Propozycja lekcji z nauki o języku:   „Kultura języka polskiego na co dzień”. zebrała i opracowała: Zofia Szachowicz-doradca metodyczny SODiD – CKUiP Zielona Góra

Lekcje o kulturze języka można podzielić na dwie lub trzy jednostki lekcyjne. Jedną z nich należałoby poświęcić na analizę i ćwiczenia poprawnego mówienia; drugą - wyjaśnieniu pojęć związanych z kulturą języka, normami języka, źródłami i rodzajami błędów językowych; trzecią – ćwiczeniom językowym: analizie i poprawie błędów.

Kultura języka na co dzień „ Tak czy owak, ani urzędnicy, ani posłowie, ani pedagodzy akademiccy nie będą na pierwszej linii frontu ognia, będziecie na niej WY, nauczyciele i doradcy. (...) Mit drugi. Polskie szkoły są wspaniałe, nauczyciele są doskonali, trzeba tylko pozwolić im dalej robić swoje i wszystko będzie dobrze.”

Ustawa z dnia 7 października 1999r. o języku polskim [(Ustawa z dnia 7 października 1999r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999,ze zm.), zwana dalej „ustawą o języku polskim”. Ustawa weszła w życie w dniu 9 maja 2000r.] Zapis z ustawy o języku polskim: „ ochrona języka polskiego polega w szczególności na: -dbaniu o poprawne użytkowanie języka polskiego i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji; - przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji; - szerzeniu wiedzy o nim i jego roli w kulturze; - upowszechnianiu szacunku do regionalizmów i gwar, a także przeciwdziałaniu ich zanikowi; - promocji języka polskiego na świecie; - wspieraniu nauczania języka polskiego w kraju i za granicą.”

Mówić i pisać należy poprawnie (tekst do wykorzystania w trakcie lekcji): „Zdodnie z nanjwoymszi baniadmi perzporawdzomyni na bytyrijskch uniweretasytch nie ma zenacznia kojnolesc ltier przy zpiasie dengao solwa. Nwajżanszyeim jest, aby priewsza i otatsnia lteria była na siwom mijsecu, ptzosaloe mgoa być w niaedzile i w dszalym cąigu nie pwinono to sawrztac polbemórw ze zozumierniem tksetu. Dzijee sie tak datgelo, ze nie czamyty wyszistkch lteir w sołwie, ale clae sołwa od razu.”

Dbałość o jakość wymawianych słów! Lekcja pierwsza Lekcja pierwsza:   Dbałość o jakość wymawianych słów! MOIC TRZEA POPAWNIE!!! Takim zapisem można zacząć lekcję! Główny cel to uświadomienie uczniom: jak ważne jest wyraźne mówienie, poprawne artykułowanie słów, a przez to uwrażliwienie na własne wypowiedzi oraz wzbudzenie zainteresowania i motywacji do ćwiczenia swojej wymowy!

Lekcja pierwsza: c. d. Można np. rozpocząć tak: przedstawić klasie temat w sposób jak najbardziej niedbały, niewyraźny i niezrozumiały (szybko, sepleniąc, ściskając szczęki, zapominając o oddechu i nie dbając o prawidłową postawę ciała, nie kierując słów do osób, ale „na boki”, itp.)   Takie wprowadzenie budzi zdziwienie i zaciekawienie uczniów – stanowi świetny wstęp do rozmowy na temat sposobu mówienia. Można wskazać uczniom najbliższą perspektywę – prezentacje maturalne, które odbywają się przed komisją spoza szkoły, egzaminatorzy więc nie będą przyzwyczajeni do uczniowskich nawyków słownych czy błędów fonetycznych – stąd mogą nie rozumieć, zrozumieć wypowiedzi.

Przez mowę rozumiemy zespół znaków wydawanych przez aparat głosowy człowieka    język mówienie zrozumienie tekst

Można też przypomnieć schemat komunikacji: NADAWCA KOMUNIKAT ODBIORCA KONTEKST NADAWCA KOMUNIKAT ODBIORCA KOD  

Komunikacja językowa– proces porozumiewania się, przebiegający między nadawcą a odbiorcą. By proces porozumiewania przebiegał bez zakłóceń, muszą być spełnione następujące warunki: Nadawca musi stworzyć komunikat, który chce przekazać. Komunikat musi dotrzeć do odbiorcy. Między nadawcą a odbiorcą musi być porozumienie, kontakt. Nadawca i odbiorca, aby komunikat przebiegał bez zakłóceń, muszą posługiwać się zrozumiałym dla obu stron kodem językowym. Nadawca i odbiorca komunikatu muszą znać kontekst wypowiedzi. Wspólnie z uczniami można się zastanowić nad czynnikami utrudniającymi czy też uniemożliwiającymi sprawną komunikację językową.  

Komunikacja językowa Oto przykładowe odpowiedzi: -        - zła postawa ciała; -        - brak kontroli oddechu; -        - sprzeczność komunikatów werbalnych z niewerbalnymi; -        - zbyt szybkie mówienie; -        - niedbałe wymawianie głosek i słów; -        - niekorzystne otoczenie; -        - chaotyczne formułowanie myśli; -        -wpływ intensywnych emocji, itp.

Komunikacja językowa Uczniowie przez chwilę zastanawiają się nad tym, jakimi nadawcami komunikatów są oni sami. Pytaniem: „jak ja mówię, jak mnie słyszą?” można sprowokować ( w grupach, w parach) pracę nad kartą, w której znajdą się wskazówki dla złego mówcy, a hasłem wywoławczym dla tego typu zadania może być pytanie: „Co robić, aby nikt mnie nie rozumiał?”

2. Jak najczęściej używaj „y,y,y”, „e,e,e” i innych przerywników. Komunikacja językowa Oto „anty” mówcy: Mów szybko! 2. Jak najczęściej używaj „y,y,y”, „e,e,e” i innych przerywników. 3. Mów z pełnymi ustami. 4. Nigdy nie zmieniaj intonacji. 5. Nie otwieraj ust w trakcie mówienia. Pamiętaj, że twoimi najlepszymi słuchaczami są twoje stopy – wcale nie druga osoba. 7. Nie rozdzielaj słów – razem brzmią lepiej. 8. Nie kończ słów – i tak wszyscy zrozumieją. 9. Garb się w trakcie mówienia. 10. Gdy mówisz, nie oddychaj. Do

Lekcja pierwsza: c. d. Następna część lekcji – różnorodne ćwiczenia: propozycje ćwiczeń do wykorzystania na lekcji: w całości lub do wyboru w zależności do zainteresowania uczniów:   1. Ćwiczenia oddechowe – prawidłowy oddech to podstawa płynnego mówienia:w pozycji stojącej, przy oddychaniu (wdechu) kontrolujemy, by ramiona nie unosiły się w górę. Przy wydechu unikamy wszelkich ruchów szyi i głowy: a. naśladujemy zdyszanego pieska powtarzając sylaby: cha – cha... (wdech i wydech bardzo szybki);  

b. wciągamy powietrze nosem wyobrażając sobie, że wąchamy bukiet pięknie pachnących kwiatów, zatrzymujemy się na chwilę, po czym wypuszczamy swobodnie powietrze ustami; c. nabieramy i wypuszczamy powietrze z otwartymi ustami tak, jakbyśmy bardzo mocno wzdychali. d. stajemy przodem do ściany, opierając się o nią rękami (albo stajemy mocno w lekkim rozkroku), próbujemy wybrzmieć literę „m” tak, aby poczuć wibracje nawet w głowie; chóralnie wypowiadamy wszystkie litery z polskiego alfabetu, z naciskiem na głośną i przesadnie wyraźną artykulację – dodatkowo obserwujemy swoje usta w lusterku.

2. Ćwiczenie: wykorzystujemy wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Strasna zaba”: odczytujemy, sepleniąc. Strasna zaba wiersz dla sepleniących Pewna pani na Marsałkowskiej kupowała synkę z groskiem w towazystwie swego męza, ponurego draba; wychodzą ze sklepu, pani w sloch, w ksyk i w lament: - Męzu, och, och! popats, popats, jaka strasna zaba! Mąz był wyzsy uzędnik, psetarł mgłę w okulaze i mówi: - Zecywiście coś skace po trotuaze! cy to zaba, cy tez nie, w kazdym razie ja tym zainteresuję się;

Ćwiczenia: zaraz zadzwonię do Cesława, a Cesław niech zadzwoni do Symona - nie wypada, zeby Warsawa była na "takie coś" narazona. Dzwonili, dzwonili i po tsech latach wrescie schwytano zabę koło Nowego Œwiata; a zeby sprawa zaby nie odesła w mglistość, uządzono historycną urocystość; ustawiono trybuny, spędzono tłumy, "Stselców" i "Federastów" - słowem, całe miasto.

Ćwiczenia: Potem na trybunę wesła Wysoka Figura i kiedy odgzmiały wsystkie "hurra", Wysoka Figura zece tak: - Wspólnym wysiłkiem ządu i społeceństwa pozbyliśmy się zabiego bezeceństwa - panowie, do góry głowy i syje! A społeceństwo: - Zecywiście, dobze, ze tę zabę złapaliście, wsyscy pseto zawołajmy: "Niech zyje!" 1936

Ćwiczenia: „łamańce językowe” można rozdać na kartkach, uczniowie samodzielnie czytają, wymieniają się między sobą, potem ochotnicy głośno czytają przed całą klasą:  

Przykłady ćwiczeń: Przykłady (ze szkoły aktorskiej):   „Spadł bąk na strąk a strąk mu pękł. Pękł pęk, pękł strąk a bąk się zląkł.” „W trzęsawisku trzeszczą trzciny, trzmiel trze w Trzciance trzy trzmieliny, a trzy byczki znad Trzebyczki z trzaskiem trzepią trzy trzewiczki.” „Bzyczy bzyk zad Bzury zbzikowane bzdury, bzyczy bzdury, bzdurstwa bzdurzy i nad Bzurą w bzach bajdurzy, bzyczy bzdury, bzdurnie bzyka, bo zbzikował i ma bzika.”

Przykłady ćwiczeń: „W gąszczu szczawiu we Wrzeszczu klaszczą kleszcze na deszczu, szepcze szczygieł w szczelinie, szczeka szczeniak w Szczuczynie, piszczy pszczoła pod Pszczyną, świszcze świerszcz pod leszczyną, a trzy pliszki i liszka taszczą płaszcze w Szypiszkach.”   „Trzynastego, w Szczebrzeszynie chrząszcz się zaczął tarzać w trzcinie. Wszczęli wrzask Szczbrzeszynianie: Cóż ma znaczyć to tarzanie?! Wezwać trzeba by lekarza, zamiast brzmieć, ten chrząszcz się tarza! Wszak Szczerzeszyn z tego słynie, że w nim zawsze chrząszcz brzmi w trzcinie! A chrząszcz odrzekł niezmieszany: Przyszedł wreszcie czas na zmiany! Drzewiej chrząszcze w trzcinie brzmiały, teraz będą się tarzały!”

„Hasał huczek z tłuczkiem wnuczka i niechcący huknął Przykłady ćwiczeń: „Hasał huczek z tłuczkiem wnuczka i niechcący huknął żuczka. Ale heca! Wnuczek mruknął i z hurkotem w hełm się stuknął. Leży żuczek, leży wnuczek, a pomiędzy nimi tłuczek. Stąd dla huczka jest nauczka, by nie hasać z tłuczkiem wnuczka.”   „Kurkiem kranu kręci kruk, kroplą tranu brudząc bruk, a przy kranie, robiąc pranie, królik gra na fortepianie.”

„Za parkanem wśród kur na podwórku kroczył kruk w purpurowym kapturku, raptem strasznie zakrakał i zrobiła się draka, bo mu kura ukradła robaka.”   „Turlał goryl po Urlach kolorowe korale, rudy góral kartofle tarł na tarce wytrwale. Gdy spotkali się w Urlach góral tarł, goryl turlał chociaż sensu nie było w tym wcale.”

„Trzódka piegży drży na wietrze, chrzęszczą w zbożu skrzydła chrząszczy, wrzeszczy w deszczu cietrzew w swetrze drepcząc w kółko pośród gąszczy.”   „Czesał czyżyk czarny koczek, czyszcząc w koczku każdy loczek, po czym przykrył koczek toczkiem, lecz część loczków wyszła boczkiem.” „Na peronie w Poroninie pchła pląsała po pianinie. Przytupnęła, podskoczyła i pianino przewróciła.”

„W grząskich trzcinach i szuwarach kroczy jamnik Przykłady ćwiczeń: c. d. „W grząskich trzcinach i szuwarach kroczy jamnik w szarawarach, szarpie kłącza oczeretu i przytracza do beretu, ważkom pęki skrzypu wręcza, traszkom suchych trzcin naręcza, a gdy zmierzchać się zaczyna z jaszczurkami sprzeczkę wszczyna, po czym znika w oczerecie w szarawarach i berecie...”   „Mała muszka spod Łoposzki chciała mieć różowe nóżki, różdżką nóżki czarowała, lecz wciąż nóżki czarne miała. Po cóż czary, moja muszko? Ruszże móżdżkiem, a nie nóżką! Wyrzuć wreszcie różdżkę wróżki i unurzaj w różu nóżki!”

„W krzakach rzekł do trznadla trznadel: Może mi Przykłady ćwiczeń: c. d. „W krzakach rzekł do trznadla trznadel: Może mi pożyczysz szpadel? Muszę nim przetrzebić chaszcze, bo w nim straszne straszą paszcze. Odrzekł na to drugi trznadel: Niepotrzebny, trznadlu, szpadel! Gdy wytrzeszczysz oczy w chaszczach, z krzykiem pierzchnie każda paszcza!”   „Waży żaba smar, pełen smaru gar, z wnętrza gara bucha para, z pieca bucha żar, smar jest w garze, gar na żarze, wrze na żarze smar.”

„Szedł Sasza suchą szosą i cóż, że ze Szwecji.” / Przykłady ćwiczeń: c. d. „Szedł Sasza suchą szosą i cóż, że ze Szwecji.” / „Sasza sobie szosą szedł.” „Wietrzyk zżółkłe strząsał liście.” ”Szczera strzyga szczygła strzygła.” „To tata czyta cytaty Tacyta. Czy pani czyta cytaty Tacyta?” „Czy trzy cytrzystki grają na cytrze, czy druga gwiżdże, a trzecia łzy trze?” „Wyalienowany neandertalczyk usatysfakcjonował rozentuzjazmowanego paleontologa.”

Recytacja krótkich rymowanek, wierszyków, np.: Przykłady ćwiczeń: c. d. Recytacja krótkich rymowanek, wierszyków, np.: „Srebrzą się strzeliste pnie, pnie strzeliste srebrzą się, szeleszczące, smukłe, drżące, srebrne, szeleszczące”. Można dodać do ćwiczeń: Ćwiczenia spółgłosek: a.ćwiczenia spółgłosek w połączeniu z samogłoskami: *spółgłoski w nagłosie, np.: ba-be-by, bia-bie-bi, ba-bo-bu, bia-bie-biu, itd. *spółgłoski w wygłosie, np.: ab-bab, ap-pap, aw-waw, af-faf, itd. *spółgłoski między samogłoskami, np.: baba-papa, nawa-rafa;

Rodzaje ćwiczeń b) ćwiczenia zbitek spółgłoskowych: · w nagłosie, np.: rba-bra, rbe-bre, rby-bry, rpa- pra, rpe-pre, rpy-pry, itd. · w wygłosie, np.: arb-abr, erb-ebr, yrb-ybr, arp-apr, erp-epr, yrp-ypr, itd. c) ćwiczenia spółgłosek w wyrazach i tekstach: · przesadnie dokładne wymawianie trudnych artykulacyjnie wyrazów, zestawów słów,np.: jabłko – jabłkowy; zmókł – zmógł; jad – jadł.  

Rodzaje ćwiczeń: c. d. 2. Rozkład nosówek: „ą”; „ę” w wygłosie: -      - na końcu wyrazu wymawiamy z pełną nosowością: „ą”; -      - większa tolerancja tyczy nosówki: „ę” – wymawiamy z lekką nosowością, np.: ide. 3. Wymowa dwu jednakowych głosek występujących obok siebie, np.: Anna, starannie, lekko, panna – wymawiamy jako jedną głoskę, ale czas wymowy jest taki długi, jak przy wymowie dwóch głosek.

4. Wymowa tylnojęzykowych: bank, Kongo, kangur Rodzaje ćwiczeń: c. d. 4. Wymowa tylnojęzykowych: bank, Kongo, kangur – norma ortofoniczna dopuszcza wymowę: nk, ng. 5. Wymowa wariantów nosowości: instynkt, czynsz, awans, tramwaj – w wymowie można upraszczać. 6. Wymowa wyrazów: trzy, tsy, cy, csy – nie wolno skracać ilości głosek! trzeba tseba cseba tak wolno! strzelać stselać, scselać / szcelać 1.

Wszystkie lub wybrane ćwiczenia mogą wydawać się uczniom niepoważne, śmieszne czy wręcz banalne, można przytoczyć powiedzenie M. Orłosia (Abecadło mówienia. Wstęp do nauki poprawnej wymowy, Wałbrzych 1999r.): „ Nauka wymowy, czy też jak mówią niektórzy „nauka dykcji”, jest najśmieszniejszą i najradośniejszą nauką znaną we współczesnym świecie. Czy oznacza to, że jest nauką niepoważną? Absolutnie NIE.  

Jest to jak najbardziej poważna wiedza, nad którą pracowało latami wielu poważnych ludzi. Najśmieszniejsza i najradośniejsza jest dlatego, że w czasie jej poznawania możecie i powinniście się nieźle bawić.” Jako zadanie domowe można zaproponować uczniom ułożenie „łamańca językowego” lub analizę ćwiczeń na karcie: „Językowy aerobik” – (załącznik nr 1).

Lekcja druga: Temat: Kultura języka – a co to takiego? Lekcję można zacząć od przywołania fragmentu wywiadu z 1994r. prof. Jana Miodka: „Czy polszczyzna się skundli?” i wypowiedzi językoznawców o zapożyczeniach – (załącznik nr 2). „ Jeżeli Ojczyzna jest domem naszym , to język jest dachem ów dom osłaniającym.” (Jan Paweł II) „ Kultura języka zaczyna się tam, gdzie się zaczyna świadomość językowa, gdzie ludzie nie tylko mówią, lecz zastanawiają się nad tym, jak mówią.” (Stanisław Szober)  

Lekcja druga: c. d. Kultura języka to: - stopień znajomości środków językowych; - stopień sprawności w świadomym i krytycznym korzystaniu z nich.   Kultura języka wyraża się przede wszystkim w bardzo dobrej znajomości i umiejętności przestrzegania wszystkich reguł i zasad nim rządzących. Ujawnia się ona w konkretnych sytuacjach komunikacyjnych tworzonych przez; miejsce, cel, temat rozmowy oraz status jej uczestników. Człowiek czujący szacunek do mowy ojczystej nie będzie używał wulgaryzmów, wyzwisk i przekleństw, nie będzie wygłaszał żartobliwego tekstu nad grobem zasłużonej osoby ani mowy żałobnej na weselu.

Kultura języka: wymaga również świadomości, iż innych słów używamy, rozmawiając z dzieckiem, a innych, dyskutując z wykładowcą. To warunek niezbędny, by nie doszło do zakłócenia komunikacji językowej. Musimy umieć dobrać odpowiedni zasób słów, by poprowadzić korespondencję z urzędem, układać przemówienie z okazji 50-lecia szkoły lub bawić towarzystwo w trakcie zabawy.  

W kontekście kultury słowa używa się określenia norma językowa, stosowanie się do niej decyduje bowiem o pozytywnym postrzeganiu nas przez otoczenie.   Im poprawniej i sprawniej posługujemy się językiem, tym wyższą kulturą języka się odznaczamy.   Kultura języka jest jednym ze składników ogólnej kultury umysłowej.  

Kultura języka O wysokiej kulturze języka świadczy: ·  *troska o poprawność wypowiedzi pisemnych i ustnych, unikanie błędów językowych; ·  *ciągłe podnoszenie swojego poziomu świadomości językowej – korzystanie ze słowników, poradników, czytanie artykułów w czasopismach i oglądanie audycji popularyzujących poprawną polszczyznę; ·  *dbałość o estetykę wypowiedzi – unikanie zbędnych powtórzeń, zapożyczeń, nieudanych neologizmów, nadużywanie wyrazów modnych; ·  *przywiązywanie wagi do estetyki słowa – prawdomówność, szacunek dla odbiorcy, unikanie manipulacji językowej.

Kultura języka * przywiązywanie wagi do estetyki słowa – prawdomówność, szacunek dla odbiorcy, unikanie manipulacji językowej. Norma językowa to sposób posługiwania się językiem uświęcony powszechnym zwyczajem. Wątpliwości związane z prawidłowym zastosowaniem obowiązujących reguł językowych rozstrzygają wydawnictwa i wypowiedzi językoznawców.

Odstępstwo od normy to błąd językowy Odstępstwo od normy to błąd językowy.   Podniesieniu poziomu kultury języka służy korzystanie ze słowników: * antonimów; * etymologicznego; * frazeologicznego; * poprawnej polszczyzny; * synonimów; * kultury języka; * języka polskiego; * homonimów.

język mówiony, sytuacje nieoficjalne Normy językowe normy językowe Potoczna język mówiony, sytuacje nieoficjalne wzorcowa język pisany, sytuacje oficjalne Spotkałam tą koleżankę. Spotkałam tę koleżankę. [pisaliśmy] – akcent na drugiej sylabie od końca; [pisaliśmy] – akcent na trzeciej sylabie od końca; czasowniki: mielić, pielić, ścielić i ich odmiana: *w czasie teraźniejszym: mielę, mielisz, mieli; *w czasie przeszłym: mieliłem, mieliłeś, mielił, mieliliśmy, mieliłyśmy; czasowniki: mleć, pleć, słać i ich odmiana: mielesz, miele; *w czasie przeszłym: mełlem, mełłeś, mełł, mełliśmy, mełłyśmy;

Normy językowe: c. d. wymowa typu: [miszcz]; [japko] wymowa typu: [mistsz]; [jabko] posługiwanie się formacjami złożonymi, np.: [autoalarm], [supersilny], [ekstrazabawa]; tworzenie zestawień, np.: alarm samochodowy, niezwykle silny, świetna zabawa; używanie wyrazów w nowej postaci morfologicznej, np.: [wysprzedaż], [nadwyrężyć]; posługiwanie się wyrazami w tradycyjnej postaci morfologicznej, np.: [wyprzedaż], [nadwerężyć];  

używanie nowej postaci frazeologizmów, np.: [spełniać rolę]; używanie związków frazeologicznych w tradycyjnej formie, np.: [odgrywać rolę], [spełniać funkcję];

Błędy językowe Błędy językowe:   Co to jest błąd językowy: odstępstwo od dotychczasowych norm; innowacje, czyli odstępstwa od dotychczasowych norm, które są uzasadnione – to zmiany językowe. Błędami zaś są wszelkie innowacje popełnione nieświadomie, których nie da się funkcjonalnie uzasadnić (niepotrzebne, nieprzydatne w języku).

ŹRÓDŁA BŁĘDÓW: ŹRÓDŁA BŁĘDÓW:   Najczęstsze przyczyny powstawania błędów:     -naśladowanie nawyków językowych środowiska (np. posługiwanie się gwarą); -       -nieznajomość stylów i wynikających z nich norm użycia środków językowych; -niedostateczna znajomość gramatyki języka polskiego; -brak troski o poprawność wypowiedzi, lekceważenie zasad; -lekceważenie ćwiczeń językowych usprawniających poprawne wypowiadanie się; -uleganie modom językowym, naśladowanie niewłaściwych wzorców; -lekceważenie samodzielnej lektury, lenistwo intelektualne; -brak nawyków dbania o kulturę wypowiedzi.

^ zapisu: ortograficzne i interpunkcyjne; ^ wymowy; ^ stylistyczne; Rodzaje błędów: Rodzaje błędów: tu z uczniami należy przypomnieć rodzaje, jaki znają, jakie popełniają.  błędy językowe: ^ zapisu: ortograficzne i interpunkcyjne; ^ wymowy; ^ stylistyczne; ^ gramatyczne: fleksyjne i składniowe; ^ leksykalne: słownikowe (wyrazowe), słowotwórcze i frazeologiczne.

Kryteria poprawności językowej Można omówić również kryteria poprawności językowej: kryteria poprawności językowej: funkcjonalne narodowe systemowe zwyczaju społecznego autorytetu kulturalnego

Zadanie domowe Przygotowaniem do lekcji poświęconej ćwiczeniom językowym może być zadanie domowe: należy polecić uczniom, przez kilka dni „wyłapywali” błędy językowe dziennikarzy, polityków w prasie, radiu i telewizji i następną lekcję rozpocząć od tych przykładów.  

Lekcja trzecia: Lekcja trzecia: Temat: Co w języku piszczy? Czyli : „język, żeby żyć, musi się zmieniać.” 1.  Rozpoczynamy od przykładów zanotowanych przez uczniów w zadaniu domowym. 2.  Na początek: „Jutro będzie wyświetlany nasz ulubiony film.” – wypowiedz podane zdanie jako stwierdzenie, pytanie i wykrzyknienie. Zaobserwuj, na czym polega zmiana intonacji. 3.  Sprawdź sposób akcentowania podanych wyrazów. Podziel je na sylaby, a następnie wyjaśnij, jakie są reguły dotyczące akcentowania tego typu wyrazów: matematyka, poszliśmy, sześćset, zrobilibyśmy.

Lekcja trzecia: c. d. 11. Jak ważna jest interpunkcja niech świadczy choćby przykład: „zdrowia# szczęścia# jak najmniej trosk i kłopotów – życzy ... albo „zdrowia # szczęścia jak najmniej# trosk i kłopotów – życzy ... – źle postawione przecinki zmieniają sens (treść) życzeń! 5. Anakoluty (bł. składniowe): „Idąc do domu, padał deszcz. Idąc na zakupy, uciekł mi autobus.” 6. Pleonazmy: „akwen wodny; iść pieszo; cofać się do tyłu; kontynuować dalej; upaść na dół; nie idzie iść zjeść; wznieść się do góry.

Lekcja trzecia: c. d. 7. Poprawiamy błędy w zdaniach: „Dał kotowi jeść. Jadąc na rowerze, zgubił mi się scyzoryk. Nasza nowa koleżanka podlizuje się do każdego. Dzień dobry dla Pana Dyrektora. Nie miałem biletu i bałem się, że nadejdzie kontrol. Dawno nie było kiślu na obiad.” 8.Wymień błędy, które dostrzegasz w wypowiedziach swoich i swoich rówieśników. Z czego one wynikają?

Rodzaje błędów:     9 9. Błędy składniowe wywołują niekiedy komiczny efekt. Wyjaśnij, na czym polega śmieszność podanych wypowiedzi: „ Matka lepiła pierogi dla swoich dzieci, które następnie gotowała. Kupiliśmy lody dziewczynom, które się roztopiły. Pożyczyłam książkę od koleżanki, która była bardzo zniszczona.” .  10. Wskaż błędy słownikowe w zdaniach i podaj poprawne formy: „ Napełniliśmy cały karnister benzyną. Bohater lektury miał żywą osobowość. Po zakończeniu walki nastąpiła rekapitulacja wojsk wroga. Zaadoptowaliśmy tekst do potrzeb naszego przedstawienia.”

11. Popraw błędy słowotwórcze w zdaniach: Rodzaje błędów: 11. Popraw błędy słowotwórcze w zdaniach: „ Chleb upiekły czułe matkowe ręce. Jego upartość była nie do zniesienia. Nie wszyscy jeszcze umią poprawnie odmieniać czasowniki.” 12. Wskaż błędy frazeologiczne w podanych zdaniach: „ Twoja propozycja okazała się kością w gardle. Podejmując nową propozycje pracy, rzucił się z łopatą na słońce.”

13. W podanych zdaniach w użytych formach Rodzaje błędów: 13. W podanych zdaniach w użytych formach wyrazów błąd polega na niezgodności z systemem języka. Wyjaśnij, jaka reguła gramatyczna została w nich naruszona? „ Panowi nie podobało się to. Nie zjadłam budynia. Gdy zakończyliśmy dyskusję, która była bardzo owocna. Byłem stałym współpracownikiem z wieloma firmami. Najbardziej piękniejszy był obraz, na którym były róże.”

14. Wyjaśnij, dlaczego podane zdania nie są funkcjonalne? Rodzaje błędów:    14. Wyjaśnij, dlaczego podane zdania nie są funkcjonalne? „ W miesiącu lipcu wyjadę na wakacje. Wybrałem najbardziej optymalny wariant wycieczki. Musiał się cofnąć z powrotem do domu.”

15.Oceń z punktu widzenia poprawności stylistycznej Rodzaje błędów: 15.Oceń z punktu widzenia poprawności stylistycznej podane fragmenty wypowiedzeń: a. Do kelnera w restauracji: „Aczkolwiek wolę schab, poproszę o pieczeń wołową tudzież surówkę.” b. Prośba o zwolnienie z lekcji: „Poproszę o usprawiedliwienie mojej nieobecności, ponieważ muszę kopsnąć się do babci.” c. Dziecko do rodziców: „Uiściłem dzisiaj opłatę za ubezpieczenie.” d. Uczeń w wypracowaniu o bohaterze literackim: „Aleksy ze średniowiecznej legendy zachowywał się wkurzająco.”

16. Z podanego tekstu usuń niepotrzebne zapożyczenia: Rodzaje błędów: 16. Z podanego tekstu usuń niepotrzebne zapożyczenia: „Mam inklinację ku eksponowaniu swojej nowej garderoby, co dostarcza mi dużo satysfakcji. Niedawno jednak miałam ambiwalentne uczucie, kiedy nikt nie zauważył nowego wariantu mojego stroju. Byłam zdegustowana i stwierdziłam, że w moim otoczeniu nie ma koneserów, którzy zaakceptowaliby mój image.”

akceptacja - ....; ekspozycja – ...; Rodzaje błędów: 17.Do podanych wyrazów zapożyczonych dodaj rodzimy odpowiednik. Jeśli znalezienie synonimu jest dla ciebie problemem, skorzystaj ze słownika wyrazów obcych: akceptacja - ....; ekspozycja – ...; degustacja - ...; inklinacja - ...; koneser - ...; trend - ... arbiter - ...; bilateralny - ...; ambiwalentny - …; fast food (fastfud) - ...;  

W opracowaniu materiału korzystałam z artykułu Bibliografia W opracowaniu materiału korzystałam z artykułu p. Marty Fabisiak (Polonistyka, nr 5 z 2009r.) oraz z ćwiczeń językowych zawartych w podręczniku do klasy I: Jagiełło u., Janicka-Szyszko R., Steblecka M., Kształcenie kulturowo – literackie i językowe, część I, Wydawnicto Pedagogiczne Operon, Gdynia 2007, ISBN 978 83-7461-415-3.  

Koleżanki i Koledzy, mam nadzieję, Zakończenie Dziękuję! Koleżanki i Koledzy, mam nadzieję, że propozycja przyda się w realizacji naszych zadań polonistycznych. Zofia Szachowicz