Temat: Przepis prawny a norma prawna. Wykładnia prawa WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Przepis prawny a norma prawna. Wykładnia prawa

Przepis prawny Przepis prawny jest podstawową jednostką aktu normatywnego. Ustawa np. składa się z artykułów, z których każdy jest przepisem prawnym. Z przepisów odtwarzamy normy prawne. Przepis prawny to zatem zdanie w sensie gramatycznym oznaczone jako artykuł /art.1/, paragraf /§1/, czy ustęp /1/, będący jednostką redakcyjną tekstu prawnego.

Norma prawna - trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej Norma prawna (łac. norma - reguła, przepis, prawidło) to wypowiedź zawarta w akcie prawotwórczym, wyrażająca polecenie ogólnego zachowania się w konkretnych okolicznościach. Norma prawna Hipoteza Dyspozycja Sankcja - sankcja – określa negatywne następstwa, jakie spotkają adresata, jeśli zachowa się w sposób niezgodny z zasadą wyrażoną w dyspozycji - hipoteza – określa warunki zastosowania normy prawnej oraz jej adresata - dyspozycja – określa właściwy sposób zachowania się adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie (wskazuje, co należy zrobić, by uniknąć sankcji)

Sankcjonowanej Sankcjonującej Norma prawna - dwuelementowa koncepcja budowy normy prawnej Krytyczna wobec trójelementowej koncepcji budowy normy prawnej teoria głosi, że norma prawna jest złożona z dwu oddzielnych norm. Sankcjonowanej - składającej się z hipotezy i dyspozycji Sankcjonującej - składającej się z hipotezy, którą jest naruszenie normy sankcjonowanej i dyspozycji będącej w rzeczywistości sankcją Każda z nich zakłada inne okoliczności, adresata oraz zachowanie. Druga znajduje zastosowanie, gdy nie zostanie zrealizowana pierwsza.

Rodzaje norm prawnych Pojęcie przepisu nie jest tożsame z pojęciem normy, gdyż istnieją normy o bardzo rozbudowanych hipotezach czy też dyspozycjach, które ze względów technicznych nie są sformułowane w jednym przepisie, a zdarza się, że nawet nie w jednym akcie prawnym. - sposób wysłowienia Podział norm prawnych ze względu na: Uprawniające Zakazujące Nakazujące - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania - w dyspozycji jest sformułowany nakaz - w dyspozycji jest sformułowany zakaz ( np. zakaz zabijania )

Bezwzględnie obowiązujące Względnie obowiązujące Rodzaje norm prawnych - zakres zastosowania Podział norm prawnych ze względu na: Bezwzględnie obowiązujące Względnie obowiązujące - podmioty prawa nie mogą decydować, czy należy się zastosować do tych norm - są stosowane tylko wtedy, gdy podmioty prawa nie przyjęły innych reguł niż wyrażone w dyspozycji

Rodzaje norm prawnych lus commune lus particulare - zakres obowiązywania Podział norm prawnych ze względu na: lus commune lus particulare - obowiązujące na obszarze całego państwa - obowiązujące na części terytorium państwa

Sankcja R O D Z A J E S N K C I Karne Egzekucji Nieważności Mają charakter represyjny i polegają na odebraniu lub ograniczeniu dostępu do dóbr uznawanych za cenne i pożądane, W polskim prawie kary dzieli się na zasadnicze i dodatkowe, Egzekucji Sądowej (stosowanej przez sądy i komorników), Administracyjnej (stosowanej przez urzędy skarbowe i ZUS), Nieważności Jeżeli czynność prawna została wadliwie dokonana, to nie wywołuje skutków prawnych.

Rodzaje norm postępowania W każdym państwie poza normami prawnymi stanowionymi przez właściwe organy państwa istnieją także inne normy określające postępowanie ludzi w określonych sytuacjach. Są to normy obyczajowe i normy moralne. Normy prawne obyczajowe moralne religijne

Normy moralne Normy obyczajowe Rodzaje norm postępowania Szczególnym rodzajem norm moralnych są normy religijne stanowione przez organizacje kościelne i różne związki wyznaniowe. Norma moralna - uzasadnienie aksjologiczne (ocena czynów jako dobre lub złe) a nie, jak w przypadku norm obyczajowych, wytworzony i utrwalony powszechnie nawyk postępowania. Normy obyczajowe Nawyk – norma wyznaczająca, jak w konkretnych przypadkach (sytuacjach) powinno się postępować.

Norma prawna i moralna - różnice Norma prawna Norma moralna - Powszechność obowiązywania Sankcja Dwustronny charakter Naruszenie - czyn Norma moralna - Ograniczony zakres Dolegliwość Jednostronny charakter Naruszenie - odczucia

Prawo naturalne a prawo pozytywne Prawo naturalne to zbiór norm, które obowiązują niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i uznane przez władzę państwową. Ich źródłem jest wyznawany system wartości. Prawo pozytywne to zbiór norm ustanowionych przez władzę publiczną, obowiązujących w danym państwie.

Prawo a moralność Prawo Moralność Moralność Prawo - Istnieją zachowania regulowane tylko przez normy moralne, np. zakaz donosicielstwa. Niektóre zachowania są regulowane tylko przez normy prawne, np. zasady podejmowanie czynności prawnych. Do zachowań regulowanych zarówno przez prawo, jak i moralność należy np. zakaz zabijania. Prawo Moralność Każde zachowanie regulowane przez prawo jest także regulowane przez moralność. Zakres czynności regulowanych przez prawo jest węższy niż regulowanych przez moralność.

Cechy państwa prawa Cechy państwa prawa Państwem prawa, zwanym również państwem praworządnym, określa się takie państwo, w którym stabilne prawo określa kompetencje, organizację organów władzy oraz ich stosunki z obywatelami i innymi podmiotami prawa. Przedstawiciele takiego państwa działają w granicach prawa, a także realizują zasadę równości obywateli wobec prawa. Obywatele mogą zaś czynić wszystko, czego prawo im nie zabrania. Cechy państwa prawa ustrój demokratyczny hierarchiczność systemu źródeł prawa przestrzeganie procedur prawnych równość wobec prawa jasne i stabilne prawo

Zasada nullum crimen sine lege Zasada „nie ma przestępstwa bez przepisu prawa” jest fundamentalną zasadą państwa prawa. Oznacza ono, że: czyn zagrożony karą oraz samą karę należy opisać w ustawie, typy czynów zabronionych, przesłanki zastosowania sankcji przymusowych i odpowiedzialności, rodzaje i granice sankcji muszą być ściśle określone w ustawie, pociągnięcie do odpowiedzialności karnej jest uwarunkowane obowiązywaniem ustawy w chwili popełnienia czynu.

Wykładnia prawa Wykładnią prawa nazywa się czynność intelektualną, na podstawie której z treści przepisów prawnych są formułowane normy. Interpretacja (wykładnia) prawa poprzedza zastosowanie normy prawnej. Wykładnia odbywa się według przyjętych zasad, zwanych regułami egzegezy prawniczej. Podstawowymi sposobami wykładni prawa są wykładnie: językowa, systemowa i funkcjonalna. Pomocniczo zaś można stosować wykładnię: historyczną, porównawczą.

Rodzaje wykładni ze względu na: Wykładnia prawa Rodzaje wykładni ze względu na: Dokonującego Formalna – dokonywana przez organy państwa. Autentyczna – dokonywana przez prawodawcę. Legalna – dokonywana przez organ, któremu prawodawca przyznał kompetencje do interpretowania prawa. Operatywna – dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy, organy administracji). Doktrynalna – dokonywana przez przedstawicieli nauk prawnych. Nieoficjalna – dokonywana przez prawników na potrzeby podejmowania decyzji przez różne podmioty. Przyjęte metody Językowa – treść przepisu zostaje ustalona na podstawie analizy języka, którym jest on wypowiedziany. Systemowa – normy wyprowadza się z systemu prawa, w którym funkcjonuje dana ustawa. Jej częścią jest wykładnia logiczna (zamiar prawodawcy jest wypowiedziany na podstawie zasad logiki). Celowościowa – uwzględnia cel, jaki dany przepis powinien zrealizować, bierze pod uwagę kontekst społeczny, ekonomiczny lub aksjologiczny. Efekt Dosłowna – dokonywana na podstawie różnych rodzajów wykładni. Rozszerzająca – polega na wyborze spośród znaczeń uzyskanych na podstawie różnych wykładni znaczenia szerszego niż uzyskane w wyniku wykładni językowej. Zawężająca – polega na wyborze spośród znaczeń uzyskanych na podstawie różnych wykładni znaczenia węższego niż uzyskane w wyniku wykładni językowej.

Reguły wnioskowań prawniczych Stosowanie wnioskowań prawniczych jest często nazywane wykładnią logiczną. Takie wnioskowanie polega na tym , że z obowiązywania określonej normy „X” ustala się logiczny wniosek o obowiązywaniu normy „Y”. Do typowych reguł wnioskowań prawniczych zaliczamy: rozumowanie a contrario – wnioskowanie z przeciwieństwa, polegające na założeniu, że norma nie stosuje się do sytuacji, do których nie odnosi się wprost, rozumowanie a simile – wnioskowanie przez analogię, przeciwieństwo rozumowania a contrario, polega na zastosowaniu do sytuacji nieuregulowanych przez przepisy – przepisów regulujących podobne sytuacje,

Reguły wnioskowań prawniczych rozumowanie z celu na środki – opiera się na założeniu, że jeśli dozwolony jest cel, to środki do niego prowadzące także są dozwolone, wnioskowanie a fortiori – występuje w dwóch postaciach – z większego na mniejsze (komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej) oraz z mniejszego na większe (komu wolno mniej, temu tym bardziej nie wolno więcej), wnioskowanie reductio od ad absurdum – sprowadzenie do absurdu, oznacza, że jeżeli w wyniku rozumowania dochodzimy do nonsensownych wniosków, to należy tego rozumowania zaniechać.

ZAPAMIĘTAJ ! Norma prawna Bezwzględnie obowiązująca zakaz nakaz upoważniająca

ZAPAMIĘTAJ ! Norma prawna w swojej treści zawiera: zakaz, np. kobiety w ciąży nie wolno… nakaz, np. dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo… upoważnienie, np. jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok… Przepis prawny - nie posiada typowych dla norm prawnych wyrazów: „ jest zobowiązany” „ powinno być” „należy” „jest zabronione” „podlega karze”

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.