AUTODESTRUKCJA – SAMOUSZKODZENIA Akty bezpośredniej autodestrukcji, w których jednostka wyrządza sobie szkodę bezpośrednio atakując własne ciało w sposób wykraczający poza przyjęte w danej kulturze normy. Usankcjonowanie kulturowe sprawia, że z obszaru zainteresowań klinicystów wypadają cieszące się wzrastającą akceptacją społeczną formy ingerencji we własne ciało podyktowane względami estetycznymi, takie jak tatuaże, body piercing, zabiegi i operacje plastyczne.

Samouszkodzenia a kultura Rytuały religijne (np. odo XVw „biczownicy”) Tańce rytualne (Afryka- Wybrzeże kości Słoniowej odrodzenie plemienia; Indianie Am. Płd. – taniec słońca) Rytuały inicjacyjne- przygotowanie do doroslości, do cierpienia, pozbawienie przyjemności seks., uwolnienie od matki, (Afryka, Azja); Symboliczna ochrona przed chorobami, demonami. Kosmetyka upiększająca – skaryfikacja. Zdobienie podkreślanie, statusu społecznego, wytrzymałosci (Afryka) Deformacje części ciała - kształtowanie głowy niemowląt(Starożytny Egipt, Grecja) również Turcja do XIX w Europa (Francja Holandia) uszu, nosa(Polinezja), stóp (Chiny do 1930r.).

Formy samouszkodzeń Formy: Jawna i ukryta (np. Syndrom Munchhausena) Rodzaje samouszkodzeń (A. Favazza): Wielkie (autokastracja, amputacja części ciała).- psychozy, stany ostrego upojenia alkoholowego. Stereotypowe (np. rytmiczne uderzanie głową) – autyzm, psychozy, upośledzenie umysłowe). Umiarkowane (powierzchowne) najbardziej rozpowszechnione. Zaburzenia: osobowości, odżywiania, lękowe, dysocjacyjne, aleksytymia, PTSD. Mają postać kompulsywną lub impulsywną.

Forma kompulsywna Rytualna – codzienne powtarzane zachowanie (np. wyrywanie włosów z danego miejsca głowy Automatyczna – skupanie, drapanie zmian skórnych. Towarzyszy zaburzeniom obsesyjno- kompulsywnym. Forma impulsywna (nacinanie, przypalanie skóry, uderzanie, drapanie, gryzienie, kłucie). Pod wpływem silnego napięcia afektywnego. Bywają sporadyczne przy okresowych trudnościach . Jeśli są stałym, nawykowym sposobem radzenia sobie z napięciem, stając się elementem tożsamości jednostki, uznaje się je za nawracające lub chroniczne

Zasięg zjawiska USA (1990, 2005) - co najmniej jednorazowe, celowe samouszkodzenie w populacji niepsychiatrycznej dorosłych - około 4%, adolescentów11-39%. Poznań (2003) studenci 6%( w tym 2% - wielokrotnie). Problem dotyczy głównie ludzi młodych (do 35 r.). Początek przypada zwykle na okres 12-18r.ż. Sporadycznie zdarza się to wcześniej. Większość adolescentów przestaje się samookaleczać o ile nie przerodzi się to w trwały syndrom. Wówczas utrzymywać się on może do 50-59 r.ż. Często współwystępują z innymi formami aautodestrukcji

Funkcje samouszkodzeń Funkcje związane z radzeniem sobie i przetrwaniem Funkcje związane z Ja Funkcje zwiazane z radzeniem sobie z minionym doświadczeniem Funkcje związane z karaniem własnej osoby i byciem ofiarą Funkcje dotyczące relacji z innymi ludźmi

Motywacja samouszkodzeń umiarkowanych – z badań polskich studentów 1. Rozładowanie napięcia afektywnego W badanej populacji studenckiej (65osób) poradzenie sobie z przykrymi emocjami (20%), silnym napięciem (18%), ze złością na siebie (9%) na innych (9%) 2. Dostymulowanie i przerwanie nudy (11%), 3.Sygnalizowanie cierpienia otoczeniu (9%). 4. Zaimponowanie (9%) 5.Ciekawość, emocjonujące przeżycie, panowanie nad ciałem, siła woli, identyfikacja z grupą (około 5-6%)

Samouszkodzenia jako sposób radzenia sobie i obrony - dane kliniczne Zacieranie bolesnych wspomnień (zw. z nadużyciem seks.) Obniżenie napięcia, poczucia pustki, depresji, wyobcowania Uwolnienie wściekłości Przywrócenie poczucia realności Przywrócenia poczucia kontroli nad własnym ciałem Zagłuszenie cierpienia psychicznego Poczucie wyjątkowości Zwrócenie uwagi

Syndrom samouszkodzeń umiarkowanych (Deliberate Self-Injury Syndrome) Mimo powiązania z innymi zaburzeniami autodestruktywnymi i podobnych uwarunkowań wyodrębnia się w DSM osobny syndrom samouszkodzeń w ramach niespecyficznych zaburzeń kontroli impulsów (Favazza, Muellenkamp). Kryteria diagnostyczne Zaabsorbowanie fizycznym ranieniem siebie bez intencji samobójczej Niemożność powstrzymania impulsu Akt samouszkodzenia poprzedza nie poddający się kontroli narastający stan dysforii, napięcia gniewu, lęku Stan ulgi, zadowolenia lub/i uwolnienia się od poczucia depersonalizacji Co najmniej 5 krotne powtórzenie aktu wg tegho samego wzorca Brak psychozy, transseksualizmu,upośledzenia umysł. Samouszkodzenie powodują stres lub znacząco zakłócają funkcjonowanie osoby.

Czynniki ryzyka i inne uwarunkowania Samotność i izolacja (Harlow: Izolowane od matek małpy stawały się autoagresywne), Czynniki biochemiczne: (narkotyzująca rola endorfin) Historia rodziny. Rodzina w której „brak norm i siły” Alkoholizm. Przemoc emocjonalna i fizyczna. Zaniedbanie. W wywiadzie poważne operacje, hospitalizacje, wypadki. Pobyt w instytucjach wychowawczych Poczucie obcości własnego ciała i brak kontroli nad nim. Poczucie martwoty własnego ciała Zablokowanie złości i agresji. Trudności w kontroli emocji. Niechęć do siebie

Neurofizjologia samouszkodzeń Powtarzające się wstrząsy i ból podwyższenia poziomu naturalnych analgetyków- enkephalin obniżenie wrażliwości na bodźce bólowe i adaptacja do podwyższenia poziomu enkephalin W warunkach spokoju spadek enkephalin- wzrost niepokoju i napięcia Akt samouszkodzenia

Czynniki spustowe, wyzwalające akt samouszkodzenia Poczucie odrzucenia, bezradności. Złość i poczucie winy Reaktywowanie traumy związanej z nadużyciem seksualnym w dzieciństwie. Poczucie konfliktu, walki z własnym ciałem Stan dysocjacji Brak czucia i nieznośne podniecenie, przymus ataku

Leczenie Wybór metody wymaga poznania źródeł i funkcji samookaleczeń Szkoła poznawczo-behawioralna Pokazać związek: Myśli – akt samookaleczenia (np.: „samookaleczenie jest dobre, ciało i ja jest złe zasługuje na karę, tylko samookaleczenie pomoże” Szacunek dla siebie nie pozwala sobie szkodzić Zamiana acting aut na myślenie Komunikowanie potrzeb Praca z wzorami wewnętrznych i zewnętrznych wzmocnień Praca z ciałem. Trening rozpoznawania odczuć z ciała Zmiana wartościowania ciała.