Organizacja pracy i opieki, preferencje i praktyka Konferencja: Praca zawodowa a obowiązki rodzinne Warszawa, 20 czerwca 2007 Organizacja pracy i opieki, preferencje i praktyka Anna Matysiak Instytut Statystyki i Demografii SGH Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pytania badawcze W jaki sposób pracujący organizują sobie czas pracy i opieki? Jakie są ich preferencje? W jakim stopniu opieka ogranicza zatrudnienie? Jakie są warunki aktywizacji zawodowej osób sprawujących opiekę?

Plan prezentacji Wprowadzenie Praktyka Preferencje Podsumowanie elastyczny czas pracy praca w niepełnym wymiarze strategie opiekuńcze w godzinach pracy urlopy wychowawcze Preferencje pracujących niepracujących Podsumowanie

Współczynnik płodności ogólnej i wskaźnik aktywności zawodowej kobiet 1975 Współczynnik płodności ogólnej i wskaźnik aktywności zawodowej kobiet 1996 Źródło: Adsera A., 2005, s. 190

Korelacja przekrojowa pomiędzy współczynnikiem płodności ogólnej a wskaźnikiem aktywności zawodowej kobiet, kraje OECD Na poziomie indywidualnym zależność ta jest nadal ujemna, ale: - doszło do jej osłabienia w czasie - jest słabsza w krajach, w których prowadzona polityka wspiera łączenie pracy zawodowej z opieką zatrudnienie kobiet wywiera mniej negatywny wpływ na płodność niż odwrotnie. Pokazuje to że osiągnięcie wyższego poziomu płodności i zatrudnienia kobiet jest możliwe i podkreśla rolę odpowiednich polityk. Źródło: Ahn, Mira, 2002

Jaka jest organizacja pracy i opieki w Polsce? Łączenie pracy zawodowej z opieką w Polsce

Elastyczny czas pracy

Elastyczny czas pracy

Elastyczny czas pracy Silnie zdeterminowany przez kwalifikacje i cechy zawodowe respondentów oraz charakterystyki miejsca pracy, w niewielkim stopniu przez sytuację rodzinną i obciążenie opieką. Relatywnie większe możliwości elastycznej organizacji czasu pracy mają: Osoby z wykształceniem wyższym Pracujący w małych firmach Pracujący w rolnictwie oraz usługach (handlu, hotelarstwie, nieruchomościach) Matki dzieci w wieku 0-3 lat mają nieco wyższe możliwości elast org czasu pracy; samotne matki niższe

Praca w niepełnym wymiarze Odsetek pracujących w niepełnym wymiarze w ogóle pracujących wg płci w wybranych krajach EU, 2005 Źródło: Eurostat

Praca w niepełnym wymiarze Posiadanie kontraktów niepełnowymiarowych silnie zależy od kwalifikacji i cech zawodowych respondentów oraz charakterystyk miejsca pracy. W ogóle nie zależy od sytuacji rodzinnej ani obciążenia opieką. W niepełnym wymiarze pracują częściej osoby: o niskich kwalifikacjach, pracownicy prac prostych i rolnicy, zatrudnieni w usługach niż w przemyśle.

Strategie opiekuńcze Kto zajmował się dzieckiem w czasie gdy Pan/i pracował(a)? (Rodzice dzieci do 15 lat) 56,4% - samotna matka 39,8% - matka z partnerem 25,2% - ojciec

Strategie opiekuńcze Opieka instytucjonalna Opieka krewniacza Opieka wew-nątrzrodzinna Osoby z wykształ-ceniem wyższym Zamieszkujący duże miasta Zamieszkujący w gospodarstwach jednorodzinnych Zamieszkujący w woj. opolskim Osoby z wykształ-ceniem co najwyżej średnim Zamieszkujący mniejsze miasta i wieś Z dziećmi w wieku 0-3 lat Zamieszkujący gos-podarstwa wielorodzinne lub gospodarstwa jedno-rodzinne dodatkowo z osobą w wieku 50+

Urlopy wychowawcze Płeć mężczyźni 2.6 kobiety 50.0 Kobiety według wykształcenia wyższe 37.3 średnie i policealne 53.8 co najwyżej zasadnicze zawodowe 60.8 Korzystanie z uprawnień do urlopu wychowawczego silnie związane z uprawnieniami do zasiłku – 70% korzystających z urlopu pobierało zasiłek.

Urlopy wychowawcze Wymiar urlopu pełen 79.7 Forma urlopu skrócony czas pracy 1.8 forma mieszana 1.3 urlop wychowawczy 96.9 W ilu częściach wykorzystano urlop?   w jednej 93.0 w kilku 7.0 Działalność podejmowana w trakcie urlopu praca zarobkowa u dotychczasowego pracodawcy 3.6 praca zarobkowa u innego pracodawcy 1.5 praca na własny rachunek 2.7 praca jako pomagający członek rodziny 3.6 naukę szkolenie 5.3 inna działalność 0.0 16.7

Organizacja pracy i opieki Bardzo ograniczone możliwości dostosowania czasu pracy do obowiązków opiekuńczych Elastyczny czas pracy dostępny dla osób o wyższych kwalifikacjach i wyższej autonomii w miejscu pracy Skrócony czas pracy wiąże się z niskimi kwalifikacjami Bardzo duża rola krewnych i partnerki w sprawowaniu opieki, niewielka rola placówek opiekuńczych Niskie wykorzystanie rozwiązań mających na celu uelastycznienie systemu urlopów wychowawczych

Jakie są preferencje wobec organizacji pracy i opieki w Polsce?

Preferencje - pracujący W jaki sposób chciał(a)by Pan/i organizować sobie życie zawodowe i rodzinne? 59% K 63% M 17% K 10% M 15% K 20% M 7% K 3% M Nieco wyższe zainteresowanie usługami opiekuńczymi i pracą w niepełnym wymiarze wśród rodziców małych dzieci Praca w niepełnym wymiarze: 5% M i 10% K pracujących w pełnym wymiarze zainteresowanych podjęciem pracy w niepełnym wymiarze dot. osób sprawujących opiekę

Niepracujący – bariery podjęcia pracy Najczęściej trudności ze znalezieniem pracy: 35% K i 40% M Trudności z połączeniem pracy z opieką znacznie rzadziej: 11% K i 1% M ALE: matki z 1 dzieckiem 24%; matki z min 2 dzieci 30%; matki z dzieckiem w wieku 0-3 lat: 44%

Niepracujący – bariery podjęcia pracy Ponadto obserwuje się wyraźny wzrost trudności z podjęciem pracy przez kobiety, gdy dziecko w wieku 4+, co może sugerować trudności z powrotem do zatrudnienia po okresowej przerwie Odsetek kobiet niepracujących ze względu na trudności ze znalezieniem pracy Wiek najmłodszego dziecka: brak dzieci w wieku 0-14 28,0% 0-3 lat 29,1% 4-6 lat 54,1% 7-14 lat 58,1%

Preferencje - niepracujący POD JAKIMI WARUNKAMI PODJĘŁABY PANI PRACĘ? 69% 14% 13% Dot. kobiet niepracujących ze względu na trudności w połączeniu pracy z opieką

Podsumowanie Wysokie zainteresowanie aktywnością zawodową i równoczesnym sprawowaniem opieki, Podstawową barierą pracy zawodowej wydają się być trudności w jej znalezieniu, w mniejszym stopniu obciążenie opieką. Najwyższych trudności w połączeniu pracy z rodzicielstwem doświadczają matki małych dzieci. W ich przypadku ujawniają się także trudności z powrotem do zatrudnienia po okresowej przerwie, Obserwacje te uzasadniają konieczność poprawy dotychczasowych i tworzenia nowych rozwiązań ukierunkowanych na łagodzenie konfliktu praca – rodzina.

Podsumowanie Najwyższym zainteresowaniem cieszą się rozwiązania umożliwiające dostosowanie czasu i miejsca pracy do obowiązków opiekuńczych (elastyczny czas pracy, możliwość pracy w domu). Dostępność tych rozwiązań jest jednak niewielka i nie zależy od obciążenia opieką, Wyjątkiem jest praca w niepełnym wymiarze – może służyć przejściowo aktywizacji zawodowej osób niepracujących ze względu na obowiązki opiekuńcze, nie jest jednak rozwiązaniem w dłuższym okresie dla osób posiadających pracę. Niskie zainteresowanie tą formą zatrudnienia wynika z obawy o obniżenie dochodów. Usługi opiekuńcze nie cieszą się wysokim zainteresowaniem i są stosunkowo rzadko wykorzystywane. Zamiast tego respondenci sprawują opiekę samodzielnie lub korzystają z pomocy krewnych. Niskie wykorzystanie rozwiązań mających na celu uelastycznienie systemu urlopów wychowawczych.

Pytania do dyskusji Skąd tak niskie zainteresowanie usługami opiekuńczymi? Rozwiązania ukierunkowane na dostosowanie czasu i miejsca pracy do obowiązków opiekuńczych – czy jest to możliwe i w jaki sposób? Dlaczego tak niskie wykorzystanie rozwiązań uelastyczniających system urlopów wychowawczych?