to, co powinno być uwzględnione w jakimś stopniu w mapach potrzeb zdrowotnych, Nie ma tu więc miejsca na potrzeby wynikające z psychologii, samotności i braku wiedzy.

Jak tworzyć mapy? Lokalnie i w całej Polsce porównać możliwości realizacji świadczeń wg koszyka, Każdy powiat nie może realizować wszystkiego np. przeszczepów serca, województwo też nie, musi jednak zapewnić właściwą szybką drogę do diagnozy i leczenia (referencyjność), To wydaje się najważniejsze dla poprawy funkcjonowania systemu, bardziej niż wyrównanie różnic! Udało się w dializach, kardiologii interwencyinej, powinno teraz udać się w chorobach nowotworowych, Koncentracja fachowców i sprzętu, wyższa jakość i fachowość a także odpowiednie finansowanie właśnie tych ośrodków jest kluczem do zaprzestania rozpraszania środków.

ELEMENTY WRAŻLIWOŚCI SYSTEMU OCHRONY ZDROWIA (WHO, 2000) Poszanowanie godności pacjenta (np. traktowanie pacjenta przez personel, godność umierania), Zapewnienie udziału pacjenta w decyzjach dotyczących jego zdrowia i leczenia (autonomia pacjenta), Zachowanie poufności i prawa pacjenta do decydowania, kto będzie miał dostęp do informacji o jego zdrowiu, Szybkość reagowania systemu na nagłe zachorowania a także powoli rozwijające się zespoły chorobowe (diagnostyka, „waiting lists”), Jakość świadczeń pozamedycznych (np. wyżywienie, jakość środowiska szpitalnego i ambulatoryjnego), Dostęp do rodzinnego i społecznego wsparcia (np. odwiedziny i praktyki religijne), Swobodny wybór świadczeniodawcy.

Co powinno wynikać z analizy map potrzeb zdrowotnych – wybrane przykłady Zdrowe starzenie się („Healthy aging”) – nacisk na działania zmierzające do utrzymania seniorów jak najdłużej w aktywności; opieka i wsparcie w domu; unikanie zbędnych hospitalizacji; Choroba wieńcowa i CHUK: nacisk na prewencję i intensyfikację edukacji i terapii pacjenta po ostrych epizodach; Nowotwory: nacisk na prewencję, wczesną diagnostykę (poprawa zakresu i jakości badań skriningowych), wczesna terapia (standarty, koordynator leczenia); konieczność poprawy wskaźników 5- letnich przeżyć, centralizacja diagnostyki i terapii; Wypadki i urazy: prewencja i wczesna rehabilitacja; Depresja: wczesna diagnostyka i leczenie; prewencja samobójstw; Choroba Alzheimera; wspieranie rodzin, ośrodki dziennego pobytu; Dostrzeżenie chorób co do których nie było dotychczas danych epidemiologicznych – np. choroby narządu wzroku (NIZP-PZH,2015)

Standaryzowany wskaźnik umieralności mężczyzn w latach 2008-2010 Rak tchawicy, oskrzela i płuca Rak gruczołu krokowego

WNIOSKI Mimo niedoskonałego funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, dalsza poprawa stanu zdrowia ludności zwłaszcza tam gdzie obok prewencji wynikającej z poprawy stylu życia wdrażane są skuteczne technologie kliniczne – np. choroba niedokrwienna serca; Nadal znaczne społeczne i terytorialne nierówności w zdrowiu; „Aging” – konieczna reakcja systemu; Niska w skali EU przeżywalność z powodu nowotworów złośliwych, późna diagnostyka raka szyjki macicy i zahamowanie spadku umieralności z powodu raka piersi przykładami niepowodzeń.

WNIOSKI Polska jako państwo członkowskie WHO i członek Unii Europejskiej powinna sformułować i wdrażać politykę zdrowotną, w której ZDROWIE PUBLICZNE (zapobieganie chorobom i promocja zdrowia) jest traktowane równie poważnie jak zagadnienia medycyny naprawczej. Wynika stąd celowość kompleksowego legislacyjnego uporządkowania struktury i funkcjonowania Z P w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem roli NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA, redukcji nierówności w zdrowiu oraz ustalenia mechanizmów finansowania wdrażania NPZ i podstawowych działań zdrowia publicznego. Ustawa o Z.P. jest już gotowa.

MAPY POTRZEB ZDROWOTNYCH Wyjściowe wojewódzkie mapy potrzeb zdrowotnych zostały wykonane przez NIZP-PZH i MZ we współpracy z samorządami wojewódzkimi w okresie styczeń – marzec 2014 dla „Policy Paper”, który opracowany został przez Departament Funduszy Europejskich MZ dla Komisji Europejskich. Opracowanie kompleksowych map potrzeb zdrowotnych wojewódzkich i krajowej jest warunkiem otrzymania znacznych, przeznaczonych na zdrowie, funduszy KE. Mapy potrzeb zdrowotnych i ich interpretacja jako narzędzie racjonalnego planowania inwestowania w zdrowie ludności.

Zdanie będące konkluzją różnych analiz i tej prezentacji - Żaden kraj (i żaden budżet), w którym nie ma sprawnego systemu zapobiegania chorobom i promocji zdrowia (ZDROWIE PUBLICZNE) nie jest w stanie pokrywać, w odpowiednim do oczekiwań stopniu, geometrycznie rosnących kosztów terapii starzejącej się ludności. Z. Jakab (WHO/EURO), M.J. Wysocki (NIZP-PZH) Warszawa,2013.

Dziękuję za uwagę