Dzieciobójstwo Art.149 k.k.

Dzieciobójstwo Art. 149 kodeksu karnego problem terminologiczny! (to nie są wszystkie przypadki zabójstw dzieci) Art. 149 kodeksu karnego Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu - podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Wersja pierwotna art. 149 kk (z 1997 r.) Matka, która zabija noworodka pod wpływem silnego przeżycia związanego z przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją osobistą - podlega karze pozbawienia wolnościom 3 miesięcy do lat 5.

Dzieciobójstwo -przestępstwo skutkowe -może być popełnione tylko umyślnie -może być popełnione przez działanie lub zaniechanie Znamiona strony podmiotowej: Przeżycie, pod wpływem którego dochodzi do zabójstwa noworodka, stanowi zakłócenie czynności psychicznych, usprawiedliwiające łagodniejsza kwalifikację prawną czynu; Natężenie tego zakłócenia powinno być takie jak w przypadku ograniczonej poczytalności (art.31 § 2 kk) skoro sankcja przewidziana za dzieciobójstwo jest nawet łagodniejsza niż w przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary za zabójstwo popełnione w warunkach poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym

Dzieciobójstwo Krystyna Marzec-Holka Dzieciobójstwo. Przestępstwo uprzywilejowane czy zbrodnia (Wyd. Akademii Bydgoskiej Bydgoszcz 2004) Mirosław Szwed, Leszek Wieczorek Dzieciobójstwo. Od przepisu prawa do indywidualnego przypadku(Oficyna Wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2009)  Agnieszka Księżopolska-Breś Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w prawie polskim (Wolters Kluwer 2010) Joanna Brzezińska Dzieciobójstwo. Aspekty prawne i etyczne (Monografie Lex, a wolters Kluwer business, Warszawa 2013

Dzieciobójstwo Rys historyczny: od „praktyki ograniczania przyrostu naturalnego” do „przestępstwa uprzywilejowanego” Na gruncie prawa polskiego jest to uprzywilejowany typ zabójstwa Skala zjawiska: rok 1924: 1117 1937: 802 1948: 350 1989: 39

Modele ustawodawcze - dzieciobójstwo sui generis /jako zabójstwo z typie uprzywilejowanym (Włochy, Polska) - dzieciobójstwo jako przestępstwo w typie uprzywilejowanym, typizowane w odrębnym akcie normatywnym rangi ustawy (system common law, Wielka Brytania) - dzieciobójstwo jako typ przestępstwa zabójstwa niepodlegający wyodrębnieniu (de facto typ uprzywilejowany,Niemcy) (Źrodło:J.Brzezińska, s.405)

Art.149 kk: Postępowania wszczęte (l.b.) Art. 149 kk: Przestępstwa stwierdzone (l.b.) 1999 54 31 2000 59 47 2001 46 26 2002 28 2003 41 25 2004 61 19 2005 12 2006 42 10 2007 34 13 2008 33 2009 2010 2011 24 5 2012 22 9 2013 18 1 2014 21 4

Dzieciobójstwo Dzieciobójstwo w warunkach polskich: - czyn motywowany głównie rodzinnie -niektóre przypadki można kwalifikować w grupie motywów erotycznych (zabójstwo z powodu obawy utraty partnera) - niekiedy dziecko jest kozłem ofiarnym, matka przenosi na niego agresję innej osoby dorosłej np. męża, konkubenta (tzw. agresja przeniesiona)  

Dzieciobójstwo: badania aktowe Agnieszka Księżopolska-Breś: Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w prawie polskim (Wolters Kluwers 2010) Badania aktowe (obejmowały akta sądowe i prokuratorskie)

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa Następujące źródła: 1/służby medyczne (szpitale, prywatne praktyki): 73 sprawy 2/przypadkowe osoby ujawniły zwłoki noworodka: 62 sprawy 3/ doniesienia: 16 (5 partnerzy,4 członkowie rodziny, 4 obce osoby, 3 anonimowo) > 9 doniesień było fałszywych! 4/instytucje państwowe (ośrodki pomocy, centra pomocy rodzinie): - 14 spraw 5/ rodzice położnicy o fakcie porodu pozaszpitalnego: 2 sprawy 6/ wynik pracy operacyjnej policji: 2 sprawy 7/kobieta sama powiadomiła policję: 1 8/materiał wyłączony z innej sprawy: 1 9/ nie ustalono źródła zawiadomienia: 5 spraw

Badania aktowe (Agnieszka Księżopolska-Breś) Badania 176 akt prokuratorskich i sądowych z lat 2002 – 2006 z wszystkich okręgów apelacyjnych! 5 postanowień o odmowie wszczęcia śledztwa 132 postanowienia o umorzeniu śledztwa 36 aktów oskarżenia 1 zawieszenie postępowania 1 sprawa przekazana na Ukrainę

Analiza akt sądowych: 37 wyroków I instancyjnych ( w tym 1 przez sąd rodzinny i nieletnich): Wszystkie wyroki w II instancji skazujące! [w I inst. jedno uniewinnienie > apelacja]

Przyczyny dzieciobójstwa (motywacja) ustalone przez sąd lub prokuraturę: (n=33) Motywacja Liczba spraw Obawa przed reakcją rodziców 10 Obawa przed opinią znajomych i sąsiadów 3 Obawa przed pogorszeniem sytuacji bytowej i finansowej w zw. z posiadaniem wielodzietnej rodziny Obawa przed ew. porzuceniem ze strony partnera 2 Obawa przed reakcją teściowej która posądziłaby o zdradę) 1 Brak konkretnych ustaleń 14 *

Przyczyny dzieciobójstwa c.d. K. Ostrowska: Jedną z głównych przyczyn przestępczości jest wadliwa samokontrola emocjonalna i poznawcza Inne przyczyny : - przewaga procesów emocjonalnych nad intelektualnymi w sferze interpersonalnej - brak umiejętności przewidywania skutków swego działania -wysoki poziom koncentracji na swoich potrzebach i przeżyciach -stale poczucie krzywdy ze strony otoczenia - braki w zakresie systemu wartości

Modele sytuacyjne dzieciobójstwa - opracowane przez A.Księżopolską-Breś w oparciu o przeprowadzone przez nią badania aktowe (analiza treści akt sądowych) oraz metaanalizę przypadków omówionych w literaturze

Model I. Dzieciobójczyni: młoda kobieta 18-22 r.ż, mieszkająca w mieście, ucząca się lub studiująca, pozostająca pod opieką rodziców, utrzymuje kontakty cielesne z jednym partnerem, często sympatia - ze strachu przed reakcją rodziny dziewczyna zataja ciążę, informuje o niej jedynie partnera -po urodzeniu dziecko porzuca > zgon następuje na skutek nieudzielenia pomocy i wychłodzenia, dusi je lub następuje samoistne poronienie -tłumaczy, ze dziecko urodziło się martwe

Model II. Dzieciobójczyni: kobieta w wieku 35- 45 lat, wykształcenie podstawowe, mężatka, żona alkoholika, matka kilkorga dzieci, na utrzymaniu męża, bezrobotna, niestosująca antykoncepcji, zachodzi w kolejną ciążę i zataja ten fakt – także przed mężem w obawie, ze będzie niezadowolony - po urodzeniu dziecka porzuca je lub nie udziela mu pomocy, następnie zakopuje w ziemi i często odwiedza to miejsce lub pali zwłoki w piecu - przyznaje się do czynu i wszystko szczegółowo opisuje

Model III. Dzieciobójczyni: nastolatka, mieszkająca na wsi, wykształcenie podstawowe, uczęszcza do szkoły specjalnej z powodu upośledzenia umysłowego lub niezaradna życiowo z osobowością nieprawidłową, zaniedbana wychowawczo, pozostająca na utrzymaniu rodziców, , ma wielu przygodnych partnerów sympatia - dba, aby ciąża nie wyszła na jaw , kamufluje objawy ciąży -po urodzeniu dziecka zabija je brutalnie, często uderzając ciałem o twarde podłoże lub stosując inne narzędzia zbrodni > wywołuje u noworodka liczne obrażenia mechaniczne, zwłaszcza w obrębie głowy -wyjaśnia niespójnie, przez psychologa oceniona jako osoba ze skłonnością do konfabulacji (obrażenia dziecka tłumaczy faktem kilkukrotnego upuszczenia dziecka na podłogę)

Model IV. Dzieciobójczyni: kobieta w wieku 28-35 lat, mieszkająca w mieście, z wykształceniem podstawowym, bezrobotna, na utrzymaniu konkubenta, z którym się alkoholizuje, rzadziej narkotyzuje, niekryjąca swojej ciąży -po urodzeniu dziecko porzuca je tłumacząc, że urodziło się martwe lub zabija w nietypowy sposób (wyrzucenie z balkonu IX piętra)

Wnioski z badań: Typowa skazana za przestępstwo dzieciobójstwa: -kobieta 20- 30 lat (48,5%) -pochodząca i mieszkająca na wsi (60,6%) -wykształcenie podstawowe (33,3%) lub zawodowe (36,3%) -stanu wolnego (72,7%) -bezdzietna (54,5%) -dotychczas niekarana (94,3%)

Okoliczności zdarzenia: W większości spraw kobiety ukrywały ciążę, poród odbywały samotnie, łazience lub pomieszczeniach gospodarczych Pierwszy i drugi etap porodu bez komplikacji, ale potem często powikłania i stan kobiety zwykle zmuszał kobiety do poszukania fachowej pomocy – następowało ujawnienie ciąży i porodu a lekarze informowali policję Członkowie rodziny zeznawali, że nic niewiedzieni o ciąży i porodzie! > środowisko dzieciobójczyń nie interesowało się ich losem

Sprawczynie dzieciobójstwa c.d: - często kobiety zaniedbane wychowawczo, z zaburzeniami osobowości, niemające planów na przyszłość, żyjące z dnia na dzień, często nałogowe alkoholiczki > obok czynników okołoporodowych właśnie fakt uzależnienia miał wpływ nie tyko na postawę życiową, lecz brak wykształcenia instynktu macierzyńskiego

Kwalifikacja prawna czynu 37 wyroków skazujących: 33 (89,1 %): oskarżone winne przestępstwa z art. 149 kk lub z art.13 § 1kk w zw. art.149 kk lub z art. 149 kk w zw. z art.31 § 2 kk  

Wnioski z badań Analizując znamię „działania pod wpływem porodu” sądy opierały się na wnioskach biegłych > stosując kwalifikację z art. 149 uwzględniały „nie tylko sam przebieg porodu jako zdarzenia stresującego i uwydatniającego emocje, lecz także przyczyny sytuacyjne i osobiste dotyczące oskarżonej” >zd. AK-B zauważalna prawidłowość polegająca na uwzględnianiu łącznie przyczyn endogennych i egzogennych (okołoporodowych i pozaporodowych)

Dzieciobójstwo w poglądach sędziów J. Brzezińska: ankieta skierowana do sędziów sądów okręgowych (2011) Cel: uzyskanie opinii sędziów dot. zasadności doboru oraz zakresu znamion art.149 kk; pytania dotyczyły m.in. > czy dzieciobójstwo powinno stanowić przestępstwo sui generis? > czy (…) powinno być zagrożone kpw od 3 miesięcy do 5 lat? >czy aktualny kszałt znamion jest uzasadniony? > czy przyjęcie, że „okres porodu” trwa 28 dni jest uzasadnione?

[Problem sankcji z art. 149 kk] W ocenie K. Daszkiewicz obniżenie kary grożącej za dzieciobójstwo pogłębiło różnice pomiędzy karą za to przestępstwo a zagrożeniem przewidzianym za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu > jeżeli matka uczyniła wszystko, żeby dziecko pozbawić życia, ale z przyczyn niezależnych nie doszło do śmierci (np. uratowała je inna osoba) to poniesie odpowiedzialność karną za usiłowanie dzieciobójstwa (od 3 miesięcy do 5 lat) >jeżeli dziecko doznało ciężkiego uszczerbku na zdrowiu to zagrożenie karą z art. 156 § 1 kk mieści się w przedziale od 1 roku do 10 lat! (4x wyższa w dolnej i 2x wyższa w górnej granicy ustawowego zagrożenia!) [*Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Rozdział XIX Kodeksu karnego. Komentarz, Wyd. C.H.Beck, warszawa 2000, s.222-223]