Uzależnienia od portali internetowych jako nowe wyzwanie w profilaktyce społecznej (na przykładzie Facebooka) dr Ewa Sowa-Behtane
Rozwój multimediów Internet Wirtualna komunikacja (Komunikatory i serwisy społecznościowe) Rzeczywistość wirtualna Facebook
UZALEŻNIENIE O uzależnieniu mówimy wówczas, gdy dane zachowanie stało się przymusowe i jednostka nie ma nad nim wystarczającej dobrowolnej kontroli. (P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 448.)
UZALEŻNIENIE OD INTERNETU To dysfunkcjonalny wzorzec elementów poznawczych i zachowań związanych z używaniem Internetu, którego rezultatem jest utrata kontroli nad zachowaniem (czasem i sposobem korzystania z Internetu) oraz znaczące pogorszenie w społecznym, zawodowym lub innym istotnym obszarze funkcjonowania podmiotu. K. Kaliszewska, Nadmierne używanie Internetu. Charakterystyka psychologiczna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007, s. 44.
Poznawczo- behawioralny model patologicznego używania Internetu (PIU- Pathological Internet Use) Richarda A. Davisa specyficzny typ patologicznego użytkowania Sieci. Do tej grupy zaliczymy osoby, które korzystają z określonych funkcji, stron internetowych, czyli użytkowników korzystających na przykład tylko ze stron o treściach seksualnych. niespecyficzny typ patologicznego użytkowania Sieci polega na pozbawionym określonego celu surfowaniu po Internecie. Do tej grupy zaliczamy osoby korzystające z różnego rodzaju czatów i portali społecznościowych. S. Juza, T. Kloc, Uwikłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście uzależnienia od Internetu i nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży, [w:] Innowacje psychologiczne t. I, nr 1: Rozprawy i artykuły naukowe, Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej, 2012, s. 9-27. op. cit. s.9-27.
Portal społecznościowy Portal społecznościowy to serwis, który jest tworzony dla i przez społeczność internautów mających jakiś element wspólny jak np. zainteresowania, miejsce zamieszkania, szkoła itp. Ma on na celu umożliwienie kontaktów między użytkownikami, a także wymianę zainteresowań, informacji czy podejmowanie wspólnych inicjatyw. Podstawą takich serwisów jest stworzenie własnego profilu, w którym zamieszczane są dane. Dzięki nim konkretna osoba zostaje odnaleziona przez innych użytkowników. Portale społecznościowe mogą mieć charakter otwarty, gdzie każdy się może zapisać lub zamknięty. W drugim przypadku osoba chcąca dołączyć do danego serwisu potrzebuje zaproszenia obecnego użytkownika tego portalu.
Serwisy społecznościowe Serwisy społecznościowe możemy podzielić na portale nastawione na grupy społeczne oraz na przekazywane treści. Do najpopularniejszych z pierwszej grupy zaliczamy: Nasza Klasa - polski serwis skupiający użytkowników wokół klas szkolnych, Facebook - serwis o zasięgu globalnym, bogaty w dodatkowe aplikacje, wielojęzykowy, Twitter - serwis mikroblogowy, Myspace - serwis skupiony wokół twórców i fanów muzyki. Drugą grupę reprezentują: YouTube - portal w którym umieszczane są różne filmy, teledyski itp., Fotka - serwis w którym umieszczane są zdjęcia, Wrzuta - serwis w którym umieszczane są piosenki, a także teksty piosenek.
Objawy uzależnienia od portali społecznościowych zwodzenie drugiej osoby, a potem już samego siebie, że zaraz zakończy się zajmowanie portalem; występowanie drażliwości, agresji lub wręcz depresji w momencie zaprzestania obcowania z portalem; ciągła potrzeba korzystania z serwisów społecznościowych, nieustanne podejmowanie prób zaprzestania korzystania z portali, doznanie satysfakcji i poczucia wartości dzięki szeroko rozumianej aktywności na portalach, ciągłe myślenie o wirtualnym świecie, nieumiejętność odnalezienia się w życiu realnym, zatracenie poczucia realizmu, spadek zaangażowania w życie rodziny, znajomych, pracy, szkoły, okłamywanie bliskich w sprawach dotyczących Internetu, rozluźnienie bądź utrata więzi rodzinnych, koleżeńskich, występowanie konfliktów rodzinnych, partnerskich w związku z korzystaniem z danego portalu.
Aplikacje facebooka wpisy na tzw. Ścianie; powiadomienia w prawym górnym rogu o urodzinach i imieninach znajomego, czy wydarzeniach które zaznaczył on na swoim profilu; rozmowy na żywo na czacie; albumy ze zdjęciami; notes; blog; książka adresowa; poczta wewnętrzna; „Oś czasu”, aplikacja wyświetlająca miejsca, w których znajduje się w danym momencie użytkownik, aplikacja do instalacji w telefonie, aby być na bieżąco z wydarzeniami na portalu; „Lubię To” lub „Zaczep go”.
Pozytywne strony Facebook jest doskonałym rozwiązaniem dla rodzin i znajomych ,którzy mieszkają w różnych stronach świata; Może stać się narzędziem w promowaniu zespołu czy firmy; Dobrze wykorzystany, może być pomocą w nauce czy w pracy dzięki użytecznym informacjom zamieszczanym na „Ścianie”; Bezsprzecznie jest również formą rozrywki; Grupy wsparcia; Anonimowość powoduje również, że osoby wstydliwe mogą znaleźć na portalach bratnie dusze; Zamieszczanie różnego rodzaju ogłoszeń; Facebook przydaje się również w marketingu i reklamie, a także w sprzedaży; Nawiązywanie nowych znajomości; Korzystanie z różnych aplikacji, np. wygranie biletów do kina dzięki kliknięciu „Lubię To”; Tańsze rozmowy z bliskimi; Zdobywanie nowych informacji; Weryfikacja poglądów; Rozszerzanie światopoglądu.
FAD- Facebook Addiction Disorder, czyli uzależnienie od portalu społecznościowego Facebook Badacze z Norwegii opublikowali pierwszą na świecie skalę pozwalającą zmierzyć uzależnienie od Facebooka. Narzędzie pomiarowe zostało nazwane BFAS- skrót od Bergen Facebook Addiction Scale. Za główną twórczynię skali uważa się Cecilie Andreassen, która prowadzi badania nad FAD. Ustaliła ona sześć podstawowych kryteriów mówiących o uzależnieniu. Użytkownicy odpowiadali na pytania oceniając je w skali 1-5, gdzie 1 oznacza bardzo rzadko, 2- rzadko, 3- czasami, 4- często, 5- bardzo często: 1. spędzasz mnóstwo czasu na myśleniu o Facebooku 2. czujesz, że musisz coraz częściej korzystać z Facebooka 3. zapominasz o problemach podczas korzystania z portalu 4. podejmowałeś próby zrezygnowania z Facebooka 5. czujesz się źle gdy nie możesz skorzystać z Facebooka 6. częstotliwość korzystania z Facebooka przeszkadza ci w codziennym życiu Doktor Cecilie Andraessen uważa, że jeżeli znajdą się odpowiedzi „często” lub „bardzo często” na co najmniej 4 pytania, dana osoba może być uzależniona od Facebooka.
Facebook przyciąga najbardziej ludzi młodych, ale przede wszystkim osoby narcystyczne i zagubione. Narcystyczne dlatego, że zawsze chcą być na pierwszym miejscu za co oczekują poklasku i pochwał. Omawiany portal to dla nich idealne miejsce do lansowania swojej osoby. Osoby zagubione natomiast szukają tutaj inspiracji w cudzych przeżyciach i przemyśleniach. Obie grupy są zafascynowane życiem „na Facebooku”, ponieważ wydaje się im, że dzieją się tutaj rzeczy naprawdę ważne, w których należy uczestniczyć. Uzależnionymi są najczęściej osoby młode, które logują się na portal ponad 20 razy dziennie. Najmłodsi z nich bardzo starają się, aby nie być w tej samej bluzce na kolejnej fotce wrzuconej do sieci. Ciężko przechodzą chwile, w których mają mało komentarzy pod swoim zdjęciem lub gdy ktoś nie przyjął ich zaproszenia. Facebook uzależnia podobnie jak hazard czy alkohol. Występuje tutaj zespół abstynencyjny, który objawia się poczuciem dyskomfortu, agresją, a nawet objawami psychosomatycznymi.
Fenomen Facebooka. Dlaczego tak mocno uzależnia? potrzeba przynależności do grupy; wzrost samooceny użytkownika; łatwość kreowania własnego wizerunku; bezpieczna forma komunikacji; sposobność zdobycia aktualnych informacji.
ZAGROŻENIA Rozmycie autentycznej tożsamości i jej wirtualne zwielokrotnienie w cyberprzestrzeni; pornografia internetowa; obnażanie się z prywatności; hejting (hate: ang. nienawidzić); trolling (troll: ang. osoba udzielająca się np. na forach internetowych w celu ośmieszania lub obrażania innych użytkowników ); anonimowość wyzwalająca tak zwany efekt rozhamowania; zamiast ludzi przybliżać, oddala ich od siebie; rozluźnienie więzi koleżeńskich czy rodzinnych; upośledzenie kontaktów z innymi ludźmi; łamanie zasad poprawnej polszczyzny poprzez używanie skrótów w komunikatach internetowych; zaniedbywanie obowiązków szkolnych czy zawodowych; nadmierne tracenie czasu; izolacja; utrata zdrowia; uzależnienia.
Badania własne Badania objęły 180 osób. Zostały wykonane w kwietniu 2014 roku. W badaniach wzięło udział 90 kobiet i 90 mężczyzn stanowiących. Zostały przeprowadzone w województwie małopolskim w miastach Kraków, Nowy Targ i Zakopane.
Wiek ankietowanych
Miejsce zamieszkania ankietowanych
Częstotliwość korzystania z Facebooka
Ilość czasu spędzonego na portalu Facebook
Sposób spędzania czasu na portalu Facebook
Ilość znajomych na portalu Facebook
Posiadanie wirtualnych znajomych
Miejsce spotkań ze znajomymi
Częstotliwość zaniedbywania obowiązków z powodu Facebooka
Wizja niemożności korzystania z Facebooka
Częstotliwość korzystania z Facebooka w celu zapomnienia o problemach
Potrzeba ciągłej obecności na portalu społecznościowym Facebook
Potrzeba ograniczenia korzystania z Facebooka
Ocena spędzanego czasu w sieci; Możliwości zarządzania czasem; Do zmiany zachowań niekontrolowanego korzystania z Internetu, a w tym i Facebooka prowadzić może: Ocena spędzanego czasu w sieci; Możliwości zarządzania czasem; Znalezienie oparcia w świecie realnym; Próba identyfikacji czynnika wyzwalającego zachowanie uzależniające; Podjęcie konkretnych kroków w celu rozwiązania swojego problemu. C. Guerreschi, Nowe uzależnienia, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2006, s. 92-98.
Dziękuję Państwu za uwagę.