Postmodernizm Postmodernizm: przedrostek o znaczeniu ”po”, dodawany do rzeczowników i przymiotników, wskazujący na to, że zjawisko, osoba, rzecz lub cecha są postrzegane jako takie, które występują po zakończeniu tego, co określa drugi człon wyrazu i są tego kontynuacją.

Postmodernizm (według Słownika wyrazów obcych i trudnych): intelektualny i artystyczny prąd końca XX wieku, głoszący odejście od wąsko rozumianej nowoczesności, którą charakteryzuje przekonanie o wiecznym postępie i o możliwości obiektywnego poznania wszystkiego, ustalanie jednoznacznych zasad i prawd oraz wyznaczanie ostrych granic. W sferze światopoglądowej postmodernizm wiąże się z dystansem wobec wielkich ideologii, zaś w estetyce – z zatarciem granicy między kulturą elitarną i masową, nawiązywaniem do stylu różnych epok i nieuznawaniem uniwersalnych zasad w sztuce.   Postmodernista - myśliciel lub artysta będący zwolennikiem postmodernizmu.

Termin o niejasnym i nie do końca zdefiniowanym znaczeniu, powstał na gruncie angloamerykańskim lat 50. i 60. XX wieku. Na gruncie anglojęzycznym określenie modern literature (literatura nowoczesna, współczesna) dotyczy literatury I połowy XX wieku tworzonej przez wielkich nowatorów i ekperymentatorów w prozie i poezji, takich jak:      Marcel Proust;    Jmaes Joyce; Franz Kafka; Thomas Stearns Eliot; Wiliam Faulkner; Ezra Pound; Thomas Mann.

- powieść traktowana jako literacki odpowiednik szalonego happeningu; Podstawowe wyznaczniki literatury postmodernistycznej: (za Janem Twardowskim):  -programowa „intertekstualność” (tekst odsyła do innych tekstów poprzez częste używanie cytatów oraz pastiszu, parodii, persyflażu, aluzje, zapożyczenia); -eklektyzm (w utworze koegzystują różne gatunki, style, elementy literatury wysokoartysytycznej i popularnej, to świadome zmieszanie wielu stylów i poetyk); -demonstracyjna „literackość” dzieła (demaskowanie fikcjonalności anegdoty, odsłanianie pisarskiego warsztatu); -autotematyzm – konstruowanie utworu na oczach czytelnika; uwolnienie powieści od celów pozaliterackich (traktowanie dzieła jako produktu nieskrępowanej wyobraźni artysty - stąd irracjonalizm, chaos, łamanie rozmaitych tabu); - ludyczny charakter dzieła - traktowanie dzieła jako gry, zabawy z odbiorcą; - powieść traktowana jako literacki odpowiednik szalonego happeningu; - ulubione środki: parodia, zabawa, ironia, czarny humor; - ulubiona forma – komiks.

Teoretykami postmodernizmu są m. in Teoretykami postmodernizmu są m. in.: Jean-Francois Lyotard, Jacques Derrida, Michel Foucault. Do twórców literatury postmodernistycznej zalicza się takich pisarzy, jak: - Umberto Eco; - Italo Calvino; - Thomas Pynchon; - John Barth, a także pisarzy iberoamerykańskich “realizmu magicznego” (realizm miesza się tu z magią) z Gabrielem Garcią Marquezem jako autorem „Stu lat samotności” na czele.

Jak ongiś powiedział Garcia Marquez : „my wszyscy piszemy jedną powieść Ameryki Łcińskiej”:    autorem rozdziału kolubijskiego jest Garcia Marquez, kubańskiego – Carpentier, argentyńskiego – Cortazar.

"Sto lat samotności", 1967 (wydanie polskie: 1974). Powieść, w której jak na klasyczne dzieło realizmu magicznego przystało, Przeplatają się zdarzenia z życia codziennego ze zdarzeniami  świata wyobraźni i fantasty-ki. Należy ją uznać za utwór najbardziej reprezentujący realizm magiczny.  Stuletnie dzieje osady Macondo i rodziny Buendia stanowią metaforyczny obraz  Ameryki Łacińskiej, przedstawiają  specyfikę tego kontynentu. Powieść stała się bestsellerem światowym, a jej autor bogatym pisarzem.

Dwadzieścia lat temu w Polsce ceniono wyżej autora „Gry w klasy” niż hermetycznego erudytę Borgesa. Po upływie ćwierćwiecza karta się odwróciła. Borges stał się wielkością bezdyskusyjną, uznawany jest za jednego z najwybitniejszych pisarzy minionego stulecia, klasyka metaliteratury i prekursora postmodernizmu.

Słowo postmodernizm istnieje już w języku polskim Słowo postmodernizm istnieje już w języku polskim. Jedni odbierają je jako wyzwanie, inni widzą w nim zagrożenie, a jeszcze inni – obietnicę i nadzieję. Etykietą „postmodernistyczny” opatrywane są dziś powieści i wiersze, filmy i spektakle, interpretacje dzieł sztuki, wywody filozoficzne, a nawet wykonania muzycznych arcydzieł.

Według najprostszej, nasuwającej się w pierwszej chwili, interpretacji „postmodernizm” to coś, co przychodzi wówczas, gdy kończy się modernizm. Niestety, prostota okazuje się w tym przypadku złudzeniem, a także źródłem poważnych komplikacji.

Przykład architektury postmodernistycznej

Postmodernizm: przykład bryły kościoła i muzeum

Jednak dla Amerykanów, którzy wnieśli największy wkład w upowszechnienie kontrowersyjnego terminu „postmodernizm” to coś zupełnie innego. Jeśli sztukę XX wieku przyzwyczailiśmy się obdarzać mianem „nowoczesnej”, to postmodernizm jest w takim układzie „ponowoczesny”. I właśnie po ten ostatni, niefortunnie brzmiący, termin sięgają niektórzy polscy autorzy. „Postmodernistyczny” - brzmi kusząco i tajemniczo, „ponowoczesny” – dosyć ryzykownie, a nawet absurdalnie.

Postmodernizm niczego nie odrzucał, ale też niczego nie starał się kontynuować. Obcy był mu zarówno bunt, jak i szacunek dla tradycji. Okoliczności, w jakich powstawały pierwsze teksty postmodernistyczne – ich autorom towarzyszyła rozpaczliwa świadomość, iż wszystkie wielkie arcydzieła powieści XX wieku zostały już napisane. Rozterkę i nadzieję postmodernistycznego pisarza ilustrowały najlepiej tytuły esejów Johna Barha: „Literatura wyczerpania” z 1967 roku oraz z 1980 szkic „Postmodernizm – literatura odnowy”.  

Postmoderniści zbliżający się do kultury masowej, przekonani są o ludycznym charakterze sztuki. Dzieło sztuki okazywało się rodzajem gry z odbiorcą – gry o nieokreślonych, wciąż zmieniających się regułach. Podważając kryteria kompozycji, opowiadając się za rezygnacją z selekcji, występując przeciw arbitralności, postmodernizm powołał do życia dzieło – labirynt.

Przedmiotem ciągłych sporów jest lista pisarzy postmodrnistycznych Przedmiotem ciągłych sporów jest lista pisarzy postmodrnistycznych. Za sprawą eseju Johna Barha prekursorami „literatury wyczerpania” zostali: Borges, Beckett, V. Nabokow. Twórcy postmodernizmu amerykańskiego to: John Barth, Robert Coover, a także (choć przynależność budzi kontrowersje) Joseph Heller, Kurt Vonnegut, John Hawkes, a także Jerzy Kosiński.

W polskiej humanistyce funkcjonuje właściwie tylko jeden sposób rozumienia modernizmu, zaproponowany przez Kazimierza Wykę w 1959 roku. Zdaniem badacza „modernizm” to pojęcie nieco odmienne (a także węższe) niż „Młoda Polska”. Odnosi się on głównie do literatury powstającej w ostatniej dekadzie XIX wieku i jej cech charakterystycznych (indywidualizm, spirytualizm, liryzm, zwrot ku metafizyce itd.). Precyzyjna definicja Wyki nie przez wszystkich została zaakceptowana i późniejsi historycy literatury często używali określeń „Młoda Polska” i „modernizm” nieomal zamiennie.

W rozpowszechnieniu idei postmodernistycznych w Polsce odegrał (wydawany na Śląsku) kwartalnik literacki „FA-art.” Drukowano w nim teksty Derridy, a także szkice i recenzje Krzysztofa Uniłowskiego. Uniłowski przejawy postmodernizmu dostrzegł już w utworach Gombrowicza, Parnickiego, Lema. Za właściwych reprezentantów kierunku uznał Krzysztofa Bieleckiego („Polowanie na postmodernistów”), Marka Słyka, Bogdana Barana, Leopolda Buczkowskiego.

W poezji czy dramacie brak jak dotąd dzieła, które spełniałoby rolę postmodernistycznego wzorca. Z uwagi na „kolażowy” charakter łączono z modnym kierunkiem niektóre książki Czesława Miłosza czy Adama Zagajewskiego. Elitarny postmodernizm to intelektualna moda, która pewnie któregoś dnia ustąpi miejsca innym atrakcjom.

Adam Zagajewski Epikur z mojej klatki schodowej Zagajewski Adam Epikur z mojej klatki schodowej po wieczornym uniwersytecie marksizmu-leninizmu po skróconym kursie miłości dwa razy dziennie wypuszcza na wolność swoją teściową schorowaną staruszkę która pluje starą czarną krwią i mówi do niego ty skurwysynu Wtedy on nastawia na nią radio gdzie właśnie audycja pełnym głosem o sprawach młodzieży i myśli jeszcze jestem młody moje życie otwiera się przede mną jak zatoka morska w pełnym słońcu lata Komunikat 1972 Adam Zagajewski Adam Zagajewski (ur. 21 czerwca 1945 we Lwowie) - poeta, eseista, prozaik, tłumacz. Syn prof. Tadeusza Zagajewskiego. Studiował psychologię i filozofię. Związany z poetyckim ruchem Nowej Fali w Krakowie. Wywodzi się z programu krakowskiej grupy "Teraz". Po podpisaniu listu 59 w 1975 był objęty zakazem druku. Wykładowca amerykańskiego uniwersytetu w Houston. Od 1981 roku mieszkał w Paryżu, a od 2002 roku na stałe w Krakowie. Członek redakcji Zeszytów Literackich. Laureat nagrody Vilenica w 1996 roku i Nagrody Adenauera w 2002 r. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Warto wspomnieć, iż z postmodernizmem w Polsce mają problem naukowcy, badacze literatury, teoretycy i krytycy literatury, twórcy i szeroko rozumieni humaniści. Wielogłosowość doprowadziła do konferencji naukowej w 2001r. na temat: „Proza polska końca XX wieku. Postmodernizm?” Dały się słyszeć różne głosy, wśród nich i takie, które stwierdzają, że postmodernizm w Polsce nie istnieje.

Inni twierdzą, iż dorobek polskich postmodernistów pozostaje w zależności od doświadczeń literatury obcej, zwłaszcza amerykańskiej. I to stanowisko wydaje się być bliższe rzeczywistości literackiej dzisiejszego dnia. Analizie zostały poddane różne aspekty prozy (wspomnianego wcześniej) Witolda Gombrowicza, jej filozoficzne konteksty i postmodernistycznego prekursorstwa i Leopolda Buczkowskiego, Jerzego Andrzejewskiego, Henryka Grynberga, Stanisława Czycza, Pawła Huellego, Manueli Gretkowskiej, Andrzeja Stasiuka, Olgi Tokarczuk, Andrzeja Sapkowskiego.

W jaki sposób w codzienności polonistycznej można by przybliżyć pojęcie „postmodernizmu” uczniom ostatnich klas szkoły ponadgimnazjalnej? Myślę, iż poprzez elementy wykładu i dyskusji z młodzieżą na temat wybranych współczesnych pozycji, które co prawda nie ma w kanonie lekturowym, ale są przez młodzież czytane, znane i lubiane.

Na przykład: Proponuję Państwu przykład wykładu rozmowy z uczniami o postmodernizmie, wykorzystując: - tekst P. Sarzyńskiego: „Piąta woda po Puchatku”; - scenariusze lekcji 71, 72 i 73 (Scenariusze lekcji języka polskiego , klasa IV szkoły średniej B. Stworowej); - gdzie szukać zjawiska postmodernizmu?; - co stanowi pułapkę postmodernizmu w kształceniu literackim?

Przykłady postmodernizmu w architekturze