Tajemnicze maleństwa, czyli o dżdżownicach…

Dżdżownica? Co to takiego? Dżdżownice to rodzina pierścienic należących do gromady skąposzczetów. W Polsce pospolitym przedstawicielem dżdżownic jest dżdżownica ziemna . W kompoście można spotkać także introdukowane czerwone dżdżownice kalifornijskie.

A jak one wyglądają? Ciało dżdżownicy osiąga długość od kilku centymetrów do nawet 3 metrów. Składa się ono z segmentów po stronie grzbietowej oddzielonych od siebie rowkami, a po brzusznej zaś przegrodami. Liczba pierścieni waha się od 110 do 180. Kilka środkowych pierścieni jest nieco grubszych od pozostałych-tworzą one tak zwane siodełko. Ciało okrywa jednowarstwowy nabłonek powleczony cienkim oskórkiem. Gruczołowe komórki oskórka wydzielają śluz chroniący ciało przed wysychaniem i wnikaniem chorobotwórczych drobnoustrojów. Obecność śluzu wpływa też na wymianę gazową oraz zmniejsza tarcie ciała o podłoże w trakcie ruchu.

W jaki sposób się odżywiają?

W jaki sposób wydalają zbędne substancje? Narządami wydalniczymi dżdżownic są metanefrydia. Z reguły w jednym segmencie znajduje się ich jedna para. Rurka metanefrydium otoczona jest siateczką naczyń włosowatych, które wchłaniają z płynu przechodzącego przez nią wszystko to, co nadaje się jeszcze do użytku. Po bokach ciała otwierają się kanaliki, które zaczynają się w woreczkach celomatycznych orzęsionymi lejkami. Kanalik wydalniczy jest zwykle skręcony, biegnie od lejka w kierunku tylnego dissepimentum, przebija je z boku następnego segmentu i uchodzi na zewnątrz. Głównym produktem przemiany materii jest mocznik. jelito Otwór wydalniczy

Jak wygląda ich układ nerwowy? Jest typu drabinkowo - zwojowego. Składa się z pary zwojów głowowych, obrączki okołoprzełykowej oraz dwóch pni nerwowych biegnących wzdłuż ciała pod brzusznym naczyniem krwionośnym. W każdym segmencie znajduje się para zwojów, a pnie nerwowe połączone są poprzecznymi spoidłami. Od zwojów głowowych, podprzełykowych i segmentalnych odchodzą liczne nerwy, tworzące obwodowy układ nerwowy.

A w jaki sposób oddychają? Dżdżownice nie maja układu oddechowego. Wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała. Tlen przenika przez okrywający ciało wilgotny oskórek i nabłonek, dostaje się do naczyń krwionośnych i transportowany jest poprzez hemoglobinę rozpuszczoną w osoczu do całego ciała.

Czy dżdżownice posiadają układ krwionośny? Układ krwionośny zbudowany jest z dwóch podłużnych naczyń połączonych ze sobą. Jest on zamknięty. Naczynie grzbietowe usytuowane jest ponad przewodem pokarmowym. Do naczynia tego dochodzą liczne drobniejsze naczynia, dzięki którym ukrwione są wszystkie narządy organizmu. Krew w nich pompowana jest w kierunku przedniej części ciała. Naczynie grzbietowe łączy się z brzusznym za pomocą pięciu par naczyń pierścieniowych w okolicy przełyku. Krew w naczyniu brzusznym płynie w kierunku tylnej części ciała.

Jak się rozmnażają? Dżdżownice to obojnaki-produkują w swoim ciele zarówno komórki jajowe jak i plemniki. Zapłodnienie polega na wymianie plemników między dwoma osobnikami. U dżdżownicy ziemnej kopulacja odbywa się na powierzchni gleby w ciągu nawet całego roku z wyjątkiem okresów diapauzy i niekorzystnych warunków środowiska. Najczęściej jednak okres aktywności płciowej trwa przez kilka miesięcy.

W czasie kopulacji dwie dżdżownice zbliżają się do siebie w okolicy siodełka, czyli szerokiego, zgrubiałego segmentu na środku ciała. Wydzielany poprzez siodełko śluz ma na celu ułatwić wymianę plemników między osobnikami. Plemniki po dostaniu się do siodełka drugiego osobnika przetransportowywane są do kanalików nasiennych. Po kilku dniach od zapłodnienia siodełko tworzy mufkę. Przesuwa się ona do przodu ciała, gdzie dociera do żeńskiego otworu płciowego, skąd pobierane są komórki jajowe. Gdy dotrze ona następnie do kanalików nasiennych, zostają pobrane z nich plemniki. Dochodzi do zapłodnienia jaj, mufka zsuwa się z ciała dżdżownicy tworząc szczelny kokon, w którym rozwijają się młode osobniki. Kokon zabezpiecza zarodki przed wyschnięciem.

Co „jedzą” dżdżownice? Dżdżownice są saprofagami odżywiającymi się substancjami zawartymi w próchnicy, oraz szczątkami roślin i zwierząt. Wykorzystują jako pokarm zawarte w glebie bakterie, glony, grzyby i ich zarodniki oraz niektóre pierwotniaki. Wydalane przez dżdżownicę odchody są zwykle bogatsze w wapń, potas i fosfor niż otaczająca je warstwa ziemi. Dżdżownica pochłania też duże ilości gleby. 

Jak wygląda ich życie w glebie? Dżdżownice drążą korytarze w glebie. W powierzchniowych warstwach gleby korytarze przebiegają głównie poziomo. Pionowe korytarze znajdują się poniżej około 2 metrów głębokości. Wewnętrzne ścianki korytarzy wyścielone są odchodami i śluzem oraz silnie poprzerastane korzeniami roślin. Dżdżownice rozmieszczone są w glebie skupiskowo. Bardzo ważnym czynnikiem jest wilgotność. Przy spadku zawartości wody w glebie na dłuższy czas liczba dżdżownic zmniejsza się.

Jaka jest funkcja wydrążonych korytarzy? Korytarze powodują napowietrzenie gleby i odprowadzenie z niej nadmiaru wody. Dżdżownice przyspieszają również rozkład resztek pożniwnych, które po przejściu przez ich układ pokarmowy stanowią łatwo dostępne źródło składników pokarmowych dla roślin.

Co to diapauza? W warunkach zbyt wysokiej temperatury, nadmiernego przesuszenia gleby czy przechłodzenia organizmu dżdżownice mają zdolność zapadania w stan diapauzy fakultatywnej, umożliwiającej przetrwanie niekorzystnych warunków środowiska. W przypadku nadmiernej utraty wody dżdżownice zapadają w letarg, który może być natychmiast przerwany po uzupełnieniu utraconej ilości wody. W przypadku braku pożywienia odrętwienie może trwać do kilku miesięcy. Niektóre gatunki zapadają w stan diapauzy prawdziwej, nie wywoływanej przez niekorzystne warunki środowiska. Trwa ona 1-2 miesiące (głównie okres letni).

Gdzie występują dżdżownice? Jak stwierdził Barley w 1961r.: (...)wszędzie tam, gdzie może rosnąć trawa, mogą także rozwijać się pewne gatunki dżdżownic. Są one charakterystyczne dla gleb strefy umiarkowanej półkuli północnej, choć spotykane są również w innych częściach świata, nawet w strefie polarnej. Nie sprzyjają im jednak gleby słone i ubogie w substancję organiczną. Najwięcej dżdżownic obserwuje się w próchnicznych glebach o odczynie zasadowym oraz w glebach leśnych z próchnicą typu mull.

Jakie jest znaczenie dżdżownic w przyrodzie? użyźniają i poprawiają mineralizację gleb, są pokarmem dla innych zwierząt, rozkładają martwe szczątki zwierząt i roślin, biorą udział w oczyszczaniu zbiorników wodnych, są wykorzystywane jako nawozy.

Jak założyć własną hodowlę? Dżdżownice można hodować zarówno w pomieszczeniach jak i na zewnątrz. Wewnątrz pomieszczeń, hoduje się je na ogół na niewielką skalę - najczęściej w celu utylizacji odpadów kuchennych lub jako karma dla zwierząt. Można trzymać je w zamkniętych pojemnikach plastikowych czy nawet wiaderkach. Należy jedynie pamiętać aby nawiercić otwory wentylacyjne, utrzymywać odpowiednią wilgotność ściółki, dodawać pokarm oraz tekturę lub papier z których dżdżownice budują kokony. Pamiętać należy również o tym, żeby nie dawać zbyt wiele odpadków na raz, bo dżdżownice mogą nie nadąrzyć z ich przetwarzaniem i resztki zaczną gnić.

Jaki pokarm im podawać ? Dżdżownice to niepozorne stworzenia, których działalność oraz specyficzna dieta, mają niebagatelny wpływ na życie na naszej planecie. Dżdżownice żywią się szczątkami organicznymi, a w szczególności opadłymi, butwiejącymi liśćmi, owocami, rozgniecionymi skorupkami jaj, obierkami, a nawet rozmiękłymi kawałkami tektury. W ciągu doby potrafią zjeść tyle ile wynosi objętość ich własnego ciała. Jeśli nie dostarczymy im odpowiedniej ilości pokarmu mogą zapaść one w stan diapauzy.

Klika zdjęć z naszych hodowli…

KONIEC Prezentację wykonała Katarzyna Jurek uczennica klasy II b w ramach Regionalnego programu stypendialnego dla uczniów szczególnie uzdolnionych realizowanego przez Samorząd Województwa Mazowieckiego